TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI II - Deneme Sınavı - 21

Recaizade Mahmut Ekrem  ilk manzumelerinde gazel, münacaat, tevhid ve naat da yazmıştır. Eski edebiyat taraftarlarına yönelik sataşmalarının hat safhaya ulaştığı Zemzeme-III’ün (1885) de eski edebiyat nazım şekillerini içermesi hatta kitabın bir naat ile başlaması dikkate değerdir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Hâmit, Paris’te yazdığı ve orada yayımlanan Nesteren (1878) adlı tiyatro eserinden dolayı siyasi olarak şüpheleri üzerine çeker. 1878’de görevine son verilir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Fatma Hanım 1885 yılında 26 yaşında veremden Beyrut’ta hayatını kaybeder. Makber (1885), Ölü (1885), Hacle (1885) ve Bunlar O’dur (1885) gibi eserleri bu ölüm üzerine yazılır. Ölüm temalı metinlerin üzerinden çok geçmeden Divaneliklerim Yahut Belde (1885), Kahbe yahut Bir Sefilenin Hasbihâli (1886) adlı eserleri yayımlanır. “Makber”, “Ölü” ve “Hacle” gibi duygu yüklü matem şiirlerinin ardından yayımlanan bu iki eser şairin zevk, safa ve kadın temalı metinleri olduğundan çok fazla tenkit alır. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Yeni Lisan hareketinden çok önce dilin yenileşmesinde âdeta güçlü bir hamle gibi gerçekleşen ve gelişen bu şiir dili devrin eleştirmenlerinin dikkatlerinden kaçmaz.

Hâmit’in tabiat şiirlerinde J. J. Rousseau, Victor Hugo, Alphonse de Lamartine ve Chateaubriand gibi romantiklerin etkisi vardır. Doğru yanıt D seçeneğidir.

1878’de alındığı Paris görevinden sonra sıkıntılardan ve bunalımdan bir türlü kurtulamayan Hâmit, 1883 yılında kendi isteği üzerine Bombay’a tayin edilir. Uzun süredir hasta olan karısı Fatma Hanım’ın rahatsızlığı burada da devam eder. Hastalığın ilerlemesi sonucu İstanbul’a dönerken Fatma Hanım 1885 yılında 26 yaşında veremden Beyrut’ta hayatını kaybeder. Makber (1885), Ölü (1885), Hacle (1885) ve Bunlar O’dur (1885) gibi eserleri bu ölüm üzerine yazılır.

Nazım şekli ve uyak haricinde içerik, imaj ve temalarda da önemli değişiklikler yapmıştır. Sosyal, dinî ve millî konuları manzumelerinde işleyen Hâmit’in şiirlerinde felsefi bir yönelim de vardır. Bununla birlikte en çok işlediği temler aşk ve tabiattır. Hatta Hâmit’le birlikte Türk şiirinin tabiata bakışı değişmiştir denilebilir.

Şiirin üç bileşeni olan “dil, vezin, kafiye” konularında yetersizlik Recaizâde’nin en çok eleştiri alan yönüdür. Hiçbir zaman rakibi Muallim Naci ayarında bir şiir tekniği kullanamamıştır. Aruz veznine hâkim olamayışı da bunda etkendir.

Abdülhak Hâmit’in Türk edebiyatının yeni bir evreye girmesinde çok ciddi payı olduğu hep söylenegelmiştir. Orhan Okay, Tanzimat’tan 1940’lı yıllara kadar geçen süreçte Türk şiirinde en büyük hamleleri yapanın Abdülhak Hâmit olduğunu söyler. Hatta onu 1940’lardan sonra ortaya çıkacak akımların çok erken bir habercisi olarak kabul eder

Demdeme, Muallim Naci’nin sadece Recaizade’nin eleştirilerine cevap içeren bir metinden ibaret olmayıp aynı zamanda devrine göre edebiyat teorisine ilişkin temel yargıları içeren bir eserdir.

