TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI I - Deneme Sınavı - 22

Sebk-i hindî

Leylâ Hanım

Hicviyeler

Doğu-Batı sentezinden yana olanlardır.

Dünyadaki her devletin etrafında dönüp durduğu en büyük mesele millettir. Ama milletin gücü devlete bağlı değildir.

Modern şairler

Mazmun

Şinasi’nin Tercümân-ı Ahvâl gazetesinin yayımlanmasından dolayı yazdığı mukaddimedeki görüşleri, Tanzimat döneminin eleştiri anlayışını içeren sosyal fayda prensibine dayanır ve eski zihniyete karşı bir tavrı barındırır. Zira Şinasi 1860 yılında Agâh Efendi’nin çıkardığı Tercümân-ı Ahvâl gazetesinin ön sözünde halkın genelinin kolayca anlayabileceği sade bir dil anlayışını ve sosyal fayda prensibini ön plana çıkarır. Mukaddime’de “halka hitap” ilkesi esas tutulur. Yeni Türkçe fikri de gazetecilik anlayışı içinde yer edinir ve dil daha önceki dönemlerden farklı olarak genişler.

Mes’ele-i Mebhûsetü’n Anha, basın yoluyla yapılan ilk edebî tartışmadır. 1864 yılında ortaya çıkan söz konusu tartışma, Tasvir-i Efkâr ile Ruzname-i Ceride-i Havadis gazeteleri arasında gerçekleşir. Tartışmanın temelini dil meselesi ve Arapçanın özellikleri oluşturmaktadır.

Şinasi, Fatin Tezkiresi’yle ilgili değişikliklerin neredeyse tamamını 1280 (1864) yılındaki baskıda gerçekleştirmiştir.

Eski edebiyatın söz sanatlarıyla, söz oyunlarıyla anlaşılmaz ve külfetli bir hâle gelmesini, anlamın geri plana itilmesini ve Türkçenin asli özelliklerini kaybetmesini eleştiren Namık Kemal, dilin ıslahı için beş madde sayar.

5. Lisanımıza özgü bir belagat kitabı hazırlan­malı

Namık Kemal eski edebiyatı anlamak için İran’ın edebî dilinin bilinmesi gerektiğini söyler.  1600’lı yılların sonu­na gelinceye kadar neredeyse İran taklitçiliğinden başka bir şey yapmamış olduğumuzu, Farsçadan tamamen ilişkimizi kesersek lisanımızın tarihini bilmekten aciz kalacağımızı, tarihe dair yazılmış kitaplarımızı Farsça ile münasebette bulunmadan anlayamayacağımızı dile getiren Namık Kemal, bu görüşleriyle eskiyi yok saymadığını ilan eder.

Namık Kemal, bu mektubunu Magosa’da sürgündeyken yazmıştır. Eski edebiyata ilişkin eleştirileri içermektedir.

Eski edebiyata ilişkin eleştirileri içermektedir. İrfan Paşa, yeni edebiyatı eleştiren ve divan edebiyatı tarzında şiirler yazan, eski edebiyat savunucusudur. Namık Kemal, İrfan Paşa’ya hitaben yazdığı mektubunda Tanzimat birinci kuşak sanatçılarının görüşlerini örneklerle temellendirmeye çalışır. İlk olarak Mecmua-i Ebuzziya’da yayımlanan bu mektupta Namık Kemal, İrfan Paşa’nın Mecmua-i İrfan Paşa adıyla yayımlanan eski tarzdaki şiirlerini ve divan edebiyatını eleştirir.

Recaizâde Mahmut Ekrem, İtalyan şairi Silvio Pellico’nun hapishane anılarından oluşan Mes Prison adlı eserini tercüme eder. Namık Kemal, Ekrem’in bu tercümesini eleştirir. Silvio Pellico’nun hayatı ile kendi hayatı arasında benzerlikler bulunduğunu dile getiren Namık Kemal, hem Silvio Pellico’nun anlattığı bazı hususlara hem de Recaizâde Mahmut Ekrem’in tercümede Acem üslubunu kullanmasına itiraz eder. Bununla birlikte bazı gereksiz kullanılan kelimeleri, yanlış yapılan terkipleri gösteren Namık Kemal, aynı zamanda bazı cümlelerin de daha fasih ve açık ifadelerle düzeltilmesini önerir. Tercümenin bazı kısımlarında dilin sade olmadığını ifade eder.

Namık Kemal, Magosa’da yazdığı bu eserinde Ziya Paşa’nın Harâbât adlı üç ciltlik antolojisini ve bu antolojinin mukaddime kısmını eleştirir. Harâbât’ın birinci cildi çıktığı zaman Tahrib-i Harâbât’ı kaleme alarak itirazlarını dile getiren Namık Kemal’e göre, Ziya Paşa siyasi ve edebî tutumundan vazgeçmiştir ve Sultan Aziz’in gözünde kaybettiği itibarını yeniden kazanmak için Harâbât aracılığıyla ona kasideler yazarak bağlılığını bildirmiştir.

“Celal Mukaddimesi”, Victor Hugo’nun Cromwell önsözünden ilham alınarak yazılmıştır. Mukaddime’de Namık Kemal, edebiyat meselelerine yeni edebiyatın inşa etmeye çalıştığı sosyal fayda anlayışı çerçevesinden baktığı gibi Türk edebiyatını değerlendirirken
Avrupa edebiyatından da örnekler verir.

Şinasi’nin Türk şiirinde yaptığı yenilikler, dev­rin yeni ve modern bir edebiyat inşa etmek isteyen şair ve yazarlarına yol gösterir, ufuk açar. Namık Kemal’in dille ilgili görüşlerinde ve eski zihniyete ilişkin değerlendirmelerinde Şinasi’nin belirgin bir etkisini görmek mümkündür. Şinasi’nin özellikle edebiyat ve ahlakı aynı paydada birleştiren “fenn-i edeb (edebiyat) bir ma’rifettir ki insana haslet-âmuz-ı edeb olduğu için (edep hasletini öğrettiği için) edeb ve ehl-i edîb tesmiye kılınmıştır (adlan­dırılmıştır).” cümlesi Namık Kemal’den itibaren sıklıkla tekrarlanır. Bu cümle ile Şinasi, edebiyat ve edep arasında bir bağ kurarak edebiyatın ahlaki yönüne vurgu yapar.

Şinasi hem Tercümân-ı Ahvâl’de hem de Tasvir-i Efkâr’da halkın anlayabileceği sade bir dil kullanarak dille ilgili görüşlerini pratikte de gerçekleştiren bir sanatçıdır. Ruzname-i Ceride-i Havadis gazetesi ise onun bu tavrına karşı çıkmıştır.