TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI II - Deneme Sınavı - 18

Türk edebiyatında yenilikçi ve reformist bir şair olarak ayrıcalıklı bir yer edinen Abdülhak Hâmit şiirlerinde, yazılarında ve muhtelif mektuplarında edebî eleştirilerinin ve poetik tavrının ipuçlarını verir.

Abdülhak Hâmit’in edebî eleştirilerini içeren eserleri; “Makber Mukaddimesi”, “Nâ-Kâfi” şiiri, “Bir Şairin Hezeyanı” şiiri, “Duhter-i Hindû Hâtimesi” ve şiir hakkındaki düşüncelerini dile getirdiği bazı mektuplarıdır.

“Bir Şâirin Hezeyânı” şiirinde tabiat ve köy hayatının etkilerini romantiklerin duyuş
tarzıyla dile getiren Abdülhak Hâmit, tabiattaki güzelliklerin yeterli olduğunu; ayrıca beyan u bedî’ye (edebî sanatlara) gerek duymadığını ifade ederek eski şiirin beyan ve bedî’ye dayalı kalıplaşmış, şekilci ve kuralcı anlayışına karşı çıkar.

Sami paşazade Sezai, son devir Türk edebiyatında romantizmden realizme geçişi hazırlayan bir yazar olarak telakki edilebilir. Sezai’nin hemen hemen bütün yazılarında bu iki akımın tesiri açıkça görülür.

Türkçedeki Arapça unsurların hem de diğer dil sorunlarının ancak bir Encümen-i
Dâniş tarafından çözülebileceğini iddia eder. 1888’de ise gramer ve sentaks endişesinden dolayı bazı kelimelerin atılarak dilin kısırlaştırılmasına itiraz eder. Öyle ki; kurallara aykırı terkipler kullanmaktan çekinmez.  Sezai, yabancı kelime kullanmayı, düşünce yokluğundan doğan boşlukları doldurma çabası olarak nitelendirir. Türkçenin sadeleştirilmesini isterken yazı ve konuşma dilleri arasındaki büyük farkın azaltılmasını, özellikle Türkçe kelimelerin kullanılmasını ve yabancı dil bilgisi kurallarına yer verilmemesini ister.

Tanzimat Dönemi tenkit tarihinde önemli isimlerinden birisi de Muallim Naci’dir. Özellikle Recaizâde Mahmut Ekrem’le yaptığı edebî tartışmaları ile adı geniş çevrelere yayılmıştır.

Muallim Naci, Demdeme’de Recaizâde Mahmut Ekrem’i sert ve alaycı bir üslupla
eleştirir. Ekrem’in gençlik şiirlerinden örnekler alır ve bu şiirler üzerinden onun şairliğini ve şiir dilini küçümser.

Recaizâde Mahmut Ekrem de ilk yerli oyunu olan Vuslat’ın konusunu Namık
Kemal’in Zavallı Çocuk oyunundan alır. Buna göre doğru cevap D seçeneğidir.

Recaizâde Mahmut Ekrem ilk oyunu olan Afîfe Anjelik’in konusunu Geneviéve de Barabant efsanesinden alır. Dolayısıyla Afîfe Anjelik konusu yabancı bir hayattan alınmış dört perdelik bir melodramdır. Eserin şahıs kadrosunda yer alan kişilerin isimleri de yabancıdır. Oyunda kocası savaşa giden yeni evlenmiş bir kontese göz koyan saray bakıcısının kötü emelleri ele alınır. Buna göre doğru cevap B seçeneğidir.

Konusu Maraş’ta geçen oyunda, Halep valisinin oğlu ile Maraş kaymakamının kızının evlendirilmesi ve bunun etrafında cereyan eden olaylar ele alınır. Kıskanç birisi olan Maraş kadısı, bu evlilikten Maraş kaymakamının güçleneceğini düşünür ve evliliğe engel olmak için entrikalar hazırlar. Buna göre doğru cevap A seçeneğidir.

