TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI I - Deneme Sınavı - 15

Sanatını Batılı anlayışa sınırlı da olsa açmış, yeni fikirlere yer veren eklektik bir anlayış geliştirmiştir.

Ziya Paşanın klasik İslam felsefesi ve modern Batı bilimlerini birleştirerek kainata ve hayata karşı tavır takınarak birçok soru sorduğu şiiri “Terci-i Bent” tir.

Yukarıda verilen ifadelerin hepsi doğrudur.

Tanzimat Dönemi Türk şiirinin genel özellikleri şöyle ifade edilebilir:

- Dilde ve üslupta ayıklamaya gidilerek sade bir söyleyişe yönelmek istenmiştir. Özellikle İbrahim Şinasi, konuşma diline yakın bir şiir dili ve sade bir üslup kurma çabası içinde olmuştur.

- Divan şiirinin soyut dünya algısının yerine daha somut bir dünya algısı getirilmiştir.

- Divan şiirinin gazel, kaside, murabba, terci-i bent, terkib-i bent gibi nazım şekilleri önemli ölçüde sürdürülmüş, bununla birlikte az da olsa yeni nazım şekilleri denenmiştir.

- Ölçü olarak yine aruz kullanılmış, ara sıra hece ölçüsüyle şiirler de yazılmıştır.

- Şiire hak, hukuk, hürriyet, kanun, vatan, millet, adalet gibi yeni kavramlar girmiştir.

- Divan şiirinde karşılaşılan parça güzelliği yerine bütün güzelliğine değer verilmiştir.

- Divan şiirinin mazmunları çözülmüş, hayal sistemi değişmiştir.

Şiirde sosyal ve siyasi konular ele alınmaya başlanmıştır.

Doğru cevap C'dir.

Âkif Paşa’nın “Kaside-i Adem”i bir bunalım döneminde yazdığını çıkarmak mümkündür. O, bu şiirinde divan edebiyatından farklı olarak varlığın karşısında yokluğu yüceltir.  Doğru cevap A'dır.

Recaizade Mahmut Ekrem’in oğlu Nijad’ın ölümü üzerine yazdığı “Ah Nijad” başlıklı şiir Âkif Paşa’nın “Mersiye”sinden izler taşır. Âkif Paşa Divan edebiyatının mersiyesinden ayrılarak halk edebiyatının ağıtına yaklaşan bir duyarlılıkla yazdığı “Mersiye”de ölüm sonrasında insan bedeninin değişimini dile getirmesiyle yenilik yapar. Doğru cevap E'dir.

Şinasi’nin amacı, yazı dilini konuşma diline yaklaştırmak ve sade Türkçeyle edebî eser ortaya koymaktır. Doğru cevap B'dir.

Yeni şekillerin girmesinde de öncülüğünü gördüğümüz Şinasi, bunları daha çok Batı’dan yapmış olduğu çevirilerinde kullanır. Onun Lamartine’in “Les Méditations poétique”undan Türkçeye tercüme ettiği “Kıt’a”lar yanında “İlâhî”, “Münacat”, “Eşek ile Tilki Hikâyesi”, “Arz-ı Muhabbet” adlı manzumelerinde yeni şekil denemelerine giriştiğini görmekteyiz. Doğru cevap D'dir.

Yeni Osmanlılar Cemiyeti, Genç Osmanlılar tarafından 1865’te kurulmuş gizli bir cemiyettir. Bu cemiyet ülkenin içinde bulunduğu güç durumdan kurtulmasını, meşrutiyetin ilan edilmesini isteyen gençlerden oluşur. Doğru cevap C'dir.

“Vaveylâ” Namık Kemal'in sanatının üçüncü döneminin de simgesel bir şiiri kabul edilir. Bir Avrupa tecrübesi yaşamış, görsel ve plastik sanatları yakından görmüş, sosyal kavramların tiyatrolarda zaman zaman simgeleştirilerek anlatıldığını keşfetmiş bir şair olarak Namık Kemal, burada bütün anlatımı artık somut örnekler üzerinden kurar. Aslında konu yine vatandır, hürriyettir. Fakat bunları anlatışta zaman zaman bir anne, zaman zaman bir sevgili genç kız motiflerini kullanır. Doğru cevap A'dır.

“Harâbât Mukaddimesi”nde çocuk yaşta halk şiiriyle karşılaştığı bilgisini veren, hatta “Şiir ve İnşâ” makalesiyle halk edebiyatını Türklerin asıl edebiyatı olarak gösteren Ziya Paşa, bu alanda bir türkü kaleme almaktan öteye gitmez. Doğru cevap E'dir.

