TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI I

Mutavassıt: Sözlük karşılığı “bir orta yol tutturan” yahut “iki şey arasında aracılık eden” olsa da edebiyatımızda Batılılaşma gayretlerine paralel olarak beliren ve bir Doğu-Batı sentezinden yana olan edebiyatçıların ortak adıdır.

Tanzimat sonrasındaki edebiyatın üç ana eğilimde sürdüğü fark edilir: XVIII. asırdan devralınan mutedil bir değişim isteği ile hareket eden “mutavassıtlar”, Avrupai edebiyat kültürü ile doğrudan ilişki kurmayı başarmış ve roman, tiyatro gibi formlar yanında, şiirin yeni konu ve söyleyişlerini de nakletmeyi deneyen “mücedditler”, son olarak da mücedditlerin tercüme ve adapteler yoluyla şiire yeni bir mecra açma gayretini fazlasıyla “cezrî” bularak bunda edebî kültür adına bir tehdit sezen ve sanatını daha şarklı bir noktaya çekerek emniyete almaya çalışan “gelenekçiler”... İşte bu üç sınıf edibin hepsi de Tanzimat sonrasındaki şiirin birer rüknü olmalarına rağmen, şimdilerde ısrarla mücedditlerin varlığını öne çıkarıp diğerlerini yok saymaya çalışan bir anlayış hüküm sürüyor.

Şiirin yeniliğe kapılarını açmasında ve taze konularla tanışmasında Kahire’nin bir ekol olarak etkisinden de bahsedilmektedir.

XVIII. asrın sonundan itibaren Osmanlı’nın Batılılaşma adına askerlik, maarif, teknoloji, basın, kıyafet gibi pek çok hususta yaşadığı yeniliğin ilk örneği Mısır topraklarında verilmiş ve ardından payitahtta da denenmiştir.

1861 yılının mayıs veya haziran aylarından itibaren, Hersekli Ârif Hikmet Bey’in Lâleli Çukur- çeşme’deki evinde bir grup şair buluşmaya başlarlar. Her salı günü toplanan edipler, bütün ömrü bir seneye varmayacak kadar kısa da sürse bu buluşmalarda ortaya koydukları ile hatırlanmaya değecek bir faaliyet gösterirler. Encümen-i şuarâ denince, aklımıza üye sayısı belli, oturumları ciddi, o gün ictima ediş sebepleri ortada olan bir dernek gelmemelidir. Şair mahfelleri, dost ve ilgililere açık olan, uzun süreye yayılmış misafirliklerdir.

Sûk-ı Ukâz: Cahiliye devri Araplarının Mekke yakınlarında her yıl kurdukları panayır. Her kabilenin en iyi şairleri burada yarışır ve birinci seçilenin şiiri Kâbe duvarına asılırdı.

Edebî yenilik, eskinin içinden ve ondan farklı olarak çıkabilirken modern edebiyat ‒diğer bütün asri ürünler gibi‒ ithal ve taklit edilmek zorundadır. İşte bu sebepledir ki yeni yeni kıpırdanmakta olan ithal ve taklit esaslı modern edebiyata mukabil, Encümen-i Şuarâ’nın yerli bir yenileşmeyi savunup sürdürmeye çalıştığı fark edilmelidir.

Mazmun: Şiirde teşbih yoluyla kurulmuş bir imgenin arkasında saklanan anonim sembol, alegori.

Encümenin genç şairlerinden İbrahim Hâlet, Dolab adında bir dergi çıkardığında, sevgili için kullanılan mazmunların optik karşılıklarından oluşan iki karikatür bastıracaktır. Bunlardan biri, gelenekli sevgili tipinin beden özelliklerine yakıştırılan sıfatlarla alay eder. Medusa gibi yılan saçları, kalem parmakları, incecik beli, ayva göbeği ve turunç göğüsleri kelime olmaktan çıkarılıp görüntüye dönüştürüldüğünde sevgilinin hiç de güzel sayılamayacağı anlatılır.

Abdülhak Hâmid, ilk eseri olan Mâcerâ-yı Aşk’ı (1290) yazarken “baba dostu Memduh Fâik Bey” oyunun ilk perdesini okumuş; “Çok beğenmiş olacak ki tuttuğu yolda yürümesini öğütlemiş ve ilerde ünlü bir yazar olacağını da müjdelemiş”tir.

