TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI I

Bugünkü anlamda matbaa Alman Johann Gutenberg tarafından 1440’ta icat edilmiş ve Avrupa’da baskı işlerine geçilmiştir.

Osmanlı Devleti’nde matbaa İbrahim Müteferrika ile Mehmet Said Efendi’nin öncülüğünde 1727’de kurulur. Fakat bundan önce gayrimüslimlerin ve yabancı temsilciliklerin matbaa ve baskı işlerine yöneldiği, matbaa kurduğu, kitap ve gazete çıkardığı görülür. 1492’de İspanya’dan kaçarak Osmanlı’ya sığınan Yahudiler, 1493’te matbaa kurarlar. Yahudilerden sonra Ermeniler ve Rumlar da matbaa kurar. İlk Ermeni matbaası 1567’de İstanbul’da açılır. Kısa surede Yahudi matbuatıyla kıyaslanacak derecede etkin bir yayın hayatı yaşanmaya başlanır. Kiliseler arası mücadelenin sonucu olarak ortaya çıkan Rum matbaası, baskı işlerine Londra’da başlayan Nicodemus Metaxas tarafından İstanbul’da 1627’de açılmıştır.

İbrahim Müteferrika Osmanlı’da matbaa kurarak ilk Türkçe kitap basan kişidir. 1729’da Vankulu Lügati diye bilinen kitapla basım işlerine başlamış ve on yedi kitabın baskısını gerçekleştirmiştir.

Ülkeye matbaanın geç girmesinde ve baskı işlerinin geç başlamasında çeşitli sebeplerden söz edilebilir. Bunlardan biri kitabın, yazı, cilt, minyatür ve tezhibiyle değerli bir el sanatı olarak görülmesidir. Ülkedeki okuryazar oranının düşük olması da bunda rol oynar. Cildinden başlayarak diğer işçilik çalışmalarıyla görsel anlamda estetik değer taşıyan kitap, varlıklı ve seçkin kişilerin sahip olabildiği bir meta, yani değerli mal durumundadır. Medreselerde, camilerde, tekkelerde bulundurulan kitaplıklardan sonra kitap, vakıfların kurduğu kütüphanelerde yer almaya başlar. El yazısıyla sınırlı sayıda çoğaltılan kitap, kolay ulaşılan bilgi kaynağı olmaktan uzaktır. Matbaanın ülkeye geç girmesinin bir başka sebebi Osmanlı’nın 15-17. yüzyıllarda parlak dönemlerini yaşamasına rağmen matbaanın önemini kavramakta gecikmiş olmasıdır. Bunda Rönesans’la birlikte Batı’nın içerisine girdiği değişimi anlayamaması, matbaanın ve yayın organlarının kültür ve medeniyet hayatındaki rolünü gereğince görememesi etkili olur. Osmanlı Devleti’nde matbaanın geç kabul edilmesinin olası bir başka sebebi daha vardır. O da devlet yönetiminin, basın yoluyla doğabilecek muhalefetten çekinmiş olabileceğidir.

İlk gazetelerin şiir, hikâye, roman ve tiyatro tefrikalarına, makale ve eleştirilere yer vermesi gazete okuyucularının edebiyata olan ilgisini artırır, edebiyat dünyasındaki gelişmeleri takip etmesini kolaylaştırır. Bunda 19. yüzyılda yayımlanan gazetelerin çoğunu çıkaranların edebiyat adamı olması da rol oynar.

Agâh Efendi ile İbrahim Şinasi’nin birlikte çıkardığı Tercüman-ı Ahval gazetesi 22 Ekim 1860’ta yayın hayatına başlar. Devletten yardım almadan çıkarılan ilk gazetedir. Aynı zamanda ilk özel gazete olma özelliğine sahiptir.

Osmanlı Devleti farklı etnik gruplardan oluştuğu için Takvim-i Vekayi Arapça, Farsça, Ermenice ve Rumca olarak da yayımlanır.

Türk edebiyatı alanında ilk edebi tartışmayı başlatan Tasvir-i Efkâr gazetesi, Arap harflerinin düzenlenmesi ve Latin harflerinin kullanılıp kullanılamayacağı konularını da sayfalarına taşımıştır.

Yeni Osmanlılar Cemiyetinin yayın organı Namık Kemal, Ziya Paşa ve Agâh Efendi tarafından çıkarılan Hürriyet gazetesi olur. 19 Haziran 1868 yılında Londra’da yayın hayatına başlayan Hürriyet, haftada bir defa çıkarılır. Yeni Osmanlılar Cemiyetinin yayın organı olması nedeniyle daha çok siyasi içerikli eleştirel yazılara sayfalarını açan gazetede imzalı imzasız yazılara ve aynı yazara ait olduğu sonradan tespit edilen farklı imzalı yazılara yer verilir.

Hayal dergisi, Teodar Kasap tarafından Diyojen’in kapatılması üzerine onun yerine çıkarılan bir mizah dergisidir. 1876-1877 yılları arasında yayımlanır. Basın hürriyetini eleştirmek için eli kolu bağlı bir kişinin karikatürünü yayımlaması üzerine II. Abdulhamit’in tepkisini çeker. Bunun üzerine Teodar Kasap, yargılanır ve üç yıl hapse mahkûm edilir.

Gazeteler sadece haber kaynakları değil edebi, sosyal ve siyasi alanlarda da bilgi vermişlerdir. İl çıkarılmaya başladığında 10 günlü ya da haftalık olarak başlamıştır. Bu durumda ilk üç ifade doğrudur ve doğru cevap C şıkkıdır.

Sayfalarını ilana açarak çok sayıda ilanın yayınlanmasını sağlayan ve “Sefiller” romanının tercümesini yayınlayan gazete Ceride-i Havadis’tir.

Tercüman-Ahval gazetesi iç ve dış haberlerin yanı sıra ekonomi, siyaset, borsa konularında ve araştırma-inceleme yazıları da yayınlamıştır. Edebi eser yayıncılığı da oldukça önemlidir.

“Mebhuse-tü Anha” tartışması olarak  bilinen ve Arapça bazı terkiplerin nasıl yazılacağı konusunda anlaşmazlıktan doğan tartışma Ruzname-i Ceride-i Havadis ile Tasvir-i Efkar gazeteleri arasında yaşanmıştır.

Diyojen ve Hayal siyasi mizah dergisidir. Mecmua-i Fünun ve Mecmua-i Ülum bilim dergisidir.

Yukarıda verilen özelliklere sahip olan dergi Diyojen’dir.

Günlük olayları ve gelişmeleri okuyucuya ulaştıran ve bildirenler gazetelerdir. Diğer şıkların hepsi dergilerin işlevlerini anlatmaktadır.