TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI I - Deneme Sınavı - 6

1. Encümen-i Şuarâ müdavimlerinin tanışıklıklarına ilk vesile, hemen hemen hepsinin ya soyunun ya doğum yerinin ya da memuriyetinin Rumeli ile bir alakasının bulunmasıdır. 2. Şairlerin mesleki kaderleri onları birbirlerine yaklaştırır. Büyük kısmı aynı meslekte, aynı büroda veya aynı amir idaresinde çalışmışlar; bu vesileyle kurdukları dostlukları encümenden önce başlayıp sonra da yıllarca sürmüştür. 3. İtikadi kıymetleri de encümen şairlerini birbirine yaklaştıran önemli etkenlerdendir. Dünyayı kavrayış ve yorumlayış pratikleri, yaşama ve tefekkür ediş alışkanlıkları birbirine benzeyen ediplerin aynı tarikat ve dergâhlarda buluşup tanışmaları yadırganmamalıdır. O dergâhlar ki bunların pek çoğunda dinî, fikrî, edebî hatta siyasi meseleler açıkça tartışılmakta ve bu yolla şairlerin tematik dünyası benzeşmektedir. 4. Encümen mensuplarının aşağı yukarı hepsi de aynı devlet büyükleri tarafından kollanır ve aynı konaklara devam ederler. Gerçi, ne konaklar eski hiyerarşinin azametini taşır ne de ricâl-i devlet şaire geleneğin gözüyle bakar ama, değişip çağa ayak uydurarak da olsa şair-devlet adamı münasebeti sürerken bir yandan da edipler aynı selamlık dairelerinde kaynaşma imkânı bulurlar.  5. Encümen müdavimlerinin sıkça uğradıkları kahvehane ve meyhaneler aynıdır. Yeni tanıştıkları şairleri de beraberlerinde buralara getirdikleri için, Encümen-i Şuarâ’nın parça parça, önce bu umumi yerlerde toplandıklarını söylemek mümkün.

İçkinin, sohbetin, şiir ve nazirelerin devrettiği bu salı toplantıları muntazaman bir sene kadar devam eder. 1862 yılının ortalarından itibaren peşipeşine gelmeye başlayan pek çok şahsi sebepten dolayı encümen müdavimleri yavaş yavaş kopup dağılırlar.

“Vatan”, “millet” gibi kavramların şiirde kendine önemli bir yer açması; millî meselelerin, sosyal problemlerin ve siyasi davaların da şairler tarafından işlenmesi, tartışılması sonucunu doğurur. Birbirinden farklı sebeplerle de olsa encümendeki şairlerin hemen hepsi Batılılaşmadan ve onun getirdiklerinden hoşnutsuzluk duymaktadır. Bu hoşnutsuzluğu hicviyelerden açık açık, gazellerden ise imalar yoluyla çıkarmak mümkündür. Diğer taraftan, devlet çarkının dönüşüne dair eleştiriler, sadrazam başta olmak üzere, kötü idareciler hakkındaki şikâyetler, irtikâbın tabiileşmesi, eğitim sistemindeki modern eğilimlerin insan yetiştirme düzenindeki bozulmaya etkileri gibi pek çok konu şiire giren bahisler hâlini alır.

Hece vezniyle yazılmış bir de gazeli olan Faik, hece veznini aydın edebiyatçılara tanıtmaya karar verip‒Ahmed Cevdet Paşa’nın teşvikiyle ‒ Türkçe Aruz adındaki kitabını kaleme alır. Kemal’in, Ziya Paşa’nın ve Niğdeli Hikmet’in de heceyle yazdığı şiirleri vardır.

Özellikle Galib, “şiir dili”nin gündelik dilin üstünde, özel bir dil inşa etmek olduğu; onu öğrenmek ve anlamak için de özel bir gayret harcanması gerektiği fikrindedir. Bu fikir, klasik şiirin gelenekli çağlarında zaten büyük bir ekseriyetin, üstünde çokça düşünmeden kabul edegeldiği bir poetik tercih iken aynı fikir XIX. asrın ortalarında tekrarlandığında, geleneğe dönüş olarak algılanır. Oysa Galib’in niyeti, geleneğin şaşaalı günlerine dönmek değil; şiirin asırlarca denenmiş ve olgunlaşmış ilkelerini elden kaçırmadan, mevcut poetikayı çağdaşlaştırmaktır.

