TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI I

Yukarıdaki şıklarda verilenler çeviri türlerini göstermekle birlikte tanımı yapılan çeviri türü “Edebi metin” çevirisidir.

Çeviri özel bir yetenek ve donanım gerektiren bir alan olup sanılandan daha zor bir iştir.

Yusuf Kamil ve Ahmed Vefik Paşalar iki devlet adamı olup batılı eserlerden ilk kitap şeklindeki çeviriyi yapmışlardır. Reşid Paşa dönemin sadrazamlarındandır. Atıf Efendi de reisülkittab yani dışişleri bakanıdır.

Bir okul gibi düşünülen Tercüme Odasında yetişen gençler Batı medeniyeti unsurları ile kendi kültürlerini besleyerek yeni bir dünya görüşü kazanırlar.

Bu dergi 1862’de Münif Paşa yönetiminde Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye tarafından yayımlanmaya başlamıştır.

Bu eser Yusuf Kamil Paşa’nın Fenelon’dan tercüme ettiği Telemaque’dır.

Sami’nin bir trajedi tercümesi olan ve Güllü Agop ve Osmanlı Tiyatrosu’nda oynanan eseri “İhtiyar Onbaşı”dır.

Bir dilden bir dile harfi harfine yapılan çeviride zorluktan bahseden ve tercüme eserdeki maksadı anlayıp bunu kendi dilinde ifade etmek yolunu seçen kişi Ahmet Midhat Efendi’dir.

Batı edebiyatını ve eserlerini yakından takip eden Recaizade Ekrem’in ilk kitabı Afife Anjelik adlı oyundur.

Romantik akımın ve süslü üslubun yerine sade bir üsluba yönelişi sağlayan, Batının ilmi düşüncesi bize gelirken bunu yanında batı-doğu çelişkisini yaşayan kişi Beşir Fuad’dır.

Bu söz, Hilmi Ziya Ülken tarafından söylenmiştir.

Deneme, eleştiri biyografi ve tardiye edebiyat alanında kullanılan farklı türler olarak yer almaktadır ve bunların tanımları soruda açıklanan kavram ile uyuşmamaktadır. Soruda ifade edilen kaynak dilde yazılmış bir eserin hedef dildeki karşılığının yazılması işlemi çeviri olarak adlandırılmaktadır.

Batılı eserlerden Türkçeye yapılan ilk – kitap şeklinde – çeviri Yusuf Kâmil Paşa’nın Fénélon’dan tercüme ettiği Télémaque’tır (1859).

Şinasi’nin Batı şiirinden ilk tercümelerini içeren Tercüme-i Manzume’si (1859) dönemin ilk çeviri örneklerinden biridir.

Birçok dile çevrilen Robinson hikâyesinin (Robinson Crusoe) Türkçeye tercüme edilmemiş olmasının önemli bir eksiklik olduğu düşünülerek Vakanüvis Ahmet Lütfi tarafından Arapçadan Türkçeye Hikâye-i Robinson adıyla aktarılması (1864) bir “ikinci el tercüme” örneği olması nedeniyle önem taşır.

Münif Paşa’nın Muhaverat-ı Hikemiye’si (1859) ve Victor Hugo’nun Sefiller adlı eserinin tercümesi olan Mağdurin Hikâyesi (1862) dönemin ilk çeviri örneklerindendir.

Tanzimat Dönemi’nde eserleri en çok çevrilen Batı edebiyatı yazarlarından birisi de Jean Jacques Rousseau’dur. Julie veya Nouvelle Heloise ve Emile tercümeleri ile tanımaya başladığımız Rousseau’nun Ziya Paşa tarafından Türkçeye çevrilen Emile’i (1871) çocuk eğitimi ve pedagoji tarihimiz açısından önemlidir

Tanzimat Dönemi ikinci kuşak sanatçıları Recaizâde Ekrem, Abdülhak Hâmit ve Sami Paşazâde Sezai, telif eserlerinin yanı sıra tercümeleriyle de Türk edebiyatının gelişmesine önemli katkılarda bulunurlar. Diğer seçeneklerde yer alan sanatçılar ise Tanzimat Dönemi birinci kuşak sanatçıları olarak verilmektedir.

Tercüme ettiği eserlerden tema ve teknik bakımından beslenen Ahmet Midhat’ın sanat anlayışının gelişmesinde bu eserlerin önemli bir katkısı vardır. Okuyup beğendiği, bazen de tercüme ettiği bir eserin ardından bir benzerini yazması onun başucu kitapları ve tercümelerinin sanat anlayışını belirleyen kaynaklar olduğunu göstermektedir. İlk romanlarından olan ve kendi ifadesiyle Alexandre Dumas’nın Monte Cristo adlı eserinden doğan Hasan Mellâh, Phèdre’den “mülhem” Fürs-i Kadimde Bir Facia yahut Siyavuş ve Don Quichotte’dan doğan, çevresinde olup bitenlerden haberi olmayan bir tipi işlediği Çengi isimli piyesleri eserlerinde okumalarından, yer yer de tercümelerinden gelen tesiri gösteren somut örneklerdir.

15 Temmuz 1851’de Abdülmecid’in de katıldığı bir törenle ve Reşid Paşa’nın ünlü nutkuyla açılan Encümen-i Dâniş, devlet eliyle ve Fransız Akademisi (Académie Française) örnek alınarak kurulur. Açılış nutkunda Mustafa Reşid Paşa kurulma amacını, Dârülfünûn’da okutulacak kitapların hazırlanması ve asrın gerektirdiği ilmin ülkede yayılması ve kültür seviyesinin yükseltilmesi olarak belirler.