TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI II - Deneme Sınavı - 24

Mensur şiirlerde metinlerin kısa, etkili ve çarpıcı olmasına özen gösterilmiştir.

Ali Nusret mensur şiir türünde eserler veren başlıca şairlerden biridir.

Nabizâde Nâzım (1862/4-1893), bu kuşağın içinde, özellikle hakikiyyun (realizm-naturalizm) görüşünü savunanlar arasında şair, hikâyeci, romancı ve eleştiri yazarı kimliğiyle yer alır. O, Batılıların “nuvelle” dediği sekiz uzun hikâye yazar (Birinci, 1987, s. 15). İlk kalem ürünü 1880 yılında Vakit gazetesinde Mühendishâne Mektebi şâkirdânından A. Nâzım imzası ile çıkan “Esaret” başlıklı denemesidir.

Nabizâde Nâzım (1862/4-1893), bu kuşağın içinde, özellikle hakikiyyun (realizm-naturalizm) görüşünü savunanlar arasında şair, hikâyeci, romancı ve eleştiri yazarı kimliğiyle yer alır. O, Batılıların “nuvelle” dediği sekiz uzun hikâye yazar (Birinci, 1987, s. 15). İlk kalem ürünü 1880 yılında Vakit gazetesinde Mühendishâne Mektebi şâkirdânından A. Nâzım imzası ile çıkan “Esaret” başlıklı denemesidir. Bunu “Yâdigârlarım” (hatırat şeklinde hikâye, 1886), “Zavallı Kız” (1890), “Bir Hatıra” (1891), “Karabibik” (1891), “Sevda” (1891), “Hâlâ Güzel” (1891), “Hasba” (1891), “Seyyie-i Tesamüh” (1891) adlı küçük hikâyeleri takip eder. Nabizâde Nâzım, romantik unsurlarla örülü ilk hikâyelerinden sonra realist (gerçekçi) anlayışa geçer. Artık hikâyelerini realizmin ilkelerine bağlı kalarak yazar. Onun hikâyeleri arasında “Seyyie-i Tesamüh” ve “Karabibik” önemli başarı yakalar. “Seyyie-i Tesamüh” dönemin basın hayatını ele alır. Köy hayatını işleyen “Karabibik” ise Türk hikâye ve romanının köye açılışında önemli bir eser durumundadır.

Nabizâde Nâzım’ın dikkat çeken hikâyelerinden biri de Seyyie-i Tesamüh’tür. Kitap şeklinde basılan bu uzun hikâye, yazı hayatının başında genç ve yeteneksiz birinin yazarlık serüveninin alaya alınması üzerine kurulur. Dönemin edebiyat hayatına eleştirel bakışın da getirildiği hikâyede on yedi yaşındaki bir gencin ünlü bir yazar olma uğraşı anlatılır.

Nabizâde Nâzım’ın bu hikâyede gerçekçi bir anlatıma ulaştığı söylenebilir. Yazar, hayatın içinden seçilip çıkarılmış izlenimi veren yeteneksiz ve buna bağlı olarak başarısız bir tip çevresinde yazı ve basın hayatının perde arkasını sergilemek istemiş görünmektedir.

Mehmet Celâl’in hikâyelerinde aşk, kadın, aile, sanat, çocuk, eşler arasında ihanet/ aldatma, içki, bireysel ve sosyal davranış sapmaları ve bozuklukları gibi konular işlenir. Hikâyelerinde kişiler daha çok yerli ve mahalli hayattan seçilmiştir. Olay örgüsü, yaşanan hayattan alınmış izlenimi uyandırır. Hikâyelerinde olay örgüsü genellikle tek zincirli vaka halkası üzerine kurulur. Yazarın olayların geçtiği çevreyi, mekânı; vaka zamanını; kişileri özellikle ikinci, üçüncü dereceden hikâye kişilerini anlatma ve tanıtmada pek başarılı olduğu söylenemez. Bunda yazarın kendini anlatacağı olaylar dizisine odaklamasının, anlatım tekniklerine gereğince hâkim olamamasının payı büyüktür.

Ara Nesil mensupları arasında hikâye yazanlardan bir başkası Mustafa Reşit’tir. Onun yer yer sanatlı yazı/mensur şiirle iç içe geçen, romanından pek ayrılmayan hikâyeleri popülist yolda yazılmış, basit kurgulu yapıda kalem ürünleridir. Mustafa Reşit’in daha çok aşk ve evlilik konuları etrafında şekillenen hikâyelerinde romantik ve santimantal özellikler öne çıkar. Hikâye kişileri arasında Batılı yaşama tarzı içinde tatlı su Frengi tipler, azınlıklar ve yabancılar geniş yer tutar. Zaman, mekân ve kişiler dünyasının yerli yerine oturtulamadığı bu hikâyeler, teknik bakımdan zayıftır (Özarslan, 1994, s. 105). Mustafa Reşit’in Bir Çiçek Demeti (1885), Tezkir-i Mazi (1885), Cüzdanımdan Birkaç Yaprak (hikâye ve mensureler, 1886), Tesâvir-i Hayat (1894) gibi hikâye kitapları bulunmaktadır.

Nabizâde Nâzım, Zehra adıyla edebiyatımızın ilk dikkate değer psikolojik romanını vermesiyle Ara Nesil mensupları arasında öne çıkar.