Hâmit’in en ünlü şiirlerinden biri olan ve Lamartine’den izler taşıyan “Tecelli yahud Teselli” başlıklı manzume bu kitap içerisinde yer almaktadır. Yine tabiat şiirleri içerisinde çok önemli yer tutan “Kürsi-i İstiğrak” şiiri de burada bulunur

III. seçenekte verilen bilgi yanlıştır. İlk şiir kitabı Ateşparedir ve 1882 yılında yayınlanmıştır. Nağme-i Seher 1871 yılında yayınlanmış ve sık sık şiir ve edebiyat konusunda polemik yaşadığı Recaizade Mahmut Ekrem'in ilk şiir kitabının adıdır. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Recaizâde Mahmut Ekrem dört tiyatro eseri yazar. Afîfe Anjelik (1870) ve Atala yahut Amerika Vahşileri (1873) konusunu Batı’dan aldığı ilk iki tiyatro eseridir. Vuslat yahut Süreksiz Sevinç (1874) ile Çok Bilen Çok Yanılır’ın (1874) konularını ise kendi toplumumuzun yaşantısından alarak yazar. Ekrem, edebiyat dünyasına birkaç şiirini saymazsak tiyatro yazarak girer. Hatta yayımladığı ilk kitabı bir tiyatro eseri olan Afife Anjelik’tir.

Zavallı Çocuk’tan alınan Vuslat’ın konusu daha sonra Abdülhak Hâmit’in İçli Kız’ına da konu olacaktır. İçli Kız’da da gençlerin evlenirken söz sahibi olması gerektiği vurgulanır.

Abdülhak Hâmit, Sabr u Sebat’tan sonra tiyatro eserlerini oynanmak için değil okunmak için yazmaya başlar. Duhter-i Hindû’da da bunu alenen dile getirir.

Hem romantik tiyatronun etkisi hem de tarihe olan merakı Abdülhak Hâmit’i tarihî tiyatro eserleri yazmaya iter. Eserlerinin üçte ikisinin konusu tarihten alınmadır. Zengin muhayyilesi tarihi olduğu gibi değil; birtakım değişiklikler ve yaratmalarla yorumlamasına yol açar. Esasında Abdülhak Hâmit, devrinin pek çok meselesini tarihî eserlerinde dile getirir. Tarih onun için fikirlerini rahatça dile getireceği bir araç olur.

İlhanlı tarihinden konusunu alan bu eserler bizzat yazarı tarafından “Bu dört eser birbirine merbut (bağlı) gibidir ve hepsine birden Kambur unvanı verilebilir, çünkü en mühim eser odur” denilerek “Kambur” adı ile bir grup olarak nitelendirilmiştir.

Şîr üç fasıllık bir trajedidir. Oldukça acemice yazılmış bu tiyatro eserinde Sami Paşazâde Sezai, Hâmit’in Macera-yı Aşk’ına benzer bir konuyu ele alır. Eser, sevgi-kıskançlık, intikampişmanlık çatışmaları üzerine kurulur.

Hakan, Abdülhak Hâmit’in 83 yaşında yazdığı, yarım kalan Kanunî’nin Vicdan Azabı’nı saymazsak son eseridir. Aynı zamanda Latin harfleri ile yayımlanan ilk ve son eseri olan Hakan’ı Cumhuriyet ve Atatürk devrinde yazdığı için mutlu olduğunu söyler. İlave fasıllarla altı fasıllık dramdır. Türkçü akımın etkisinde Türk tarihinin herhangi bir döneminde geçmesi mümkün olan tamamen hayal ürünü, masal özellikleri ağır basan bir eserdir.

Macera-yı Aşk Abdülhak Hâmit’in yazdığı ilk tiyatro eseridir. Namık Kemal, Abdülhak Hâmit’e bu eseriyle ümit bağlar. İlk eser olmasının bütün acemiliklerini barındıran bu eser, Hâmit’in sade dille yazdığı eserlerinin başında gelir. Yazar, eserini birden çok aşkı konu aldığı için “Macera-yı Uşşak”(Âşıkların Macerası) olarak nitelendirir.