TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI II - Deneme Sınavı - 12

Recaizade Mahmut Ekrem’in Ta’lim-i Edebiyat'ının ikinci kısmı, “Esalib” (Üsluplar) başlığını taşımaktadır. Bu bölümde yer alan alt başlıklar; Fesahat, (ahenkli ve kusursuz söz) Vuzuh (ifadede açıklık), Tabi’at, Münakkahiyyet (en iyilerin seçilmesi), Aheng-i Selaset (akıcı ahenk) ve Muvafakat (uygunluk)’tır. Doğru cevap D şıkkıdır.

Fesahat, bir edebi eserin söyleyiş, ahenk ve yazım bakımından kusursuz olmasıdır. Doğru cevap B'dir.

Takriz, alanında uzman bir dosta yazdırılıp kitabın başına konan ve eseri överek olumlu taraflarını ortaya koyan nesir veya manzumelere denir. “Ustalara sığınma” olarak anlaşılan takriz yazma/yazdırma edebiyatımızda Tanzimat’tan sonra başlamıştır. Doğru cevap E'dir.

Abdülhak Hamit Tarhan, Hintli bir kız biblosunun ilhamıyla yazdığı ve İngiliz sömürgeciliğini işlediği Duhter-i Hindu adlı tiyatro eserinde ezen-ezilen, zalim-mazlum, tabiat- medeniyet gibi temalara yer vermektedir. Doğru cevap A'dır.

Tanzimat ikinci kuşak sanatçılarından Sami Paşazade Sezai, “Namık Kemal’i üstat olarak tanımasına rağmen, Beşir Fuad’ın tenkitleriyle başlayan realist akımın da tesirinde kalır. Doğru cevap D'dir.

Tahmis, bir gazelin beyitlerinin önüne aynı ölçüde ve kafiyede mısra eklenerek yazılan şiirlere verilen addır. Doğru cevap E'dir.

Muallim Naci’nin dil ve edebiyat meselelerini ele aldığı eleştiri türündeki eserleri: Muallim, Muhaberat ve Muheverat, Mektuplarım, İntikad, Demdeme ve Istılahat-ı Edebiyye. Doğru cevap A'dır.

Saime evlilik ve çocuk yetiştirme; “Muhsin Bey yahut Şairliğin Hazin Bir Neticesi” romantik bir aşk; “Şemsa”, evlatlık alınan küçük bir çocuğun ölümü; Araba Sevdası ise yanlış Batılılaşma ve özentili hayat üzerine kurulur.

Saime, 1888’de İkdam gazetesinde ikinci kısmın ikinci bölümüne kadar tefrika edilir.
Toplumun yaşayışına aykırı olduğu gerekçesiyle sansürlenir ve diğer bölümleri yayımlanamaz.

Recaizâde Mahmut Ekrem’in “Şemsa” (1895) hikâyesi konusunu yaşanmış bir hayat
sahnesinden alır. Bu hikâyede küçük yaşta öksüz ve yetim kalıp Anadolu’dan getirilen
bir kız çocuğunun evlatlık olarak verildiği evde kendisine karşı gösterilen ilgiye ve tedavi
çabalarına rağmen yakalandığı hastalıktan kurtulamayarak ölmesi konu edinilir.

Sami Paşazâde Sezai, Küçük Şeyler başlığı altında bir kitapta topladığı hikâyeleri ve bir
romanıyla Türk edebiyatında hikâye ve roman türlerinde önemli bir değişimi ve gelişimi sağlamaya çalışır. O, özellikle Küçük Şeyler başlıklı kitabında toplanan hikâyeleriyle
Batı tarzı küçük hikâyenin yolunun açılmasında etkili olur. Yazar, bu kitapta yer alan
hikâyeleriyle kendisinden sonra gelecek hikâyecileri de etkiler

Türk edebiyatında hikâye türünün gelişiminde Sami Paşazâde
Sezai’nin önemli yeri vardır. O, Ahmet Midhat Efendi’den itibaren
plansız şekilde gelen hikâyeye Batılı çehre kazandırılmasında etkili
olan yazarlardan ilkidir.

Sami Paşazâde Sezai’nin Küçük Şeyler adlı kitabında sırasıyla “Mukaddime”, “Bu Büyük Adam Kimdir?”, “Hiç”, “Kediler”, “İki Yüz Elli Kuruşa Bir Asır”, “Düğün”, “Bir Kitabe-i
Seng-i Mezar”, “Arlezyalı” ve “Pandomima” yer alır. Bunlardan “Arlezyalı” Alphonse
Daudet’den çeviridir. “Bir Kitabe-i Seng-i Mezar” ise mensure olarak değerlendirilebilecek bir metindir.

Sami Paşazâde Sezai, Küçük Şeyler’de yer alan hikâyelerin en uzunu olan “Düğün”de
devrin önemli problemlerinden biri olan esareti konu alır.

