TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI I - Deneme Sınavı - 18

Voltaire’in Micro Mega adlı eserinin Ahmet Vefik Paşa tarafından Diyojen gazetesinde tercüme edilmesi üzerine yazdığı bir yazıdır. Namık Kemal, bu tercümenin dilinde gazetelerin ilan sütunlarında görülen en önemsiz bölümler kadar bile letafet olmadığını iddia eder.

Fatin Efendi, eserin yeni baskısını yaparken öz geçmişlerdeki bazı eksiklikler ile hataları giderme- ye ve yeni öz geçmiş̧ maddeleri eklemeye özellikle önem verir.

Namık Kemal’in eleştirel düşüncelerini içeren eserleri şunlardır: “Lisân-i Osmânî’nin Edebiyatı Hak- kında Bazı Mülâhazâtı Şâmildir”, “Bahâr-ı Dâniş Mukaddimesi”, İrfan Paşa’ya Mektup, Mes Prison Tercümesi Üzerine Muâheze, Tahrib-i Harâbât, Ta’kib, “Son Pişmanlık Mukaddimesi”, “Celal Mukaddimesi”, “Tercüme-i Hâl-i Emir Nevruz Mukaddimesi”, Mikro Mega Tercümesi Muâhezesi.

Tanzimat birinci kuşak edebiyatının genel ilkesi olan toplum için sanat görüşü tiyatro türü için de geçerlidir. Dönem sanatçıları bu ilkeden hareketle eserlerini verirler. Bu nedenle eserlerin konuları genellikle sosyal mesaj içeriklidir. Eserlerin genelinde toplumsal yapının aksayan tarafları eleştirel gözle verilirken bireylerin nasıl davranışlarda bulunmaları gerektiği üzerinde de durulur.

Şair Evlenmesi’nin açtığı yolda yazılan eserlerde geleneksel yapıdaki aksaklıkların toplumda ne gibi facialara sebep olduğu gösterilir. Özellikle gençlerin istedikleri kişilerle evlendirilmemesi sonucunda yaşanan intiharlar ve hastalıklar dramatik kurgu içine yerleştirilir. Zavallı Çocuk, Açıkbaş, Ecel-i Kaza, İnatçı yahut Çöpçatan, Felaket bu konuyu doğrudan işleyen eserlerdir.

Dönem eserlerinde, özellikle de Namık Kemal’de görülen diğer bir önemli tema ise vatan sevgisidir. Vatan Yahut Silistre’nin tiyatro sahnesinde oynanması ile toplumda bir refleks hâline gelen vatan bilinci başka eserlerde de kendine yer bulur. Namık Kemal’in Gülnihal, Âkif Bey, Celâleddin Harzemşah; Ahmed Midhat’ın Fürs-i Kadîmde Bir Facia Yahut Siyavuş; Şemsettin Sami’nin Besa, Seydi Yahya; Mehmet Rifat’ın Ya Gazi Ol Ya Şehit eserlerinde vatan sevgisi ya doğrudan ya da ikincil olarak işlenen temalardandır.

Tanzimat birinci kuşak tiyatrosunda sıklıkla işlenen bir diğer tema ise batıl inançlardır. Toplumsal yapı içerisine yerleşen ve insanların sömürülmesine yol açan batıl inançlar, özellikle Ahmet Midhat’ın oyunlarında görülür. Ahmet Midhat’ın Açıkbaş ve Çengi yahut Daniş Çelebi ile Feraizcizâde’nin Evhâmi adlı oyunları tamamıyla batıl inançların toplum üzerindeki etkisi üzerine kurgulanır.

Şair Evlenmesi adlı eserin yazarı Şinasi’dir. İntibah, Gülnihal, Celâleddin Harzemşah  ve Âkif Bey ise Namık Kemal’in eserleridir.

Abdülhâk Hâmid, Duhter-i Hindû Hatimesi’nde millî tiyatronun tanımını yapmaktadır.

