TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI I

Namık Kemal’in Tasvir-i Efkâr’da yayımladığı ve yeni Türk edebiyatının beyannamesi sayılabilecek eser Lisân-i Osmânî’nin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülâhazâtı Şamildir adlı metindir. Bu eserle, Türkçede ilk defa dil ve edebiyat meseleleri oldukça kapsamlı bir şekilde değerlendirilmiştir

Dilde ve üslupta ayıklamaya gidilerek sade bir söyleyişe yönelmek istenmiştir. Divan şiirinin soyut dünya algısının yerine daha somut bir dünya algısı getirilmiştir. Ölçü olarak yine aruz kullanılmış, ara sıra hece ölçüsüyle şiirler de yazılmıştır. Şiire hak, hukuk, hürriyet, kanun, vatan, millet, adalet gibi yeni kavramlar girmiştir. Divan şiirinde karşılaşılan parça güzelliği yerine bütün güzelliğine değer verilmiştir.

Âkif Paşa, divan şiiri geleneği içerisinde yetişmiş ve eserlerinin büyük kısmını bu şiir anlayışına bağlı kalarak yazmıştır. Fakat onun “Kaside-i Adem” diye bilinen şiiri ile torunu için yazdığı “Mersiye” divan edebiyatının dışında bir anlayışla yazılmıştır. Klasik edebiyat çerçevesinde eser kaleme alan Âkif Paşa (1787-1845), Tanzimat senelerinde daha çok Tabsıra adlı düzyazı kitabıyla tanınan bir siyaset adamı, yazar ve şair olarak belirir.

Şiirin içeriğindeki ilk değişiklikler İbrahim Şinasi’nin eserlerinde görülür. O, şiire yeni ve değişik kelimeleri, kavramları ve temaları sokar. “Akıl”, “kanun”, “hak”, “adalet”, “millet”, “devlet”, “medeniyet”, “reis-i cumhur” gibi o güne kadar şiirde pek rastlanmayan kelime ve kavramlar yeni dönemde yer tutmaya başlar.

Paris’te Fransız edebiyatını yakından okuma ve tanıma fırsatı bulan İbrahim Şinasi, Türk edebiyatını Batı tarzında yeni bir anlayışa kavuşturmak düşüncesiyle hareket eder. Bunun için klasik Türk edebiyatının ağdalı dilinden ve soyut dünya anlayışından uzaklaşarak gittikçe halkın anlayacağı bir dille yaşanan hayatı ifade edebilecek, gerçekçi, akla dayanan, sosyal konulara geniş yer ayıran bir edebiyat kurmak ister. Bir yandan yazı dilini sadeleştirerek konuşma diline yaklaştırırken diğer yandan klasik Türk edebiyatının hayal sisteminden uzaklaşır. Üslupta yeniliğe gider. Şiire yeni ve değişik kelimeleri, kavramları ve temaları sokar.

Klasik şiirin değişmesi yolunda Şinasi’nin gazel tarzında kaleme aldığı “Arz-ı Muhabbet” adlı küçük manzumesi onun yapmak istediği yeniliği gösteren iyi bir örnektir.

Türk Namık Kemal, Tanzimat Dönemi Türk şiirine vatan, millet, halk, hak, hürriyet, istiklal, eşitlik gibi kavramları getiren ve bu konular etrafında heyecanlı bir hatip edasıyla yüksek sesle haykıran devrin gür sesi olur.

Namık Kemal’de vatan fikrinin kazandığı değerin mücerretten müşahhasa (soyuttan somuta) döndüğü “Vaveylâ” şiirinde, vatan fikrinin insan imgesiyle birleşmesi dikkat çeker. ynı zamanda “Vaveylâ” onun sanatının üçüncü döneminin de simgesel bir şiiri kabul edilir. Bir Avrupa tecrübesi yaşamış, görsel ve plastik sanatları yakından görmüş, sosyal kavramların tiyatrolarda zaman zaman simgeleştirilerek anlatıldığını keşfetmiş bir şair olarak Namık Kemal, burada bütün anlatımı artık somut örnekler üzerinden kurar.

Türk edebiyatının modern görünüm kazanma- sında Namık Kemal, İbrahim Şinasi’nin açtığı yolu genişletmesiyle, şiire duyguyu ve heyecanı getirmesiyle, vatan ve millet gibi kavramları gür bir sesle terennüm etmesiyle, şiirde siyasi dilin yerleşmesinde etkili olmasıyla, Şinasi gibi kendisinden sonra gelen kuşakların yetişmesi için çaba harcamasıyla önem kazanır.

Klasik edebiyat anlayışı içinde yetişen Ziya Paşa, Encümen-i Şuarâ’nın önemli temsilcilerindendir. Öncelikle o, dönemi içinde çok sayıda şiiriyle klasik edebiyatın dikkatleri üzerinde toplayan temsilcisi olarak belirir. Şiirlerinin bir kısmında şair, Şinasi’nin başlattığı çizgide yeni muhtevanın kapısını aralar. Asıl edebî kişiliğini hazırlayan eserlerinde, Âkif Paşa’nın kasidesinde karşılaştığımız huzursuz, memnun olamayan, tereddütler/ikilemler içinde kıvranan, ızdırap çeken dramatik insanın mistik ve metafizik karakterli endişelerini dile getirir.

Türk edebiyatının yenileşmesinden çok, zihniyet değişiminde rol oynayan kişilerden biri olan Sadullah Paşa, bir devlet adamıdır. Batı’nın gelişmişliğini ve ileriliğini elçilik görevi vesilesiyle görmüş, Osmanlı’da da değişimin ve gelişmenin gerekliliğine inanmıştır. “On Dokuzuncu Asır” manzumesiyle döneminin aydınlarının bağlandığı yeni dünya gö- rüşünü önemli ölçüde yansıtır. Bu manzumede o, Orta Çağ’ın bilgi birikiminin karşısına Batı’da pozitif bilimlerin ürettiği bilgiyi çıkarır. Böylece Doğu-Batı karşılaşmasında Batı’nın üstünlüğü ortaya konarak girilmesi istenen Batı medeniyetinin bilim ve teknoloji alanındaki cazip yönleri gösterilmiştir.

Şiirde ölçü olarak aruz kullanılmış, ara sıra hece ölçüsüyle şiir yazılmıştır. Bu durumda doğru cevap A şıkkında verilmiştir.

Kötümser ruh hali şıklarda verilen tüm şairlerde görülmesine rağmen verilen eserleri yazan Akif Paşa’dır.

Akif Paşa’nın torununun ölümü üzerine yazdığı “Mersiye” ile Recaizade Mahmut Ekrem’in oğlunun ölümü üzerine yazdığı “Ah Nijad” ölüm konusunu işlemişlerdir.

Şinasi eserlerinde  üslupta yeniliğe gider. Bu yüzden C seçeneğinde verilen ifade Şinasi için söylenemez.

IV. ifade hariç verilen ilk üç ifade de Namık Kemal ile ilgili doğru ifadelerdir.

B ve C şıklarında verilen eserler ona ait değildir. D ve E  şıklarında verilenler onun eserleridir fakat “Vaveyla” üçüncü döneminin şiiri olarak kabul edilmektedir.

Sanatını Batılı anlayışa sınırlı da olsa açmış, yeni fikirlere yer veren eklektik bir anlayış geliştirmiştir.

Ziya Paşanın klasik İslam felsefesi ve modern Batı bilimlerini birleştirerek kainata ve hayata karşı tavır takınarak birçok soru sorduğu şiiri “Terci-i Bent” tir.

Yukarıda verilen ifadelerin hepsi doğrudur.