TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI II - Deneme Sınavı - 11

Sami Paşazâde Sezai’nin eleştirilerinin önemli bir kısmını dil meselesi oluşturmaktadır. Dille ilgili meselelerde Tanzimat’ın birinci kuşak sanatçılarının görüşlerini devam ettiren Sezai de dilin her şeyden önce halkla anlaşma ve halkı eğitme aracı olduğunu vurgular. Önceleri sanat ve halk dili arasında bir ayrım yapan ve sanat dilini üstün olarak nitelendiren Sezai’ye göre, sanatçının halk tarafından anlaşılmaması doğaldır. Ancak 1882’de bu düşüncesinin yanı sıra hem Türkçedeki Arapça unsurların hem de diğer dil sorunlarının ancak bir Encümen-i Dâniş tarafından çözülebileceğini iddia eder. 1888’de ise gramer ve sentaks endişesinden dolayı bazı kelimelerin atılarak dilin kısırlaştırılmasına itiraz eder. Öyle ki; kurallara aykırı terkipler kullanmaktan çekinmez. (Örneğin Sergüzeşt romanında bu tür kelime ve terkipler kullanır.) Ancak Türkçülük akımının ortaya çıkmaya başladığı süreçte Arapça ve Farsça kelimelerin kullanılmasına pek sıcak bakmayan Sezai, yabancı kelime kullanmayı, düşünce yokluğundan doğan boşlukları doldurma çabası olarak nitelendirir. Türkçenin sadeleştirilmesini isterken yazı ve konuşma dilleri arasındaki büyük farkın azaltılmasını, özellikle Türkçe kelimelerin kullanılmasını ve yabancı dil bilgisi kurallarına yer verilmemesini ister.

Tanzimat Dönemi tenkit tarihinde önemli isimlerinden birisi de Muallim Naci’dir. Özellikle Recaizâde Mahmut Ekrem’le edebî tartışmaları geniş çevrelere yayılan Muallim Naci’nin dil ve edebiyat meselelerini ele aldığı eleştiri türündeki eserleri: Muallim, Muhaberât ve Muheverât, Mektuplarım, İntikad, Demdeme ve Istılâhât-ı Edebiyye.

Saadet gazetesinde yayımlanan yazılardan oluşan Demdeme, Recaizâde Mahmut Ekrem’in eleştirilerine karşı cevap niteliğindedir. Recaizâde Ekrem, III. Zemzeme’nin ön sözünde Naci’yi aşağılayıcı tarzda ifadeler kullanır. Takdir-i Elhan’da ise, Menemenlizade Mehmet Tahir’in, Naci’nin “Gark-ı Nur” redifli gazeline yazdığı nazirenin üstünü çizmesini takdir eder. Bununla birlikte Ekrem, “III. Zemzeme Mukaddimesi”nde şiirde güzellik konusuna değindikten sonra bu konudaki düşüncelerini desteklemek için Nef ’i, Nedim, Şinasi, Ziya Paşa, Namık Kemal ve Nabizâde Nâzım’dan örnekler alır. Bunları bazı yönleriyle güzel bulan Ekrem, en güzel şiire örnek olarak ise Abdülhak Hâmit’ten bir metin alır. Devrin ünlü şairi Muallim Naci’den hiçbir örnek almadığı gibi ona tarizde bulunur. Recaizâde Mahmut Ekrem ve Muallim Naci arasındaki gerginlikte, Muallim Naci’nin Tercüman-ı Hakikat’te II. Zemzeme’den bahsetmemesinin de etkisi söz konusudur. Aslında Ekrem, kitabını Muallim Naci’ye değil; Ahmet Midhat Efendi’ye gönderir. Ancak gazetenin edebiyat sütununu idare eden Muallim Naci’nin kitabından bahsetmemesinden hoşnutsuzluk duyar. Muallim Naci, Demdeme’de Recaizâde Mahmut Ekrem’i sert ve alaycı bir üslupla eleştirir.

İçli kız ve Antik çağ,Abdülhak Hâmit Tarhan'ın eserleridir. Recaizâde Mahmut Ekrem ilk oyunu olan Afîfe Anjelik’in konusunu Geneviéve de Barabant efsanesinden alır. Buna göre doğru cevap B seçeneğidir.

Recaizâde Mahmut Ekrem ilk yerli oyunu olan Vuslat’ın konusunu Namık
Kemal’in Zavallı Çocuk oyunundan alır. Buna göre doğru cevap E seçeneğidir.

"Yabancı Dostlar" Abdülhak Hâmit’in eseridir. Recaizâde Mahmut Ekrem’in tiyatro eserleri arasında dilin ve tiyatro tekniğinin kullanılışı açısından en başarılı eseri hiç şüphesiz "Çok Bilen Çok Yanılır"’dır. Buna göre doğru cevap A seçeneğidir.

Abdülhak Hâmit, Sabr u Sebat’tan sonra tiyatro eserlerini oynanmak için değil okunmak için yazmaya başlar. Duhter-i Hindû’da da bunu alenen dile getirir. Buna göre doğru cevap D seçeneğidir.

Abdülhak Hâmit’in tiyatro eserlerini doğru değerlendirebilmek için şöyle tasnif edebiliriz:
1. Geleneğe Bağlı Eserler Dairesi: (Sabr u Sebat, İçli Kız)
2. Konusunu Tarihten Alan Eserler Dairesi:
a. Endülüs Dairesi: (Nazife, Târık yahut Endülüs Fethi, Tezer yahut Melik
Abdurrahmanü’s Sâlis, İbn Musa yahut Zatü’l Cemal, Abdullahü’s-Sagîr)
b. Antik Çağ Dairesi (Eşber, Sardanapal)
c. Masalımsı-Tarih Dairesi (Macerâ-yı Aşk, Nesteren, Zeynep, Hakan)
d. İlhan Dairesi (İlhan, Turhan, Tayflar Geçidi, Ruhlar, Arzîler)
3. Siyasi İçerikli Eserler Dairesi:
a. İngiliz-Hint Dairesi (Duhter-i Hindû, Finten, Yabancı Dostlar, Cünûn-ı Aşk)
b. Güncel Siyasi Daire (Liberte, Yadigâr-ı Harb)

Buna göre doğru cevap C seçeneğidir.

