TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI I

Tanzimat Dönemi Türk şiirinin genel özellikleri
şöyle belirlenebilir:
• Dilde ve üslupta ayıklamaya gidilerek sade
bir söyleyişe yönelmek istenmiştir. Özellikle İbrahim Şinasi, konuşma diline yakın bir
şiir dili ve sade bir üslup kurma çabası içinde olmuştur.
• Divan şiirinin soyut dünya algısının yerine
daha somut bir dünya algısı getirilmiştir.
• Divan şiirinin gazel, kaside, murabba,
terci-i bent, terkib-i bent gibi nazım şekilleri önemli ölçüde sürdürülmüş, bununla
birlikte az da olsa yeni nazım şekilleri denenmiştir.
• Ölçü olarak yine aruz kullanılmış, ara sıra
hece ölçüsüyle şiirler de yazılmıştır.
• Şiire hak, hukuk, hürriyet, kanun, vatan,
millet, adalet gibi yeni kavramlar girmiştir.
• Divan şiirinde karşılaşılan parça güzelliği
yerine bütün güzelliğine değer verilmiştir.
• Divan şiirinin mazmunları çözülmüş, hayal
sistemi değişmiştir.
• Şiirde sosyal ve siyasi konular ele alınmaya
başlanmıştır.

Devlet tarafından öğrenim için Batı’ya
gönderilen ilk sivil öğrenci olan Şinasi, Paris (1849-
1854)’te Fransızcasını ilerlettikten sonra, Reşit
Paşa’nın tavsiyesi üzerine maliye öğrenimine başlar.
Bir yandan da matematik ve tabiat bilimleriyle uğraşır.

Klasik edebiyat çerçevesinde eser kaleme alanÂkif Paşa (1787-1845), Tanzimat senelerinde daha çok Tabsıra adlı düzyazı kitabıyla tanınan bir siyaset adamı, yazar ve şair olarak belirir. İhtiraslı yaratılışından beslenen kötümser ruh hâli eserlerine de yansır. Şair, fizik ötesini araştıran ve sorgulayan “Kaside-i Adem”de varlığa karşı yokluğu yüceltir.

İbrahim Şinasi, Türk edebiyatını
Batı tarzında yeni bir anlayışa kavuşturmak düşüncesiyle hareket eder. Bunun için klasik Türk edebiyatının ağdalı dilinden ve soyut dünya anlayışından
uzaklaşarak gittikçe halkın anlayacağı bir dille yaşanan hayatı ifade edebilecek, gerçekçi, akla dayanan,
sosyal konulara geniş yer ayıran bir edebiyat kurmak
ister. Bir yandan yazı dilini sadeleştirerek konuşma
diline yaklaştırırken diğer yandan klasik Türk edebiyatının hayal sisteminden uzaklaşır. Üslupta yeniliğe
gider. Şiire yeni ve değişik kelimeleri, kavramları ve
temaları sokar. Onun manzumelerinde akıl, kanun,
hak, adalet, millet, devlet, medeniyet, reis-i cumhur,
taassup, cehl, encümen-i dâniş gibi o güne kadar şiirde pek rastlanmayan, her biri makale konusu olabilecek kelime ve kavramlar yer tutmaya başlar.

Asıl itibarıyla klasik edebiyatta çözülme daha XVIII. yüzyıldan itibaren başlamıştır. Kendi
dairesi içerisinde sıkışıp kalan klasik şiir, son büyük
temsilcisi Şeyh Galip’ten sonra büyük ve orijinal sanat eseri ortaya koyamamış; estetik anlayışta, dilde ve
zevkte çözülmeye başlamıştır.

Şinasi, şiire yeni ve değişik kelimeleri, kavramları ve temaları sokar. “Akıl”, “kanun”, “hak”, “adalet”, “millet”, “devlet”, “medeniyet”, “reis-i cumhur” gibi o güne kadar şiirde
pek rastlanmayan kelime ve kavramlar yeni dönemde yer tutmaya başlar. Namık Kemal’in eserleriyle birlikte bu kelime ve kavramlar nitelikleri aynı kalmak kaydıyla ülke sathını ilgilendiren bir boyuta dönüşerek genişler ve onun vasıtasıyla “vatan”, “hürriyet”, “istiklal” gibi temler ve kavramlar şiirin başlıca konusu olur. Doğru cevap D'dir.

Şinasi gibi birey merkezli bir Batılı toplum yapısını
benimsemiş görünmekle birlikte Namık Kemal’de
bu birey, her durumda cemiyet hayatı için, milletin
geleceği için, vatanın menfaatleri için kendisini her
zaman feda etmeye hazırdır. Namık Kemal hakkında şunu söylemek uygun olacaktır: O, şiirinin
birinci dönemindeki mistik havayı ikinci döneminde millet ve vatan kavramları etrafında yeniden
keşfederek kendisini bir “cemiyet mistiği” (Kaplan,
1978, s. 41), topluma, millete, vatana adanmış bir
modern birey olarak takdim eder.

