TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI I

Osmanlı Devleti’nde basın ve yayın hareketleri Avrupa ülkelerinden geç başlar. Bunda etkili olan en temel sebep matbaanın ülkeye geç girmesidir. Osmanlı’da önce İspanya’dan göçen Yahudilerin, yabancı temsilciliklerin ve azınlıkların matbaa kurduğu, basın yayın işlerine el attığı görülür.

Osmanlı Devleti’nde matbaa İbrahim Müteferrika ile Mehmet Said Efendi’nin öncülüğünde 1727’de kurulur. Fakat bundan önce gayrimüslimlerin ve yabancı temsilciliklerin matbaa ve baskı işlerine yöneldiği, matbaa kurduğu, kitap ve gazete çıkardığı görülür.

İbrâhim Müteferrika’nın kurduğu matbaada tarih, coğrafya, dil ve askerlikle ilgili kitaplar basılır.

Hazine-i Evrak, 13 Mayıs 1881’den itibaren Mahmud Celâleddin Bey ile Sâmipaşazâde Abdülbâki Bey tarafından haftada bir cumartesi günleri yayımlanır. Hazine-i Evrak hem yeni hem de eski tarz şiirlerin yayımlandığı bir dergi olması bakımından dikkat çeker.

Osmanlı’nın ilk resmî gazetesi Takvim-i Vekayi’dir. 1 Kasım 1831’de İstanbul’da ilk sayısı çıkarılarak yayın hayatına girer ve haftalık olarak çıkarılır. İlk sayısı 5.000 adet basılır. Devlet dairelerine ve devlet adamlarına, yabancı elçiliklere ve taşraya birer nüsha gönderilir.

Ceride-i Havadis; sayfalarını ilanlara açarak çok sayıda ilanın yayımlanmasını sağlar. Ölüm ilanına ilk kez bu gazetede rastlanır. Sayfalarında ithal ilaç, gayrimenkul, eşya ve makine ilanları görülür. Ceride-i Havadis, böylece sosyal ve ekonomik hayata ilanı getirmiş olur.

Muhbir Filip Efendi tarafından çıkarılan Muhbir gazetesi 1 Ocak 1867’de yayın hayatına başlar. Gazetenin başyazarlığına Ali Suavi getirilir.

Türk basın hayatında ilk dergi bir tıp dergisi olan Vaka-i Tıbbıye’dir. 1849-1851 yılları arasında yirmi sekiz sayı yayımlanır. Derginin ayrıca bir de Fransızca nüshası çıkarılır

Türkçe yayın yapan ilk mizah dergilerinden olan ve Teodor Kasap tarafından çıkarılan Diyojen, 24 Kasım 1870 tarihinde yayın hayatına başlar. Dergi Türkçe (Diyojen), Fransızca (Diogéne) ve Rumca (Momos) olmak üzere üç dilde içerikleri aynı olarak yayımlanır. Kendinden önce çıkan üç mizah dergisinden (Terakki Mizah, Asır Eğlence, Terakki Küçük Mizah) seviye ve üslup açısından daha güçlü olan dergi, Osmanlı basın yayın hayatının ilk siyasi mizah dergisi olması yönüyle de diğerlerinden ayrılır.

Hayal, Teodar Kasap tarafından Diyojen’in kapatılması üzerine onun yerine çıkarılan bir mizah dergisidir. 1876-1877 yılları arasında yayımlanır.

Osmanlı'da İbrahim Müteferrika tarafından kurulan matbaada basılan ilk Türkçe kitap Vankulu Lugatı'dır.

Kitabın, yazı, cilt, minyatür ve tezhibiyle değerli bir el sanatı olarak görülmesi, ülkedeki okuryazar oranının düşük olması, Osmanlı'nın matbaanın önemini kavramakta gecikmiş olması matbaanın Osmanlı'ya geç gelmesinin sebeplerindedir.

Osmanlı’da yayın hayatına başlayan ilk gazeteler, haber verme işlevinin yanında edebî, sosyal, siyasi ve ekonomik alanlarda da bilgi vermesi bakımından geniş halk kitlesine seslenir.

Bugünkü yazı dilinin oluşunda katkı sağlayan, halkın da anlayabileceği bir dil ortaya çıkaran, Agâh Efendi ile İbrahim Şinasi’nin çıkardığı ilk özel gazete Tercüman-ı Ahvâl'dir.

Özellikle ticari kapitalizmin gelişimi ve ortaya çıkan sosyal yapının bir gereği olarak malların serbest dolaşımı, haberin de serbest dolaşımını beraberinde getirmiştir. Türkiye’deki durum ise farklı bir seyir izlemiştir. Bu açıdan basının gelişimi de toplumsal dinamiklerle değil, siyasi dinamiklerle, devlet desteği ve yönlendirmesiyle olmuştur.

Osmanlı’nın ilk resmî gazetesi Takvim-i Vekayi’dir. 1 Kasım 1831’de İstanbul’da ilk sayısı çıkarılarak yayın hayatına girer ve haftalık olarak çıkarılır. İlk sayısı 5.000 adet basılır. İlk başyazı Esat Efendi tarafından yazılır. Esat Efendi, söz konusu makalesinde gazetecilik mesleği hakkında geniş bilgi verir. Henüz Türkçenin sadeleşme yoluna girmediği yıllarda çıkması bakımından yazı dili ağırdır.

Victor Hugo’nun Sefiller romanı, Türkçeye ilk defa Münif Paşa tarafından özet hâlinde, Mağdurin Hikâyesi adıyla çevrilerek Ceride-i Havadis’te yayımlanmıştır.

Türk basın hayatında ilk dergi bir tıp dergisi olan Vaka-i Tıbbıye’dir.

Mustafa Refik tarafından 1862’de yayımlanan Mirat, ilk resimli dergi olma özelliğini taşır.

Hazine-i Evrak hem yeni hem de eski tarz şiirlerin yayımlandığı bir dergi olması bakımından dikkat çeker.