TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI I - Deneme Sınavı - 4

Klasik edebiyat çerçevesinde eser kaleme alan Âkif Paşa (1787-1845), Tanzimat senelerinde daha çok Tabsıra adlı düzyazı kitabıyla tanınan bir siyaset adamı, yazar ve şair olarak belirir. İhtiraslı yaratılışından beslenen kötümser ruh hâli eserlerine
de yansır. Şair, fizik ötesini araştıran ve sorgulayan “Kaside-i Adem”de varlığa karşı yokluğu yüceltir. Şair, diğer eserleri arasında hacim olarak nispeten küçük kalan “ ‘Tabsıra’sı, bazı hususî mektupları, ‘Adem Kasidesi’ ve bilhassa torunu için yazdığı
o küçük ‘Mersiye’ ile, herhangi bir yabancı tesire mâruz kalmaksızın, sadece hayatının ârızalarıyla yeni denilebilecek bir edebiyatın nümunesini vermiştir.”

Âkif Paşa’nın “Kaside-i Adem”inde “içinde yaşanılan dünya ve varlığa karşı nefret duygusu kuvvetli bir şekilde işlenmiştir. Cennet,
cehennem, hatta mutasavvıfların özlediği elest meclisine dönüş ve Tanrı’nın varlığında yok olma (fenâ) böylece ebedîyete ulaşmanın (bekâbillâh) zıddı olan ‘adem’ kavramına methiye, İslâmî gelenek içinde oldukça yabancı bir düşüncenin tezahürüdür.”

Recaizade Mahmut Ekrem’in oğlu Nijad’ın ölümü üzerine yazdığı “Ah Nijad” başlıklı şiir Âkif Paşa’nın “Mersiye”sinden
izler taşır.

Bir taraftan yeni tema ve konular ele alınırken bir taraftan da gitgide halkın anlayabileceği bir dilin yolu açılmaya çalışılır. Şiirin içeriğindeki ilk değişiklikler İbrahim Şinasi’nin eserlerinde görülür. O, şiire yeni ve değişik kelimeleri, kavramları ve temaları sokar. “Akıl”, “kanun”, “hak”, “adalet”, “millet”, “devlet”, “medeniyet”, “reis-i cumhur” gibi o güne kadar şiirde pek rastlanmayan kelime ve kavramlar yeni dönemde yer tutmaya başlar. Namık Kemal’in eserleriyle birlikte bu kelime ve kavramlar nitelikleri aynı kalmak kaydıyla ülke sathını ilgilendiren bir boyuta dönüşerek genişler ve onun vasıtasıyla “vatan”, “hürriyet”, “istiklal” gibi temler ve kavramlar şiirin başlıca konusu olur.

Şiirin içeriğindeki ilk değişiklikler İbrahim Şinasi’nin eserlerinde görülür. O, şiire yeni ve değişik kelimeleri, kavramları ve temaları sokar. “Akıl”, “kanun”, “hak”, “adalet”, “millet”, “devlet”, “medeniyet”, “reis-i cumhur” gibi o güne kadar şiirde pek rastlanmayan kelime ve kavramlar yeni dönemde yer tutmaya başlar. Namık Kemal’in eserleriyle birlikte bu kelime ve kavramlar nitelikleri aynı kalmak kaydıyla ülke sathını ilgilendiren bir boyuta dönüşerek genişler ve onun vasıtasıyla “vatan”, “hürriyet”, “istiklal” gibi temler ve kavramlar şiirin başlıca konusu olur. Ziya Paşa ise bu yeni muhtevaya metafizik konularla modern kâinat anlayışını, mütevekkil Doğulu insan tipinin yanına Batılı buhran felsefesini ve huzursuzluğunu katar. Edhem Pertev Paşa’nın Fransız edebiyatından yaptığı manzum çeviriler, Şinasi’nin kalem denemeleriyle birlikte düşünüldüğünde Türk edebiyatının yenileşmesi uğraşında yol açıcı adımlar olarak değer kazanır.

Devlet tarafından öğrenim için Batı’ya gönderilen ilk sivil öğrenci olan Şinasi, Paris (1849- 1854)’te Fransızcasını ilerlettikten sonra, Reşit Paşa’nın tavsiyesi üzerine maliye öğrenimine başlar. Bir yandan da matematik ve tabiat bilimleriyle uğraşır. Paris’te müsteşrik (Doğu bilimcisi) De Sacy ailesi ve onların aracılığı ile de Ernest Renan ve A. Lamartine ve dil bilimci Littré ile tanışır. Lamartine’in toplantılarını takip eder. 1851’de Société Asiatique’e üye seçilir. Doğu Dilleri Okulunun faaliyetlerine katılır. Aynı dönemde Doğu kültürleri üzerinde araştırmalar yapan Pavet de Courteille’yle tanışır ve bazı çalışmalarına yardımda bulunur. La Bibliothéque Impériale’de eski metinler üzerinde çalışmalar yapar.