Sami Paşazâde Sezai’nin Sergüzeşt (1889) romanı Türk edebiyatında kölelik (esaret) konusunu ele alan eserlerin başında yer alır.Romanın kurmaca dünyasında küçük yaşta Kafkaslardan esir olarak getirilen bir Çerkez kızının İstanbul’da esir pazarında satılması, esir olarak gittiği konaklarda sürdürdüğü hayat sahneleri ve buna karışan bir aşk hikâyesi konu edinilir.

Tanzimat Dönemi Türk edebiyatının ikinci kuşak hikâye ve romancıları Recaizâde
Mahmut Ekrem ve Sami Paşazâde Sezai’dir. Bu yazarların kaleminde hikâye ve roman,
Batılı anlatım tekniklerine daha uygun bir yapı kazanır. Şiirde olduğu gibi hikâye ve romanda da sosyal faydanın yerini sanat endişesi almaya başlar. Yalnızca olaylar dizisini
anlatmak yerine, özellikle Sami Paşazâde Sezai’nin kaleminde karakter sentezleyici, insanı
sosyal çevresi ve psikolojik yönüyle değerlendiren, insan-mekân ilişkisine yer veren ve belirli bir başarıya ulaşan hikâye ve romanlar ortaya çıkar. Böylece birinci kuşağa göre daha
incelmiş zevke seslenen, edebî değeri yüksek hikâye ve romanlar okuyucusunu bulmaya
başlar.

Tanzimat Dönemi eleştirisinin Namık Kemal’den sonra ikinci önemli ismi olan Recaizâde Mahmut Ekrem’in eleştiri anlayışının önemli tarafı, Tanzimat edebiyatının estetiğini yapması ve eski edebiyat taraftarlarına karşı yeni edebiyatı savunmasıdır. Recaizâde Mahmut Ekrem, genç kuşağa öncülük eden hocalığı ve teorik çalışmalarıyla ön plana çıkar. Ekrem, aynı zamanda Servet-i Fünûn kuşağının da âdeta yol haritasını çizer ve fikirleriyle, bakış açısıyla onlara
yol gösterir. Servet-i Fünûn edebiyatının teorisyeni olarak görülen Recaizâde Mahmut Ekrem, Ta’lîm-i Edebiyat, Takdir-i Elhan, “III. Zemzeme Mukaddimesi” ve Takrizat adlı eserlerinde sanat, edebiyat ve şiirle ilgili eleştirilerini dile getirir.

Servet-i Fünûn edebiyatının teorisyeni olarak görülen Recaizâde Mahmut Ekrem, Ta’lîm-i Edebiyat, Takdir-i Elhan, “III. Zemzeme Mukaddimesi” ve Takrizat adlı eserlerinde sanat, edebiyat ve şiirle ilgili eleştirilerini dile getirir.

Genç nesilde yeni bir edebiyat anlayışının oluşmasına etki eden Ta’lîm-i Edebiyat, sebep olduğu tartışmalarla da söz konusu edebiyat anlayışının yerleşmesine ve Türk edebiyatının modernleşme sürecinin hızlanmasına katkı sağlar. Ta’lîm-i Edebiyat’ın Türk edebiyatı açısından önemli noktalarından birisi de Recaizâde Mahmut Ekrem’in yenileşme yolunda önemli bir adım atması ve eski edebiyatın retorik geleneğinin dışına çıkarak modern edebiyat retoriğinin ilk örneğini vermiş olmasıdır. Kitapta Namık Kemal’in 1866 yılında Tasvir-i Efkâr’da yayımlanan “Lisân-ı Osmanî’nin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülâhazatı Şâmildir” makalesindeki görüşlerden esinlenme söz konusudur. Ekrem’in Ta’lîm-i Edebiyat’ın başında ve sonunda bu makaleden bazı alıntılar yaptığı görülmektedir. Namık Kemal’in; ifadenin, külfetli sanatlardan arındırılması ve lisanımıza özgü bir belagat kitabı hazırlanmasına ilişkin görüşleri âdeta Ekrem’in de çıkış noktası olmuştur.

Abdülhak Hâmit Tarhan’ın “Makber Mukaddimesi”, şiir üzerine düşüncelerini ve eleştirilerini dile getirdiği ve poetikasını yansıttığı yenilikçi bir metindir. Hâmit, “fenâ bulmuş bir vücudun bekası için yapıldı” şeklinde bir açıklamayla başladığı mukaddimesinde Makber’i kendisinin okuması için yazdığını; zira hislerine ortak olacak kişilerin sayısının çok az olacağını ifade eder. Şair, Makber’in yazılış sebebini açıkladığı mukaddimesinde şiirin tarifini yaptığı gibi şiir hakkındaki kanaatlerini de romantik bakış açısına dayalı bir algıyla yorumlar. “Makber Mukaddimesi”nin önemli özelliklerinden birisi, eserde yeni bir şiir anlayışının dile getirilmesidir.