TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI I - Deneme Sınavı - 3

Tanzimat Dönemi’nde, edebiyatımıza yeni edebî türlerin girişiyle birlikte modern tiyatro da kendine yer bulur. Gerçi geleneksel kültür içerisinde, seyirlik oyunlar, meddah geleneği, orta oyunu, Karagöz ve benzeri oyunlar bulunmaktadır. Ancak Türk kültür ve edebiyatında; tiyatronun metne dayalı bir biçimde ve oyuncuların diyaloglarının önceden yazılarak belirli kurallar içinde oynanması, ilk kez Tanzimat Dönemi’nde gerçekleşir. Doğru seçenek A’dır.

 

Tiyatro’nun Osmanlı’da yayılmasından sonra İstanbul’da tiyatro binalarının eksik olmasından dolayı hemen tiyatro binaları yapılmaya başlanır. 1840’ta İstanbul, bir tiyatro binasına sahip olur. Üç yıl sonra bir Fransız tiyatrosu inşa edilir, ardından yerli bir girişim olarak 1845’te Hacı Naum tarafından bir tiyatro yaptırılır. Doğru seçenek A’dır.

 

Ya Gazi Ol Ya Şehit, Mehmet Rıfat’ın bir eseridir, diğerleri ise Namık Kemal’e aittir. Dolayısıyla doğru seçenek A’dır.

Vatan Yahut Silistre, vatan sevgisine, Açıkbaş, batıl inançlara ve Zavallı Çocuk, kutsal aşk temalarına örnek verilebilir.  Doğru seçenek A’dır.

Tanzimat Dönemi Türk Şiirinde sosyal ve siyasal konular ele alınmaya başlamıştır. Doğru cevap E'dir.

III. Selim döneminde, Batı tiyatrosu bilinmektedir. Ancak tiyatroya olan ilgi II. Mahmut döneminde artmaya başlar. Tiyatronun Türk gençleri tarafından icra edilmesi ise Sultan Abdülmecit döneminde gerçekleşir. Abdülmecit döneminde oluşturulan saray tiyatrosunda, Türk gençleri opera öğrenirler. Doğru seçenek B’dir.

Türk tiyatrosunun gelişmesinde Güllü Agop (Agop Vartovyan) önemli bir yere sahiptir. 1868 yılında Güllü Agop tarafından Gedikpaşa’da Osmanlı Tiyatrosu kurulur. 1870-1871 ramazan ayında Türkçe olarak tercüme, telif opera, operet, trajedi ve komedi repertuvarıyla işe başlanır. Doğru seçenek A’dır.

İbrahim Şinasi’nin 1859 yılında yazıp Tercüman-ı Ahvâl gazetesinde 1860 yılında yayımladığı Şair Evlenmesi adlı eseri metne dayalı ilk tiyatrodur. Şair Evlenmesi’nden önce beş piyesin varlığı daha sonra tespit edilse de bu eserler, ilk tiyatro oyununun Şair Evlenmesi olduğu görüşünü değiştirme. Doğru seçenek A’dır.

Şair Evlenmesi Vambery tarafından Almancaya çevirilmiştir. Doğru seçenek A’dır.

Ahmet Vefik Paşa’nın tiyatro alanındaki Moliére’den yaptığı on çeviri, altı da adaptasyon (uyarlama) olmak üzere toplam 16 eseri bulunmaktadır. Çevirileri, Savruk, İnfiâl-i Aşk, Dudukuşları, Kocalar Mektebi, Kadınlar Mektebi, Tartüf, Don Civani, Adamcıl, Yorgaki Dandini ve Okumuş Kadınlar’dır. Uyarlamaları ise Tabib-i Aşk, Zoraki Tabip, Azarya, Zor Nikâhı, Merâki ve Dekbazlık’tır. Doğru seçenek A’dır.

Türk edebiyatında manzum tiyatro (şiir şeklinde) türünün ilk örneği, 1866 yılında yayımlanan Ali Haydar Bey’in “üç fasıldan ibaret trajedi” olarak kurgulanan Sergüzeşt-i Perviz adlı eseridir. Doğru seçenek A’dır.

 

Tanzimat Dönemi Türk şiirinin genel özellikleri
şöyle belirlenebilir:
• Dilde ve üslupta ayıklamaya gidilerek sade
bir söyleyişe yönelmek istenmiştir. Özellikle İbrahim Şinasi, konuşma diline yakın bir
şiir dili ve sade bir üslup kurma çabası içinde olmuştur.
• Divan şiirinin soyut dünya algısının yerine
daha somut bir dünya algısı getirilmiştir.
• Divan şiirinin gazel, kaside, murabba,
terci-i bent, terkib-i bent gibi nazım şekilleri önemli ölçüde sürdürülmüş, bununla
birlikte az da olsa yeni nazım şekilleri denenmiştir.
• Ölçü olarak yine aruz kullanılmış, ara sıra
hece ölçüsüyle şiirler de yazılmıştır.
• Şiire hak, hukuk, hürriyet, kanun, vatan,
millet, adalet gibi yeni kavramlar girmiştir.
• Divan şiirinde karşılaşılan parça güzelliği
yerine bütün güzelliğine değer verilmiştir.
• Divan şiirinin mazmunları çözülmüş, hayal
sistemi değişmiştir.
• Şiirde sosyal ve siyasi konular ele alınmaya
başlanmıştır.

