TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI I

Namık Kemal, Magosa’da yazdığı bu eserinde Ziya Paşa’nın Harâbât adlı üç ciltlik antolojisini ve bu antolojinin mukaddime kısmını eleştirir. Harâbât’ın birinci cildi çıktığı zaman Tahrib-i Harâbât’ı kaleme alarak itirazlarını dile getiren Namık Kemal’e göre, Ziya Paşa siyasi ve edebî tutumundan vazgeçmiştir ve Sultan Aziz’in gözünde kaybettiği itibarını yeniden kazanmak için Harâbât aracılığıyla ona kasideler yazarak bağlılığını bildirmiştir.

Mes’ele-i Mebhûsetü’n Anha, basın yoluyla yapılan ilk edebî tartışmadır. 1864 yılında ortaya çıkan söz konusu tartışma, Tasvir-i Efkâr ile Ruzname-i Ceride-i Havadis gazeteleri arasında gerçekleşir. Tartışmanın temelini dil meselesi ve Arapçanın özellikleri oluşturmaktadır.

Son Pişmanlık romanını Türkçenin roman yazmaya uygunluğunu göstermek için yazdığını vurgulayan Namık Kemal, tasavvur ve tasvirde zorlanmamak için konuyu gayet sade tuttuğu hâlde istediği gibi olmadığını ifade eder.

Namık Kemal, “Celal Mukaddimesi’nde tiyatro ile ilgili düşüncelerini oldukça detaylı bir şekilde anlatır.

Ziya Paşa, 1868 yılında Hürriyet gazetesinde yayımladığı “Şiir ve İnşa” makalesinde divan edebiyatını mukallitlikle (taklitçilikle) suçlar ve devrinin diğer yenilikçi eleştirmenleri gibi klasik anlayışı sorgular.

Çözüm: Ahmet Mithat Efendi’nin eleştiri tarihindeki önemi, klasikler tartışmasında da açıkça görülür. Onun Tercüman-ı Hakikat gazetesinde yayımladığı “Müsabaka-i Kalemiyye İkrâm-ı Aklâm” (1897) başlıklı yazısıyla başlayan tartışmanın esasını, dünyaca ünlü klasik eserlerin Türkçeye çevrilmesine ilişkin farklı görüşler oluşturmaktadır.

Ziya Paşa’ya  göre “Bizim şiirimiz, hani şairlerin nâmevzun (vezinsiz) diye beğenmedikleri avâm şarkıları ve taşradaki çöğür şairleri arasında “deyiş” “üçleme” “kayabaşı” tabir olunan nazımlardır” (Ziya Paşa, 1868, s. 7). Bu ifadeleriyle asıl şiirimizin halk şiiri olduğunu savunan Ziya Paşa, divan edebiyatının karşısına halk şiirini ve dolayısıyla da hece veznini çıkarır.

Voltaire’in Micro Mega adlı eserinin Ahmet Vefik Paşa tarafından Diyojen gazetesinde tercüme edilmesi üzerine yazdığı bir yazıdır. Namık Kemal, bu tercümenin dilinde gazetelerin ilan sütunlarında görülen en önemsiz bölümler kadar bile letafet olmadığını iddia eder.

Fatin Efendi, eserin yeni baskısını yaparken öz geçmişlerdeki bazı eksiklikler ile hataları giderme- ye ve yeni öz geçmiş̧ maddeleri eklemeye özellikle önem verir.

Namık Kemal’in eleştirel düşüncelerini içeren eserleri şunlardır: “Lisân-i Osmânî’nin Edebiyatı Hak- kında Bazı Mülâhazâtı Şâmildir”, “Bahâr-ı Dâniş Mukaddimesi”, İrfan Paşa’ya Mektup, Mes Prison Tercümesi Üzerine Muâheze, Tahrib-i Harâbât, Ta’kib, “Son Pişmanlık Mukaddimesi”, “Celal Mukaddimesi”, “Tercüme-i Hâl-i Emir Nevruz Mukaddimesi”, Mikro Mega Tercümesi Muâhezesi.

Mes’ele-i Mebhûsetü’n Anha, basın yoluyla yapılan ilk edebî tartışmadır. 1864 yılında ortaya çıkan söz konusu tartışma, Tasvir-i Efkâr ile Ruzname-i Ceride-i Havadis gazeteleri arasında gerçekleşir. Tartışmanın temelini dil meselesi ve Arapçanın özellikleri oluşturmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Şinasi, Osmanlı edebiyat tarihi içindeki mevcut tezkirelerin sonuncusu üzerinde çalışarak objektif ve yeni bir tezkire örneği vermek ister. Şinasi, Fatin Tezkiresi’yle ilgili değişikliklerin neredeyse tamamını 1280 (1864) yılındaki baskıda gerçekleştirmiştir. Şinasi’nin zihniyet ve mahiyet bakımından düzeltmek istediği tezkirede yaptığı değişiklikler, onun Türk nesrinde gerçekleştirmek istediği yenilikleri açıkça göstermektedir. Doğru cevap A'dır.

