TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI I - Deneme Sınavı - 20

Erzurumlu Emrah Türk halk şairlerindendir. Diğer şıklardaki şairler 18. yüzyıl divan edebiyatının temsilcileri arasında yer almaktadırlar.

Encümen-i Şuarâ'dır. XIX. asrın ortasında bu isimle anıldığı görülen son büyük toplaşma, Hersekli Ârif Hikmet Bey’in evinde ve Leskofçalı Galib Bey’in manevi riyasetinde gerçekleşir. Çağın ruhuna uygun olarak bu toplantılarda şiirin gelenekli ilkeleri sil baştan tartışılır ve kadim poetik değerlerin yerine konmak için yenileşme çabalarının şiirdeki karşılıkları araştırılır.

Şiirde teşbih yoluyla kurulmuş bir imgenin arkasında saklanan anonim sembol, allegoriye mazmun adı verilmektedir.

Encümen müdavimleri, estetik bakımdan tatminkâr bulmadıkları ama söylenmesinin gereğine de inandıkları gazellerin yanında; edebî açlıklarını bastıran, haz almalarını sağlayan şiirler de yazarlar ve kendilerine model olarak klasik şairlerin hayallerle süslü iç dünyalarını aksettiren sebk-i Hindîyi seçerler.

18. yüzyıl sonlarında devrin reisülküttâbı Atıf Efendi, III. Selim’e arz ettiği Müvazene-i Politike adlı layihasında Fransız İhtilali hakkındaki görüşlerini ifade ederken Rousseau ve Voltaire’i “zındık”; eserlerini ise “fısk u fücur cümbüşü” olarak nitelemektedir.

Türk ilminin yeni ıslahatlarını yapan, Doğu ve Batı dillerini bilen, fizik, kimya, balistik ve istihkâm ilimlerinde ihtisas yapan Hoca İshak Efendi (?-1836) bu alanlardaki telif ve tercüme eserleriyle tanınır.

Türkî-i Basit: Osmanlı Türkçesinin Eski Anadolu Türkçesinin yerini almaya başladığı XV. yüzyılın ikinci yarısı ve XVI. yüzyılın başlarında bazı şairler tarafından bilinçli bir şekilde başlatılan dilin sadeliğini koruma hareketidir. Doğru cevap D'dir.

Sünbül-zâde Vehbî 1719’da doğan şair, Maraşlı bir ulema ailesi olan Sünbülzâdeler’e mensuptur. Babası Raşid Efendi ve dedesi Maraş müftüsü Mehmed Efendi de eserleri bulunan birer âlimdir. İlk eğitimini Maraş’ta alan Vehbi, daha sonra İstanbul’a giderek yazdığı kasideler ve tarihler sayesinde devrin önde gelenlerinin meclislerine girmiştir. Müderrislikle başladığı memuriyet hayatını kadılıkla sürdüren şair 1809 yılında vefat etmiştir. Şiirleri söz sanatlarının zenginliği bakımından önemlidir. Ayrıca mahallî kelime ve deyişler açısından da çok zengin olan şiirlerinde Nedim ve Sâbit etkisi açıkça görülmektedir.

19. yüzyılın ilk yarısında sözlük alanında ön plana çıkan isim Mütercim Âsım’dır.

Tanzimat birinci kuşak sanatçıları edebiyatı “sosyal fayda prensibi” çerçevesinde değerlendirirler. Batı etkisinde gelişen edebî anlayışla birlikte yeni türlerin girmeye başlaması ve edebiyatın “sosyal fayda prensibi” çerçevesinde değerlendirilmesi, Tanzimat birinci kuşak sanatçılarının üzerinde durdukları konulardır.

Şinasi’nin Türk şiirinde yaptığı yenilikler, devrin yeni ve modern bir edebiyat inşa etmek isteyen şair ve yazarlarına yol gösterir, ufuk açar. Namık Kemal’in dille ilgili görüşlerinde ve eski zihniyete ilişkin değerlendirmelerinde Şinasi’nin belirgin bir etkisini görmek mümkündür.

Şinasi’nin Tercümân-ı Ahvâl gazetesinin yayımlanmasından dolayı yazdığı mukaddimedeki görüşleri, Tanzimat Dönemi'nin eleştiri anlayışını içeren sosyal fayda prensibine dayanır ve eski zihniyete karşı bir tavrı barındırır. Zira Şinasi 1860 yılında Agâh Efendi’nin çıkardığı Tercümân-ı Ahvâl gazetesinin ön sözünde halkın genelinin kolayca anlayabileceği sade bir dil anlayışını ve sosyal fayda prensibini ön plana çıkarır.

Şinasi, Tercümân-ı Ahvâl Mukaddimesi’nde toplumsal yaşam içinde kanuni yükümlülüklerle sorumlu olan halkın kendi vatanının menfaatine ilişkin fikirleri açıklamasını bir hak olarak görür. Bunun için de medeni milletlerin politika gazetelerinin örnek gösterilebileceğini dile getirir. İç ve dış politikadan seçilmiş olayların ve diğer yararlı konuların halka duyurulması için de Tercümân-ı Ahvâl gazetesini aracı olarak nitelendirir.

Osmanlı’nın son klasik tezkiresi olan Tezkire-i Hâtimet’ül Eş’ar’ın yazarı Fatin Efendi’dir. 1853 yılında biten ancak 1855 yılında yayımlanan bu tezkire, hâl tercümeleri (öz geçmiş) ve şiir örneklerinden oluşur.

Türk edebiyatında ilk eleştirmen olarak gösterilen Namık Kemal’in eleştirel düşüncelerini içeren eserleri şunlardır: “Lisân-i Osmânî’nin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülâhazâtı Şâmildir”, “Bahâr-ı Dâniş Mukaddimesi”, İrfan Paşa’ya Mektup, Mes Prison Tercümesi Üzerine Muâheze, Tahrib-i Harâbât, Ta’kib, “Son Pişmanlık Mukaddimesi”, “Celal Mukaddimesi”, “Tercüme-i Hâl-i Emir Nevruz Mukaddimesi”, Mikro Mega Tercümesi Muâhezesi.

Hamse-i Nergisi Nergisi’nin beş mensur eserden oluşan hamsesidir. Eser, Türk edebiyatındaki tek mensur hamse örneğidir.