TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI II - Deneme Sınavı - 13

Osmanlı’da özellikle 19. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren kendini gösteren bu değişim Tanzimat birinci kuşak şairleri olarak adlandırdığımız Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa gibi isimlerde ilk karşılıklarını bulmuştur. Bunlardan sonra gelen ve büyük oranda bu birinci kuşağın etkisinde şiire başlayan yenileşmenin ikinci kuşağı olarak tanımladığımız Recaizâde Mahmut Ekrem, Abdülhak Hâmit ve Muallim Naci gibi isimler ise birinci kuşak şairlerinden çeşitli açılardan farklılık gösterdikleri için “Tanzimat ikinci kuşak” şairleri olarak adlandırılırlar.

Tanzimat edebiyatı ya da diğer adıyla “yenileşme dönemi Türk edebiyatı” iki döneme
ayrılır. Birinci kuşak genel hatlarıyla, en çok öne çıkan isimler olması nedeniyle, Şinasi,
Ziya Paşa ve Namık Kemal üçlüsüyle anılır. İkinci kuşak ise yine genel hatlarıyla Ekrem,
Hâmit, Sezai (Recaizâde Mahmut Ekrem, Abdülhak Hâmit, Sami Paşazâde Sezai) mektebi olarak bilinir.

İlk şiir kitabı olan Nağme-i Seher (1871) şairin daha çok eski edebiyat tarzında yazdığı
manzumeleri içeren kitabıdır. Bazı eleştirmenlere göre Recaizâde’nin sanatına ilişkin en
önemli manzumeler bu kitapta yer almaktadır.

Oğlu Nijad’ın ölümünden sonra Recaizâde’nin şiiri yeni bir döneme girer. Şairin Nijad
Ekrem (1910) adlı eseri bu dönemin ürünüdür. Şair, genç ve yetenekli oğlunun ölümü üzerine derin üzüntüler duymuştur. Nijad Ekrem’de yer alan oğluyla ilgili manzum ve mensur metinlerde bu derin üzüntüyü görmek mümkündür. Bunlardan en önemlisi hece vezniyle yazdığı “Mersiyye” ve “Âh Nijâd” manzumeleridir.

Hâmit’in Macera-yı Aşk, Sabr ü Sebat, İçli Kız ve Duhter-i Hindû adlı eserlerinde Namık
Kemal etkisi gözlemlenir.

1878 yılında yayımlanan Nesteren’in dönemin siyasetiyle ilişkilendirilen temasında Afgan toplumunda yaşayan zalim bir hükümdara karşı halkın nefretini ifade eden mısralar, hatta hükümdarlığa karşıt düşünceler yer almaktaydı.

İlk şiirlerini Varna’da iken Rusçuk’ta çıkan Tuna gazetesinde yayımlar.

Demdeme, Muallim Naci’nin sadece Recaizade’nin eleştirilerine cevap içeren bir metinden ibaret olmayıp aynı zamanda devrine göre edebiyat teorisine ilişkin temel yargıları içeren bir eserdir.

Recaizâde Mahmut Ekrem, resim düşüncesinden hareketle romanı büyük bir tabloya, hikâyeyi ise minyatüre benzetmektedir. Doğru cevap A'dır.

Recaizade Mahmut Ekrem’in yazdığı Saime adlı romanda günlük hayat içerisinde sıkça karşılaşılabilen sıradan olaylar dizisi ele alınmaktadır. Saraç esnafının zenginlerinden İsmail Ağa, Sadık Efendi’ye kızıyla evlenmesini teklif eder. Saadet Hanım’la Sadık Efendi’nin yaşayışı, çocukları Saime’nin dünyaya gelmesi, Saadet Hanım’ın merdivenlerden yuvarlanarak düşüp ölmesi üzerine Saime ile ilgilenmesi için üvey anne arayışı Binnaz Hanım’ı olay örgüsünün içine taşımaktadır.