Şinasi’nin Tercümân-ı Ahvâl Mukaddimesi, Tasvir-i Efkâr Mukaddimesi, Fatin Tezkiresi’nin yeniden yayımlanacak olması üzerine dile getirdiği görüşleri ve Ruzname-i Ceride-i Havadis yazarı Said Bey ile yaşadığı “Mes’ele-i Mebhûsetü’n Anha” tartışması yeni edebiyatın inşa sürecindeki önemli eleştirel unsurları içermektedir. Doğru cevap E'dir.

Türk edebiyatında ilk eleştirmen olarak gösterilen Namık Kemal’in eleştirel düşüncelerini içeren eserleri şunlardır:

“Lisân-i Osmânî’nin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülâhazâtı Şâmildir”, “Bahâr-ı Dâniş Mukaddimesi”, İrfan Paşa’ya Mektup, Mes Prison Tercümesi Üzerine Muâheze, Tahrib-i Harâbât, Ta’kib, “Son Pişmanlık Mukaddimesi”, “Celal Mukaddimesi”, “Tercüme-i Hâl-i Emir Nevruz Mukaddimesi”, Mikro Mega Tercümesi Muâhezesi. Doğru cevap B'dir.

Recaizâde Mahmut Ekrem, İtalyan şairi Silvio Pellico’nun hapishane anılarından oluşan Mes Prison adlı eserini tercüme eder. Namık Kemal, Ekrem’in bu tercümesini eleştirir. Silvio Pellico’nun hayatı ile kendi hayatı arasında benzerlikler bulunduğunu dile getiren Namık Kemal, hem Silvio Pellico’nun anlattığı bazı hususlara hem de Recaizâde Mahmut Ekrem’in tercümede Acem üslubunu kullanmasına itiraz eder. Bununla birlikte bazı gereksiz kullanılan kelimeleri, yanlış yapılan terkipleri gösteren Namık Kemal, aynı zamanda bazı cümlelerin de daha fasih ve açık ifadelerle düzeltilmesini önerir. Tercümenin bazı kısımlarında dilin sade olmadığını ifade eder. Doğru cevap D'dir.

Namık Kemal, Magosa’da yazdığı Tahrib-i Harâbât eserinde Ziya Paşa’nın Harâbât adlı üç ciltlik antolojisini ve bu antolojinin mukaddime kısmını eleştirir. Harâbât’ın birinci cildi çıktığı zaman Tahrib-i Harâbât’ı kaleme alarak itirazlarını dile getiren Namık Kemal’e göre, Ziya Paşa siyasi ve edebî tutumundan vazgeçmiştir ve Sultan Aziz’in gözünde kaybettiği itibarını yeniden kazanmak için Harâbât aracılığıyla ona kasideler yazarak bağlılığını bildirmiştir. Doğru cevap C'dir.

Mukaddime-i Celal (Celal Mukaddimesi) Victor Hugo’nun Cromwell önsözünden ilham alınarak yazılmıştır. Mukaddime’de Namık Kemal, edebiyat meselelerine yeni edebiyatın inşa etmeye çalıştığı sosyal fayda anlayışı çerçevesinden baktığı gibi Türk edebiyatını değerlendirirken Avrupa edebiyatından da örnekler verir. Doğru cevap A'dır.

Namık Kemal, “Baykara zamanına dönüş” ifadeleriyle Ahmet Vefik Paşa’nın Çağatayca kelimeler kullanmasına itiraz eder. Namık Kemal, yeni edebiyatçıların imla bilmediklerine dair eleştirilerin yeni edebiyat taraftarlarından değil Türkçe kelimeleri asıl köklerinden ayırmamak için Nevâî tarzının taklit edilmesi gerektiğini savunanlardan geldiğini söyler. Namık Kemal’e göre Baykara zamanına dönüş ve İstanbul’u Buhara’ya çevirmek mümkün değildir. Zira ileri gitmek için yedi sekiz asır evvelki hâllere dönmeye uğraşılırsa ortaya bir tezat çıkar. Doğru cevap E’dir.

Namık Kemal’in İntibah adlı romanının asıl adı Son Pişmanlık’tır. Ancak sansür nedeniyle romanın adını İntibah olarak değiştirir. Son Pişmanlık romanını Türkçenin roman yazmaya uygunluğunu göstermek için yazdığını vurgulayan Namık Kemal, tasavvur ve tasvirde zorlanmamak için konuyu gayet sade tuttuğu hâlde istediği gibi olmadığını ifade eder. Doğru cevap B'dir.

Ziya Paşa, geleneksel şiir anlayışı ile yeni şiir anlayışı arasında ikilemlere düşen, zaman zaman tereddütler yaşayan ve bu ikilemleri yazılarına da yansıtan bir sanatçıdır. Ziya Paşa’nın edebiyat ve şiir hakkındaki düşünceleri ve tenkitleri “Şiir ve İnşa” makalesi ile “Harâbât Mukaddimesi”nde açıkça görülmektedir. Harâbât, Ziya Paşa’nın “Şiir ve İnşa” makalesinde reddettiği ve bizim olmamakla itham ettiği klasik Türk şiirinden yaptığı bir derlemedir. Antolojisine aldığı örnekler de Arap, İran, Çağatay ve divan şiirine ait eserlerdir. “Harâbât Mukaddimesi”, içerdiği bilgilerden dolayı edebiyat tarihi olarak da sayılmaktadır. Doğru cevap D'dir.