Türk edebiyatının yenileşmesinden çok, zihniyet değişiminde rol oynayan kişilerden biri olan Sadullah Paşa, bir devlet adamıdır. Batı’nın gelişmişliğini ve ileriliğini elçilik görevi vesilesiyle görmüş, Osmanlı’da da değişimin ve gelişmenin gerekliliğine inanmıştır. “On Dokuzuncu Asır” manzumesiyle döneminin aydınlarının bağlandığı yeni dünya görüşünü önemli ölçüde yansıtır. Bu manzumede o, Orta Çağ’ın bilgi birikiminin karşısına Batı’da pozitif bilimlerin ürettiği bilgiyi çıkarır. Böylece Doğu-Batı karşılaşmasında Batı’nın üstünlüğü ortaya konarak girilmesi istenen Batı medeniyetinin bilim ve teknoloji alanındaki cazip yönleri gösterilmiştir. Doğru cevap B'dir.

Şinasi ile Namık Kemal’in yanında fakat onlardan biraz farklı olarak klasik edebiyat anlayışını önemli bir tarafıyla sürdüren ve eski ile yeni arasında gidip gelen zevkiyle Abdülhamit Ziya Paşa (1825-1880), dikkate değer diğer bir Tanzimat Dönemi şairidir. Teknik şartlar bakımından eskiye geniş ölçüde bağlı kalırken içerik yönünden şiirini yeni fikirlere ve temalara açar. Doğru cevap D'dir.

Batı edebiyatlarında roman, 17. yüzyılın başlarından itibaren ortaya çıkar. Roman türü, genellikle Miguel de Cervantes (1547-1616)’in ünlü Don Kişot (1605) adlı eseriyle başlatılır.

Ali Aziz Efendi’nin Muhayyelât-ı Aziz Efendi adlı eserini klasik hikâye geleneği içinde ortaya çıkan değişmenin ilk örneği olarak değerlendirmek mümkündür. Dönemine göre sade bir dilin kullanıldığı eserde, kahramanlar mensup oldukları sosyal tabakaya uygun biçimde konuşturulmuşlardır. Eser, bu özellikleriyle erken dönem Türk romanının hazırlayıcısı ve müjdeleyicisi olabilecekken geç yayımlanması sebebiyle bu fırsatı kaçırır.

Asıl adı Hovsep Vartanyan olan Vartan Paşa tarafından Ermeni harfleriyle 1851’de Türkçe yazılan Akabi Hikyayesi (Hikâye), Muhayyelât’tan sonra baskısı yapılan anlatıların ilkidir. Eserde mezhepler arasındaki düşmanlığın kurbanı olan Akabi ile Hagop’un aşkı anlatılır. Ailelerin araya girerek iki âşığın kavuşmalarını engellemeleri, trajik sonu hazırlar. Shakespeare’in Romeo ve Juliet’inden izler de taşıyan Akabi Hikyayesi, XIX. yüzyıl Fransız romantik eserlerinin etkisinde kaleme alınmıştır.

“Bahriye Mektubi Odası hulefasından” Hasan Tevfik Efendi tarafından yazılan Hayâlât-ı Dil, bir yandan aşk hikâyesi anlatırken diğer yandan Osmanlı Devleti’nin, devri içindeki içte ve dışta karşılaştığı problemleri konu edinen alegorik bir eser görünümü kazanır. Bu yönüyle eser, imparatorluğun son döneminde yaşanan siyasi gelişmelerin ironik bir anlatımını sunar.

Müsameretname Emin Nihat'ın eseridir. 1872-1875 yılları arasında yayımlanan Müsameretname, kelime olarak gece sohbetleri anlamına gelir. Emin Nihat, kitabının başında, kış gecelerinde hoşça vakit geçirmek için kafa dengi birkaç arkadaşın her gece başka bir evde buluşarak önce çeşitli gazete haberleri üzerinde sohbet ettiklerini, bu arada bazı gecelerde de toplantıya katılanlardan her birinin gençliklerinde başlarından geçen bir macerayı anlatmaya karar verdiklerini ifade eder.

Tanzimat romanının ele aldığı konuları ana hatlarıyla şu başlıklar altında toplamak mümkündür: Yanlış Batılılaşma, Aşk, Görücü usulüyle evlilik, Köy hayatı, Kölelik, Tarihî dönemlerden seçilmiş kişi ve olaylar, Fen bilimlerine ve tekniğe bağlı gelişmelere dayanan konular.

Türk edebiyatında Batı tarzı ilk romanın Şemsettin Sami’nin Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat adlı eseri olduğu kabul edilir. Ahmet Midhat Efendi’nin hikâyelerinin çıkmaya başladığı yıllarda Şemsettin Sami’nin 1872 sonuyla 1873 başında üç cüz olarak yayımladığı Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat’ın hikâyeden romana doğru yaklaşan karakteriyle bir yenilik getirdiği söylenebilir.