Recaizade Mahmut Ekrem’in Saime’den sonra hikaye ve roman alanında yayımlanan diğer eseri “Muhsin Bey yahut Şairliğin Hazin Bir Neticesi” (1888)’dir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Recaizade Mahmut Ekrem'in kaleme aldığı “Muhsin Bey yahut Şairliğin Hazin Bir Neticesi”, romantizmden geniş izler taşımaktadır. İki gencin birlikte yetişmesi, birbirine temiz duygularla bağlanması, aşklarının tabii dekor içerisinde geçmesi, tabiat tasvirleri, insan-mekân ilişkisi, birbirlerine kavuşmadan ölmeleri, şiddetli duygular, çözümsüzlük karşısında ölümü özleyiş bunlar arasındadır. Doğru cevap E'dir.

Recaizade Mahmut Ekrem’in “Şemsa” (1895) hikayesinin konusunu yaşanmış bir hayat sahnesinden aınmaktadır. Hikayede küçük yaşta öksüz ve yetim kalan bir kız çocuğunun evlatlık olarak verildiği evde kendisine karşı gösterilen ilgiye ve tedavi çabalarına rağmen yakalandığı hastalıktan kurtulamayarak ölmesi konu edilmektedir. Doğru cevap B'dir.

Türk edebiyatında hikaye türünün gelişiminde Sami Paşazade Sezai’nin önemli yeri vardır. O, Ahmet Midhat Efendi’den itibaren plansız şekilde gelen hikayeye Batılı çehre kazandırılmasında etkili olan yazarlardan ilkidir. Doğru cevap D'dir.

Küçük Şeyler’in “Mukaddime”sinde “dünyada bir zerre yoktur ki güzel yazılmak şartıyla bir mevzu-ı mühim (önemli konu) addedilmesin (sayılmasın, kabul edilmesin)” diyen yazar, kitabının adına uygun düşecek şekilde küçük, sıradan, önemsiz gibi görülen, günlük hayatta örneklerine rastlanan konulardan hikayeler çıkarmasını bilmektedir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Sami Paşazade Sezai’nin Sergüzeşt (1889) romanı Türk edebiyatında kölelik (esaret) konusunu ele alan eserlerin başında yer alır. Doğru cevap E'dir.

Sami Paşazade Sezai’ye ait Sergüzeşt (1889) romanı Türk edebiyatında kölelik (esaret) konusunu ele alan eserlerin başında yer almaktadır.

Sami Paşazade Sezai’nin Küçük Şeyler adlı kitabında sırasıyla “Mukaddime”, “Bu Büyük Adam Kimdir?”, “Hiç”, “Kediler”, “İki Yüz Elli Kuruşa Bir Asır”, “Düğün”, “Bir Kitabe-i Seng-i Mezar”, “Arlezyalı” ve “Pandomima” yer alır. Bunlardan “Arlezyalı” Alphonse Daudet’den çeviridir. “Bir Kitabe-i Seng-i Mezar” ise mensure olarak değerlendirilebilecek bir metindir. Doğru cevap D'dir.

Ta’lim-i Edebiyat (1879), Recaizade Mahmut Ekrem’in Mekteb-i Mülkiye’deki “Edebiyat-ı Osmaniye” dersi için yazdığı ve yeni edebiyatın kuramsal kısmını oluşturan belagat ve edebiyat teorisi kitabıdır. Doğru cevap C'dir.

Ta’lim-i Edebiyat dört kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısım “Kuva-yı Zihniye’nin Edebiyyatta Fi’li” (Zihin Gücünün Edebiyatta Etkinliği) başlığını taşımaktadır. Bu bölümde yer alan alt başlıklar, Efkar (Fikirler), Hissiyat (Hisler), Hüsn-i Tabi’at (Tabiat Güzelliği), Kuvve-i Hayaliyye (Hayal Gücü), Zarafet –yahut- Nüktedanlık ve Kuvve-i Hafıza (Hafıza Gücü)’dır. Doğru cevap A'dır.