III. Selim döneminde, Batı tiyatrosu bilinmektedir. Ancak tiyatroya olan ilgi II. Mahmut döneminde artmaya başlar. Tiyatronun Türk gençleri tarafından icra edilmesi ise Sultan Abdülmecit döneminde gerçekleşir. Abdülmecit döneminde oluşturulan saray tiyatrosunda, Türk gençleri opera öğrenirler.

İbrahim Şinasi’nin 1859 yılında yazıp Tercüman-ı Ahvâl gazetesinde 1860 yılında yayımladığı Şair Evlenmesi adlı eseri metne dayalı ilk tiyatrodur. Şair Evlenmesi’nden önce beş piyesin varlığı daha sonra tespit edilse de bu eserler, ilk tiyatro oyununun Şair Evlenmesi olduğu görüşünü değiştirmez.

Yabancı bir eserin içeriğinin korunarak yer ve kişi adlarının, deyimlerin ve gelenek göreneklerin yerli hayata uyarlanarak aktarılması işlemine adaptasyon (uyarlama) adı verilir. Tanzimat Dönemi’nde Şinasi’nin açtığı modern tiyatronun yolunda yürüyen Ahmet Vefik Paşa, Moliére’den yaptığı adaptasyonlarla (uyarlamalarla) Türk tiyatrosuna katkı sağlar.

Tanzimat Dönemi’nin ilk mizah gazetesi olan Diyojen’i (1870-1873) çıkaran ve Kayserili bir Rum olan Teodor Kasap, özellikle Karagöz ve orta oyununun geliştirilmesinden yana bir tavır sergiler. Teodor Kasap, Moliére’den L’Avare (Cimri) adlı oyunu "Pinti Hamit" adıyla Türkçe'ye uyarlar. 6 Nisan 1873 yılında sahneye konulan oyun, orta oyunu biçiminde kurgulanır. Pinti Hamit tipi Moliére’in Cimri eserinden ilham alır. Ancak Türk kültüründe de Fatih devrine kadar giden bir Pinti Hamit tipi bulunmaktadır.

Yukarıdaki şıklarda verilenler çeviri türlerini göstermekle birlikte tanımı yapılan çeviri türü “Edebi metin” çevirisidir.

Bu eser Yusuf Kamil Paşa’nın Fenelon’dan tercüme ettiği Telemaque’dır.

Sami’nin bir trajedi tercümesi olan ve Güllü Agop ve Osmanlı Tiyatrosu’nda oynanan eseri “İhtiyar Onbaşı”dır.

Batılı eserlerden Türkçeye yapılan ilk – kitap şeklinde – çeviri Yusuf Kâmil Paşa’nın Fénélon’dan tercüme ettiği Télémaque’tır (1859).

Şinasi’nin Batı şiirinden ilk tercümelerini içeren Tercüme-i Manzume’si (1859) dönemin ilk çeviri örneklerinden biridir.

Mes’ele-i Mebhûsetü’n Anha, basın yoluyla yapılan ilk edebî tartışmadır. 1864 yılında ortaya çıkan söz konusu tartışma, Tasvir-i Efkâr ile Ruzname-i Ceride-i Havadis gazeteleri arasında gerçekleşir. Tartışmanın temelini dil meselesi ve Arapçanın özellikleri oluşturmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Şinasi, Osmanlı edebiyat tarihi içindeki mevcut tezkirelerin sonuncusu üzerinde çalışarak objektif ve yeni bir tezkire örneği vermek ister. Şinasi, Fatin Tezkiresi’yle ilgili değişikliklerin neredeyse tamamını 1280 (1864) yılındaki baskıda gerçekleştirmiştir. Şinasi’nin zihniyet ve mahiyet bakımından düzeltmek istediği tezkirede yaptığı değişiklikler, onun Türk nesrinde gerçekleştirmek istediği yenilikleri açıkça göstermektedir. Doğru cevap A'dır.