XVIII. asrın sonlarında belirginleşen bir süreç, Namık Kemal’le şiire girdiği kabul edilen “vatan”, “millet” gibi sosyal kavramların aniden zuhur etmeyip hatlarını yavaş yavaş nasıl da barizleştirdiğini gösteriyor. Estetik değerlerin mutlak hâkimiyeti, bu kavramların barizleşme aşamasını uzatmış ve güzellik unsurlarından sıyrılıp yalınlaşmasını, “net”leşmesini güçleştirmiştir.

Doğru cevap E dir. Namık Kemal’in politik düşüncelerini etkileyen şair Mustafa Galib’dir.

Doğru cevap B dir. Encümen-i Şuarâ şairleri, şiirlerinde geçen asırda başlamış yerlileşme gayretlerinin tercihi olan konuşma dilini kullanmışlardır.

Doğru cevap A dır. Arif Hikmet’in deyişiyle “Vezn ü kafiye derecesinde kalan mübtedîlere (acemîlere) nâzım ve edebiyatta mütâlâât-ı amîka (derin incelemelere) ile hüsn-i selîkaya (güzel söyleyip yazma yeteneğine) mâlik olan müntehîlere (ustalara) şâir” denir.

Doğru cevap E dir. Namık Kemal, İbrahim Halet’in eski mazmunlarla ilgili eleştirilerinden etkilenip eleştiri yapmaya başlamıştır.

Doğru cevap C dir. Beytinde, gözyaşları içinde kirpiklerini gemi gibi yüzdürme imgesini oluşturan şair Osman Şems’tir.

Doğru cevap D dir. Bakü’de edebiyat tarihini neşretmeye başlayan İsmail Hikmet, Arif Hikmet için “eğer o tahsîle, o ilme sülûk etse, o vâdîde yetişse idi Türkiye’nin bir Baudelaire’i olacağından şübhe yoktur” demiştir.

Osmanlı'da İbrahim Müteferrika tarafından kurulan matbaada basılan ilk Türkçe kitap Vankulu Lugatı'dır.

Osmanlı’da yayın hayatına başlayan ilk gazeteler, haber verme işlevinin yanında edebî, sosyal, siyasi ve ekonomik alanlarda da bilgi vermesi bakımından geniş halk kitlesine seslenir.

Bugünkü yazı dilinin oluşunda katkı sağlayan, halkın da anlayabileceği bir dil ortaya çıkaran, Agâh Efendi ile İbrahim Şinasi’nin çıkardığı ilk özel gazete Tercüman-ı Ahvâl'dir.

Özellikle ticari kapitalizmin gelişimi ve ortaya çıkan sosyal yapının bir gereği olarak malların serbest dolaşımı, haberin de serbest dolaşımını beraberinde getirmiştir. Türkiye’deki durum ise farklı bir seyir izlemiştir. Bu açıdan basının gelişimi de toplumsal dinamiklerle değil, siyasi dinamiklerle, devlet desteği ve yönlendirmesiyle olmuştur.

Osmanlı’nın ilk resmî gazetesi Takvim-i Vekayi’dir. 1 Kasım 1831’de İstanbul’da ilk sayısı çıkarılarak yayın hayatına girer ve haftalık olarak çıkarılır. İlk sayısı 5.000 adet basılır. İlk başyazı Esat Efendi tarafından yazılır. Esat Efendi, söz konusu makalesinde gazetecilik mesleği hakkında geniş bilgi verir. Henüz Türkçenin sadeleşme yoluna girmediği yıllarda çıkması bakımından yazı dili ağırdır.

Victor Hugo’nun Sefiller romanı, Türkçeye ilk defa Münif Paşa tarafından özet hâlinde, Mağdurin Hikâyesi adıyla çevrilerek Ceride-i Havadis’te yayımlanmıştır.

Türk basın hayatında ilk dergi bir tıp dergisi olan Vaka-i Tıbbıye’dir.

Mustafa Refik tarafından 1862’de yayımlanan Mirat, ilk resimli dergi olma özelliğini taşır.