1890/1891’de yayımlanan Turfanda mı Yoksa Turfa mı romanı, otobiyografik bir romandır. Kendi idealist kişiliğiyle Mansur Bey tipi arasında benzerlik gösteren romanında Mehmet Murat, dönemin devlet bürokrasisinin işleyişine, sosyal, ekonomik ve siyasi problemlere eleştirel bakış getirir. Roman, kalkınmanın köyden başlaması gerektiği düşüncesini bir çiftlik projesi çevresinde sergilemesi ve idealist roman kişilerini geleceğin yetişecek insan modeli olarak göstermesi bakımından da önem taşır. Turfanda mı Yoksa Turfa mı Ahmet Midhat Efendi’nin “Bir Gerçek Hikâye” adlı hikâyesi ve Bahtiyarlık romanı, Nabizâde Nâzım’ın “Karabibik” adlı hikâyesiyle birlikte Türk edebiyatında köye yönelişin öncü eserleri arasında sayılır.

Tiyatro, Ara Nesil mensuplarının fazla ilgi göstermediği bir türdür. Bunu önemli ölçüde II. Abdülhamit devrinin baskıcı yönetim anlayışıyla açıklamak mümkündür. Az sayıdaki oyunlarda siyasi konulara pek yer verilmemesi de bunun bir sonucudur. Bununla birlikte dönemin kimi yazarları, tiyatro eserleri de yazmıştır.

Ara Nesil edebî devresinde kaleme alınan tiyatro eserleri daha çok aşk ve evlilik konusu etrafında şekillenmiştir. Dönemin bir özelliği olarak evlilikte kadınlara pek söz hakkı düşmemesi bir problem olarak edebî eserlerin dünyasına girmiştir. Bu konular Tanzimat Dönemi sanatkârları tarafından hikâye ve romanda olduğu gibi tiyatro eserlerinde de sık sık ele alınan konulardır. Ara Nesil yazarları, kendilerinden önceki yazarlar tarafından işlenen konuları devam ettirmiş görünmektedirler.

Bu dönem içerisinde, daha sonra Servet-i Fünun topluluğuna katılacak olan Hâlit Ziya, Hikâye adıyla roman teorisine ve edebiyat akımlarına yönelik eserini yayımlar. 1887- 1888’de Hizmet’te tefrika edilen, sonra kitap hâlinde yayımlanan Hikâye, Türk edebiyatında kendi sahasında ilk eserdir. Titiz bir araştırma sonucu hazırladığı bu çalışmasında Hâlit Ziya, anlatma esasına bağlı edebî eserlerin Batı’da destan ve tarihten hikâye ve romana doğru nasıl bir gelişme seyri gösterdiğini ele alır.

Bu dönemde Mizancı Mehmet Murat’ın eleştiri yazıları önemli bir yer tutar. Onun, “Edebiyatımızın Numûne-i İmtisalleri” başlığı altında kendisinin çıkardığı Mizan gazetesinde 1888-1889 yılları arasında yayımlanan söz konusu eleştirileri, edebiyat eserleri üzerinde (Nâmık Kemal’in Vatan Yahut Silistre’si, Recaizâde Mahmut Ekrem’in Vuslat’ı, Samipaşazâde Sezaî’nin Sergüzeşt’i) ilk defa geniş çözümlemelere dayanması, ele aldığı kitapların “tip”, “yapı”, “üslûp”, “icat”, “tasvir”, “dram entrikası” gibi Batılı nesnel prensiplere göre değerlendirilmesiyle Türk eleştiri tarihine yeni bir görüş, yeni bir bakış açısı getirir.

İkinci Abdülhamit yönetimine karşı olan ve bu muhalefetini “Gelmeyecek mi?”, “Ey Halk Uyan”, “Sultan Hamid’e” gibi şiirlerinde ortaya koyan Ara Nesil şairi İsmail Safa'dır.

Abdülhalim Memdûh Batı edebiyatı etkisinde yeniliği savunan Ara Nesil şairlerinden biridir.

Ara Nesil yazarları mensur şiir terimi için  “mensure”, “nesr-i şi’r-âmîz”, “nesr-i nazm-âmîz”, “nesr-i muhayyel”, “nesr-i şairane”, “mensure-i şairane”, “hayalî nesir” gibi terimler kullanırlar.

Bir Çiçeğin Nâlesi Mustafa Reşit tarafından yazılmış olan mensur türündeki şiirlerinden biridir.

Nigâr Binti Osman, şiirinde Doğu ve Batı edebiyatlarının etkileri değişik oranlarda görülür. Duygu ve zevklerinde Doğulu, yaşayış ve âdetlerinde Avrupalıdır. Şiirlerinde sadelik ve çocuk saflığı görülür. Batılı nazım şekillerine yer vermiştir.

Politik mücadele içinde olması sebebiyle Magosa, Sakız, Girit ve Midilli’ye sürülmüş olan şair Namık Kemal'dir. Doğru yanıt C'dir.

Muallim Naci 1849’da İstanbul Fatih’te doğar. Küçük yaşta babasını kaybeder. Varna’da medrese eğitimi alır. Çocukluk yıllarında ondaki sanat gayretinin bir göstergesi olarak hat sanatıyla ilgilenir. Hatta bu alanda ilerleyerek Ömer Hulusi mahlasıyla levhalar yazar. Varna Rüştiyesi ikinci muallimi olarak çalışır. Doğru yanıt A'dır.

Sami Paşazâde Sezai, yazdığı hikâyeleri 1891’de Küçük Şeyler başlığı altında bir kitapta toplamıştır. Doğru yanıt C'dir.