Abdülhak Hâmit’in tiyatro eserlerini doğru değerlendirebilmek için şöyle tasnif edebiliriz:
1. Geleneğe Bağlı Eserler Dairesi: (Sabr u Sebat, İçli Kız)
2. Konusunu Tarihten Alan Eserler Dairesi:
a. Endülüs Dairesi: (Nazife, Târık yahut Endülüs Fethi, Tezer yahut Melik
Abdurrahmanü’s Sâlis, İbn Musa yahut Zatü’l Cemal, Abdullahü’s-Sagîr)
b. Antik Çağ Dairesi (Eşber, Sardanapal)
c. Masalımsı-Tarih Dairesi (Macerâ-yı Aşk, Nesteren, Zeynep, Hakan)
d. İlhan Dairesi (İlhan, Turhan, Tayflar Geçidi, Ruhlar, Arzîler)
3. Siyasi İçerikli Eserler Dairesi:
a. İngiliz-Hint Dairesi (Duhter-i Hindû, Finten, Yabancı Dostlar, Cünûn-ı Aşk)
b. Güncel Siyasi Daire (Liberte, Yadigâr-ı Harb)

Buna göre doğru cevap C seçeneğidir.

Nazife (1876): İspanya kralı ile kralın sarayında esir olan Arap mücahidesinin aşk ve onur mücadelesini konu alır. Arap mücahide İspanyol kralın arzularına teslim olmaktansa ölmeyi tercih eder. Bir perdelik manzum bir oyundur. Buna göre doğru cevap E seçeneğidir.

Eşber yayımlandığı zaman da sonraları da en beğenilen oyunlardan biri olmuştur. Güçlü bir imparator olan Büyük İskender’e karşı Eşber isimli hayalî bir kahraman yaratır Abdülhak Hâmit. Buna göre doğru cevap A seçeneğidir.

Hakan, Abdülhak Hâmit’in 83 yaşında yazdığı, yarım kalan Kanunî’nin Vicdan Azabı’nı saymazsak son eseridir. Aynı zamanda Latin harfleri ile yayımlanan ilk ve son eseri olan Hakan’ı Cumhuriyet ve Atatürk devrinde yazdığı için mutlu olduğunu söyler. Buna göre doğru cevap B seçeneğidir.

Muallim Naci, yazdığı tek oyun "Heder"’de Osmanlı bürokrasisinin hantal yapısı içerisinde “heder” olup giden genç bir şairin trajedisini anlatır. Buna göre doğru cevap D seçeneğidir.

Yalnızca olaylar dizisini anlatmak yerine, özellikle Sami Paşazâde Sezai’nin kaleminde karakter sentezleyici, insanı sosyal çevresi ve psikolojik yönüyle değerlendiren, insan-mekân ilişkisine yer veren ve belirli bir başarıya ulaşan hikâye ve romanlar ortaya çıkar. Doğru cevap B.

şlar. Tanzimat Dönemi’nin ikinci kuşağını oluşturan roman yazarları, birinci kuşağa göre daha düzenli öğrenim gören, kendilerinden önceki roman denemelerinden yararlanan, Batı edebiyatını asıl kaynağından tanıyan ve nispeten daha iyi yetişen sanatçılardan oluşur. Böyle olunca da birinci kuşağın hikâye ve romanda yaptığı çalışmaların üzerine daha başarılı kalem ürünleri koymaları mümkün olur. Tanzimat Dönemi birinci kuşağından sonra roman türünde eser veren ikinci kuşak mensupları hikâye ve roman türünün daha başarılı ve güçlü ürünlerini ortaya koymuşlardır. Sayıca az da olsa nitelikli eserler yayımlamışlardır. Doğru cevap C.

Recaizâde Mahmut Ekrem, henüz Türk edebiyatında hikâye ve roman farkının yeterince tartışılmadığı, ayrımının gereğince yapılmadığı bir dönemde hikâye ile roman konusunda bazı görüşler getirir, bu iki türün birbirinden farklı yanlarına dikkat çeker. Romanı “büyük hikâye”, hikâyeyi ise “ufak hikâye” şeklinde adlandırır. Konuyu ele aldığı “Muhsin Bey Yahut Şairliğin Hazin Bir Neticesi” adlı eserinde “Ufak Hikâyelere Dair Ufacık Bir Mütalâa” başlığı altında Fransız edebiyatından hareketle kimi düşünceler ileri sürer. Doğru cevap E.

Recaizâde Mahmut Ekrem’in iki roman ve iki hikâyesi bulunmaktadır. Romanları, Saime ve Araba Sevdası; hikâyeleri ise “Muhsin Bey yahut Şairliğin Hazin Bir Neticesi” ve “Şemsa”dır. Bunlardan Saime evlilik ve çocuk yetiştirme; “Muhsin Bey yahut Şairliğin Hazin Bir Neticesi” romantik bir aşk; “Şemsa”, evlatlık alınan küçük bir çocuğun ölümü; Araba Sevdası ise yanlış Batılılaşma ve özentili hayat üzerine kurulur. Araba Sevdası, bu kitabın sekizinci ünitesinde ele alınacağı için burada üzerinde durulmayacaktır. Doğru cevap D.