Şinasi’nin amacı, yazı dilini konuşma diline yaklaştırmak ve sade Türkçeyle edebî eser ortaya koymaktır.

Türk edebiyatının Batılı bir kimlik kazanmasının yolunu açan İbrahim Şinasi’den sonra üzerinde durulması gereken isim Namık Kemal’dir. O, her ne kadar ilk gençlik yıllarında divan edebiyatı dairesinde yetişmiş, Encümen-i Şuarâ toplantılarına katılmışsa da Türk edebiyatının divan edebiyatı geleneğinden çıkarak yenileşmesinde etkili olmuştur. Gür bir sesle ülkenin güç şartlar içerisinde bulunduğu bir dönemde vatan, millet, hürriyet gibi yeni sosyal ve siyasi kavramlara geniş yer vermiş, insanlara vatan sevgisi ve insani değerler yükleme gayreti içinde olmuştur. Kendisinden sonra gelen ikinci kuşaktan Recaizade Mahmut Ekrem ile Abdülhak Hâmit üzerinde de sürekli etkisi olan ve onları yönlendiren şair, Şinasi’nin erken ölümü üzerine yeniliği temsil eden başlıca sanatkâr durumuna gelmiştir.

Belirtilen maddelerin hepsi gazetenin önemlerindendir. Doğru cevap D'dir.

Mes’ele-i Mebhûsetü’n Anha, basın yoluyla yapılan ilk edebî tartışmadır. 1864 yılında ortaya çıkan söz konusu tartışma, Tasvir-i Efkâr ile Ruzname-i Ceride-i Havadis gazeteleri arasında gerçekleşmiştir. Doğru seçenek A’dır.

Osmanlı’nın son klasik tezkiresi olan Tezkire-i Hâtimet’ül eş’ar’ın yazarı Fatin Efendi’dir. 1853 yılında biten ancak 1855 yılında yayımlanan bu tezkire, hâl tercümeleri (öz geçmiş) ve şiir örneklerinden oluşur. Doğru seçenek A’dır.

Şinasi, Fatin Tezkiresi’yle ilgili değişikliklerin neredeyse tamamını 1280 (1864) yılındaki baskıda gerçekleştirmiştir. Dolayısıyla doğru seçenek A’dır.

 

Türkçe yayın yapan ilk mizah dergilerinden olan ve Teodor Kasap tarafından çıkarılan Diyojen, 24 Kasım 1870 tarihinde yayın hayatına başlar. Dergi Türkçe (Diyojen), Fransızca (Diogéne) ve Rumca (Momos) olmak üzere üç dilde içerikleri
aynı olarak yayımlanır. Doğru cevap D'dir.

Namık Kemal’in eleştirel düşüncelerini içeren eserleri şunlardır: “Lisân-i Osmânî’nin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülâhazâtı Şâmildir”, “Bahâr-ı Dâniş Mukaddimesi”, İrfan Paşa’ya Mektup, Mes Prison Tercümesi Üzerine Muâheze, Tahrib-i Harâbât, Ta’kib, “Son Pişmanlık Mukaddimesi”, “Celal Mukaddimesi”, “Tercüme-i Hâl-i Emir Nevruz Mukaddimesi”, Mikro Mega Tercümesi Muâhezesi. Doğru seçenek A’dır.

Eskilerin, Arap ve Fars edebiyatının etkisinde kalmalarını, topluma ve bireye fayda sağlayacak eserler bırakmamalarını büyük bir eksiklik olarak gören Namık Kemal Türkçe’ye ağırlık vermektedir. Doğru seçenek B’dir.

Hamse-i Nergisi Nergisi’nin beş mensur eserden oluşan hamsesidir. Eser, Türk edebiyatındaki tek mensur hamse örneğidir. Doğru seçenek A’dır.

Hayal, Teodar Kasap tarafından Diyojen’in kapatılması üzerine onun yerine çıkarılan bir mizah dergisidir. Doğru cevap A'dır.

Namık Kemal, bu mektubunu Magosa’da iken yazmıştır. Bu mektubunda eski edebiyata ilişkin eleştirileri içermektedir. Doğru seçenek A’dır.

Namık Kemal, Magosa’da yazdığı bu eserinde Ziya Paşa’nın Harâbât adlı üç ciltlik antolojisini ve bu antolojinin mukaddime kısmını eleştirir. Doğru seçenek A’dır.

Namık Kemal, “Baykara zamanına dönüş” ifadeleriyle Ahmet Vefik Paşa’nın Çağatayca kelimeler kullanmasına itiraz eder. Doğru seçenek A’dır.

 

Namık Kemal’in İntibah adlı romanının asıl adı Son Pişmanlık’tır. Ancak sansür nedeniyle romanın adını İntibah olarak değiştirir. Doğru seçenek A’dır.