Abdülhak Hâmit, "Eşber"’den sonra değil "Sabr u Sebat"tan sonra tiyatro eserlerini oynanmak için değil okunmak için yazmaya başlar.Buna göre doğru cevap E seçeneğidir.

Nazife (1876): İspanya kralı ile kralın sarayında esir olan Arap mücahidesinin aşk ve onur mücadelesini konu alır. Arap mücahide İspanyol kralın arzularına teslim olmaktansa ölmeyi tercih eder.Bir perdelik manzum bir oyundur. Buna göre doğru cevap C seçeneğidir.

Macera-yı Aşk (1873), Abdülhak Hâmit’in yazdığı ilk tiyatro eseridir. Buna göre doğru cevap B seçeneğidir.

Nesteren, Abdülhak Hâmit'in Masalımsı-tarih grubundaki eserlerinden bir tanesidir. Buna göre doğru cevap A seçeneğidir.

Abdülhak Hâmit’in Çanakkale zaferini ele aldığı, nazım-nesir karışık olarak
yazdığı tiyatro eseri olmayan; fakat tiyatro eseri şeklinde tertip edilmiş eseri Yadigâr-ı Harb (1917) dir. Buna göre doğru cevap C seçeneğidir.

Sami Paşazâde Sezai'nin tamamlanmış tek tiyatro eseri "Şîr" dir. Heder Muallim Naci'nin; Ruhlar, Yabancı Dostlar ve Cünûn-ı Aşk ise Abdülhak Hâmit'in eserleridir. Buna göre doğru cevap D seçeneğidir.

Muallim Naci, edebiyat dünyasına Ahmet Midhat’ın himayesi ile girer, pek çok konuda da destek görür. Destek gördüğü alanlardan birisi de tiyatrodur. Ahmet Midhat, Muallim Naci’nin Batı’daki trajedi yazarları gibi olması için çaba gösterir. Buna göre doğru cevap E seçeneğidir.

Recaizâde Mahmut Ekrem, Abdülhak Hâmit ve Muallim Naci gibi isimler ise birinci kuşak şairlerinden çeşitli açılardan farklılık gösterdikleri için “Tanzimat ikinci kuşak” şairleri olarak adlandırılırlar.

Birinci kuşağın bu eğiliminin aksine Tanzimat ikinci kuşak şairleri sanat için sanat
anlayışına daha yakındılar. Üstelik edebiyatı siyasal bir araç olarak da kullanmıyorlardı. Hatta siyasi söylemden özellikle kaçınıyorlar ve sosyal meselelerden uzak bir edebiyat oluşturmaya gayret gösteriyorlardı. Bu bağlamda birinci kuşak daha çok sosyal sorunların ve siyasi kavganın içindeyken ikinci kuşak daha ziyade edebî tartışmaların içinde kalmayı, soyut ve somut bütün çabalarını edebî tartışmalar içinde göstermeyi tercih etmişlerdir.

Recaizâde Mahmut Ekrem ve Abdülhak Hâmit’in sosyal ve siyasal konulara yönelmemelerinin temel nedenlerinden biri -hatta ilki- mücadeleci değil, daha çok sanatkâr mizaca sahip olmalarıdır. İkinci neden, hocaları olan ya da örnek aldıkları birinci kuşak edipleri politik mücadele içinde oldukları için hayatları hep sürgünde geçmiştir. Namık Kemal, Magosa, Sakız, Girit ve Midilli’ye sürülmüş; Ziya Paşa ise Bağdat, Konya ve Adana’ya görevlendirilmiştir. Onların sürgünde geçen hayatlarına şahit olmak ikinci kuşağın edebî tercihlerinde mutlaka rol oynamıştır. Üçüncü olarak Tanzimat ikinci kuşak edipleri, Muallim Naci’yi istisna tutarak söylenecek olursa aristokrat ailelerin çocuklarıdır. Bu nedenle
aileden dolayı devlete ve bürokrasiye yakındırlar.