Mutavassıt: Sözlük karşılığı “bir orta yol tutturan” yahut “iki şey arasında aracılık eden” olsa da edebiyatımızda Batılılaşma gayretlerine paralel olarak beliren ve bir Doğu-Batı sentezinden yana olan edebiyatçıların ortak adıdır. Doğru cevap E' dir.

Tanzimat sonrasındaki edebiyatın üç ana eğilimde sürdüğü fark edilir: XVIII. asırdan devralınan mutedil bir değişim isteği ile hareket eden “mutavassıtlar”, Avrupai edebiyat kültürü ile doğrudan ilişki kurmayı başarmış ve roman, tiyatro gibi formlar yanında, şiirin yeni konu ve söyleyişlerini de nakletmeyi deneyen “mücedditler”, son olarak da mücedditlerin tercüme ve adapteler yoluyla şiire yeni bir mecra açma gayretini fazlasıyla “cezrî” bularak bunda edebî kültür adına bir tehdit sezen ve sanatını daha şarklı bir noktaya çekerek emniyete almaya çalışan “gelenekçiler”. Doğru cevap E' dir.

Fransızcadan ilk edebî tercümeleri Yusuf Kâmil ve Münif Paşalar yapmıştır.

Büyük kısmının aynı meslekte, aynı büroda veya aynı amir idaresinde çalışmış olmaları, Dünyayı kavrayış ve yorumlayış pratikleri, yaşama ve tefekkür ediş alışkanlıkları birbirine benzemesi, Encümen mensuplarının aşağı yukarı hepsinin de aynı devlet büyükleri tarafından kollanması, Encümen müdavimlerinin sıkça uğradıkları kahvehane ve meyhaneler aynı olması Encümen-i Şuarâ müdavimlerini kaynaştıran etkenlerdendir. Ancak olması Encümen-i Şuarâ müdavimleri aynı dergide yazı yazmamışlardır.

İbrahim Hâletin çıkardığı, sevgili için kullanılan mazmunların karikatürize edildiği ve gelenekli sevgili tipinin beden özellikleri ile alay ettiği dergi Dolap dergisidir. Doğru cevap A’dır.

Tanpınar, Encümen-i Şuarâ için “son pleiad” tabirini kullanıyor zira Encümen-i Şuarâ’nın, tıpkı XVI. asrın Paris’indeki La Pléiade topluluğunun edebî esaslarını andırır bir temele oturmuş olması onu bu hükme vardırmıştır. Aslına bakılırsa encümen şairlerinin içinde bulundukları ikilem bakımından onlara benzediğini söylemek de mümkündür. Hem ana dillerini müdafaa eder hem Arapça ve Farsçanın ‒Pléiade’da Grekoromen dillerin‒ büyük kolaylık ve geniş imkânlar tanıyan lügatlerinden kopamazlar. Hem millî vezin ve nazım şekillerine dönülmesi gerektiğini düşünür hem de klasik kalıplardan sıyrılamazlar. Bu mutavassıt duruş sebebiyle aralarındaki benzerlik de büyümektedir.Doğru cevap C' dir.

Encümenin niyeti, hece veznini folklorik kullanımıyla yaşatmak değil, onu klasik şiirin formlarına ilave etmektir. Bunun manası, divan şiirinin gelenekli şekillerinin adı korunurken vezninin değiştirilmesidir. Sözün gelişi, Manastırlı Faik’in Sadrazam Âli Paşa için kaleme aldığı kaside, hece vezniyle ve dörtlükler hâlinde tasarlanmıştır.Doğru cevap A'dır.

Encümen-i Şuarâ, kaynaklarda zaman zaman “encümen-i edebî”, “meclis-i şuarâ”, “encümen-i hikmet” veya “encümen-i şiir” gibi isimlerle de karşılanmaktadır.Doğru cevap D'dir.

Encümen, 1861 baharından itibaren, sadece bir sene kadar devam edebilmiş olsa da gerek müdavimleri gerekse destekçileriyle edebiyat tarihimizde küçük fakat önemli bir bölüm işgal etmeye hak kazanmıştır. Doğru cevap A'dır.

Encümen-i Şuarâ ile Tanzimat’ın getirdikleri ve götürdükleri, yönetim zaafları, rüşvet, yolsuzluk, insanlığın iflası, ekabirin kibri, iltimas, maaşlarda tensikat, sanata ve sanatkâra ilgisizlik, alafrangalaşma, liyakatsizlik, becerikli devlet adamı yetişmeyişi (kaht-ı ricâl), zayıflayan inançlar gibi pek çok mesele şiire taşınır. Doğru cevap E'dir.