Ziya Paşa, divan edebiyatı terbiyesiyle yetişmiş bir şairdir. Bununla birlikte İbrahim Şinasi’nin başlattığı yeniliğe katılmayı tercih etmiştir. Zevk bakımından Doğu geleneğine, divan şiirine bağlı olmasına rağmen Batı
tarzı şiir anlayışına geçmiş fakat Doğu’yla Batı arasında sürekli tereddüt yaşamış bir şairdir. Bu sebeple divan
şiirinden kopamamış, zaman zaman divan şiiri anlayışıyla yeni şiir zevkini birlikte yürütmüştür. Onun “Terci-i
Bent”iyle “Terkib-i Bent”i yeni edebiyat anlayışının özelliklerinin ve kötümser ruh hâlinin kuvvetle hissedildiği
metinler olmuştur. Nitekim edebiyat dünyasında yer almasını sağlayan kalem ürünleri de bu yenilikçi yolda
ortaya koyduğu metinler olmuştur.

‘Vahdet-i zâtına aklımca şehâdet lâzım’” (Kaplan, 1995, s. 257-258). Modern düşüncenin edebiyatımızdaki en veciz ifadesini içeren Şinasi’nin bu dizesi, peşin kabullerin dışında soran, eleştiren, endişe duyan ve ikna edilmeyi bekleyen bir anlayışı karşımıza çıkarmakla birlikte “öte karakterli” zihniyetten “akılcı-şüpheci” zihniyete doğru bir dönüşümün veya her ikisini bir arada bulundurma zorunluluğunun ortaya çıkardığı trajiğin de bir örneğini veriyordu. Doğru cevap D'dir.

Sadullah Paşa, Tanzimat Dönemi’nin
yenilikçi fikirlerine açık, Batı’nın müspet bilimlerine inanmış bir devlet adamıdır. Edebiyat alanında
yaptıklarından ziyade, zihniyet değişiminin temsilcilerinden biri olarak dönemi içinde işlev üstlenir. Batı
edebiyatıyla da yakından ilgilenen Sadullah Paşa,
Alphonse de Lamartine’den “Göl” (Le Lac) şiirini
çevirmiştir.

Şinasi divan mazmunlarını büyük çapta terk etmiştir. Doğru cevap B'dir.

Mehmet Kaplan, Şinasi’nin Türk şiirinde yaptığı
yeniliği şu maddeler altında dile getirir:
• Şinasi kendinden öncekiTürk şiirinden ayrı
bir şiir vücuda getirmiştir.
• Bu şiir, muhteva bakımından eskilerden ayrıdır. Şinasi münâcaat ve kasidenin
“madde”lerinde bir tasfiye yapmış, yeni fikir temleri kullanmıştır.
• Şinasi’nin ön plana aldığı fikirler ve diğer
“madde”ler, içinde yaşadığı devrin ileri
hâkim fikirleridir: Modern kâinat görüşü,
demokrasi, akılcılık gibi.
• Şinasi’nin şiirleri üslup bakımından da yenidir:
a. Şinasi divan mazmunlarını büyük çapta
terk etmiştir.
b. Çıplak bir ifade tarzı yaratmağa çalışmıştır.
c. Yeni imajlar bulma yolunu açmıştır.
d. Arapça, Farsça tamlamaları çözmeye gayret etmiş, bilhassa halkın kullandığı kelime ve ifade tarzlarına kıymet vermiştir.
e. Canlı, hareketli, konuşma sentaksına
yakın bir mısra yapısı kurmayı denemiştir.

Victor Hugo’dan yaptığı “Tıfl-ı Naim”
çevirisi Batı’dan gelen nazım şekillerinden “ottovarima”nın ilk örneğini oluşturur. (Edhem Pertev Paşa'ya aittir)

Namık Kemal’in vatan konusunu işlediği çok sayıda şiiri bulunmasına rağmen kendisine vatan şairi sıfatının verilmesine sebep olan şiiri
“Hürriyet Kasidesi” olmuştur.
Daha önce Mehmet Halis Efendi, Süleyman
Şâdî ve Osman Nevres gibi birkaç şairin kaleminde
beliren vatan temi, onun şiirleriyle gerçek temsilcisine kavuşur.

Namık Kemal vatan, millet, halk, hak, hürriyet, istiklal, eşitlik gibi kavramları getiren ve bu konular etrafında heyecanlı bir hatip edasıyla yüksek sesle haykıran devrin gür sesi olur. Doğru cevap A'dır.

Sosyal hayatta
hürriyet, eşitlik, kanun hâkimiyeti ve insan haklarının gözetilmesi, bilimsel gelişmeye ve ilerlemeye
yol açmıştır. Bu itibarla Türk toplumunun da bu
gelişme ve değişmeye ayak uydurması gerekir.”

Sadullah Paşa’nın getirdiği bu düşünceler, İbrahim Şinasi’nin rasyonalist/akılcı görüşleriyle benzerlik gösterir. O, kendisinden sonra yetişen Beşir
Fuad’la birlikte pozitivist zihniyetin 19. yüzyıldaki
önemli temsilcilerinden biridir.

Vatan ve millet konuları Namık Kemal'in konuları arasındadır. Diğer seçenekler Ziya Paşa'nın üzerinde durduğu konulardır. Doğru cevap E'dir.

Terci-i Bent eserini Ziya Paşa yazmıştır. Doğru cevap D'dir.

Belirtilen şiiri Sadullah Paşa çevirmiştir. Doğru cevap D'dir.

Belirtilen eser On Dokuzuncu Asır adlı manzumedir. Doğru cevap B'dir.