Devlet tarafından öğrenim için Batı’ya
gönderilen ilk sivil öğrenci olan Şinasi, Paris (1849-
1854)’te Fransızcasını ilerlettikten sonra, Reşit
Paşa’nın tavsiyesi üzerine maliye öğrenimine başlar.
Bir yandan da matematik ve tabiat bilimleriyle uğraşır.

Klasik edebiyat çerçevesinde eser kaleme alanÂkif Paşa (1787-1845), Tanzimat senelerinde daha çok Tabsıra adlı düzyazı kitabıyla tanınan bir siyaset adamı, yazar ve şair olarak belirir. İhtiraslı yaratılışından beslenen kötümser ruh hâli eserlerine de yansır. Şair, fizik ötesini araştıran ve sorgulayan “Kaside-i Adem”de varlığa karşı yokluğu yüceltir.

İbrahim Şinasi, Türk edebiyatını
Batı tarzında yeni bir anlayışa kavuşturmak düşüncesiyle hareket eder. Bunun için klasik Türk edebiyatının ağdalı dilinden ve soyut dünya anlayışından
uzaklaşarak gittikçe halkın anlayacağı bir dille yaşanan hayatı ifade edebilecek, gerçekçi, akla dayanan,
sosyal konulara geniş yer ayıran bir edebiyat kurmak
ister. Bir yandan yazı dilini sadeleştirerek konuşma
diline yaklaştırırken diğer yandan klasik Türk edebiyatının hayal sisteminden uzaklaşır. Üslupta yeniliğe
gider. Şiire yeni ve değişik kelimeleri, kavramları ve
temaları sokar. Onun manzumelerinde akıl, kanun,
hak, adalet, millet, devlet, medeniyet, reis-i cumhur,
taassup, cehl, encümen-i dâniş gibi o güne kadar şiirde pek rastlanmayan, her biri makale konusu olabilecek kelime ve kavramlar yer tutmaya başlar.

Asıl itibarıyla klasik edebiyatta çözülme daha XVIII. yüzyıldan itibaren başlamıştır. Kendi
dairesi içerisinde sıkışıp kalan klasik şiir, son büyük
temsilcisi Şeyh Galip’ten sonra büyük ve orijinal sanat eseri ortaya koyamamış; estetik anlayışta, dilde ve
zevkte çözülmeye başlamıştır.

Şinasi, şiire yeni ve değişik kelimeleri, kavramları ve temaları sokar. “Akıl”, “kanun”, “hak”, “adalet”, “millet”, “devlet”, “medeniyet”, “reis-i cumhur” gibi o güne kadar şiirde
pek rastlanmayan kelime ve kavramlar yeni dönemde yer tutmaya başlar. Namık Kemal’in eserleriyle birlikte bu kelime ve kavramlar nitelikleri aynı kalmak kaydıyla ülke sathını ilgilendiren bir boyuta dönüşerek genişler ve onun vasıtasıyla “vatan”, “hürriyet”, “istiklal” gibi temler ve kavramlar şiirin başlıca konusu olur. Doğru cevap D'dir.

Şinasi gibi birey merkezli bir Batılı toplum yapısını
benimsemiş görünmekle birlikte Namık Kemal’de
bu birey, her durumda cemiyet hayatı için, milletin
geleceği için, vatanın menfaatleri için kendisini her
zaman feda etmeye hazırdır. Namık Kemal hakkında şunu söylemek uygun olacaktır: O, şiirinin
birinci dönemindeki mistik havayı ikinci döneminde millet ve vatan kavramları etrafında yeniden
keşfederek kendisini bir “cemiyet mistiği” (Kaplan,
1978, s. 41), topluma, millete, vatana adanmış bir
modern birey olarak takdim eder.

Ziya Paşa, divan edebiyatı terbiyesiyle yetişmiş bir şairdir. Bununla birlikte İbrahim Şinasi’nin başlattığı yeniliğe katılmayı tercih etmiştir. Zevk bakımından Doğu geleneğine, divan şiirine bağlı olmasına rağmen Batı
tarzı şiir anlayışına geçmiş fakat Doğu’yla Batı arasında sürekli tereddüt yaşamış bir şairdir. Bu sebeple divan
şiirinden kopamamış, zaman zaman divan şiiri anlayışıyla yeni şiir zevkini birlikte yürütmüştür. Onun “Terci-i
Bent”iyle “Terkib-i Bent”i yeni edebiyat anlayışının özelliklerinin ve kötümser ruh hâlinin kuvvetle hissedildiği
metinler olmuştur. Nitekim edebiyat dünyasında yer almasını sağlayan kalem ürünleri de bu yenilikçi yolda
ortaya koyduğu metinler olmuştur.

‘Vahdet-i zâtına aklımca şehâdet lâzım’” (Kaplan, 1995, s. 257-258). Modern düşüncenin edebiyatımızdaki en veciz ifadesini içeren Şinasi’nin bu dizesi, peşin kabullerin dışında soran, eleştiren, endişe duyan ve ikna edilmeyi bekleyen bir anlayışı karşımıza çıkarmakla birlikte “öte karakterli” zihniyetten “akılcı-şüpheci” zihniyete doğru bir dönüşümün veya her ikisini bir arada bulundurma zorunluluğunun ortaya çıkardığı trajiğin de bir örneğini veriyordu. Doğru cevap D'dir.