TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI I - Deneme Sınavı - 14

Nevşehirli İbrahim Paşa’nın sadrazam olmasıyla başlayan ve “Lale Devri” diye adlandırılan devirde savaşlardan ve yenilgilerden usanan Osmanlı toplumu zevk ve eğlencenin hâkim olduğu bir yaşama yelken açar. Aynı zamanda Batılılaşma hareketlerinin ilk işaretlerinin görüldüğü dönemde İstanbul camileri, mescitleri, kandilleri, şadırvanları, çeşmeleri, sarayları, köşkleri, kasırları, yalıları, hanları, hamamları, bahçeleri ve tepeleriyle; Kâğıthane, Göksu, Çırağan, Üsküdar, Beşiktaş gibi semtleriyle Nedim’in şiirlerinde yer alır. Doğru cevap D'dir.

Osmanlı tarihinin önemli olaylarından biri olan ve Vak’a-yı Hayriye olarak adlandırılan Yeniçeri Ocağının kaldırılması II. Mahmud devrinin en önemli olaylarından biridir. 17. yüzyıldan itibaren yaşanan siyasi ve askerî istikrarsızlığın sebeplerinden biri olan Yeniçeri Ocağı ordudaki yenileşme hareketleri karşısında sürekli isyan ettikleri için 1826’da kaldırıldı. Doğru cevap A'dır.

Şair sayısındaki fazlalığa karşılık şiir zevkinin bozulduğu bu dönemde, kendi üslubunu yaratan şairlerin yetiştiğini söylemek pek mümkün gözükmemektedir. Ahmet Hamdi Tanpınar, bu durumu klasik şiirimizi idare eden “mutlak”ın yıkılmasına bağlar. Bu mutlak, klasik şiirin beslendiği kaynakların oluşturduğu zihniyet ve dünya görüşüdür. Bunlar ortadan kalkınca yetişme şartları ve muhitten gelen etkiler kültürün yerini almaya başlamış, şairin hayat karşısındaki gayrişahsi ve ağırbaşlı duruşu yerini nükteye bırakmıştır. Doğru cevap C'dir.

Ode: Lirik duyguların ifadesi için kullanılan vezinli veya vezinsiz yazılabilen uzun şiir. Doğru cevap D' dir.

Barok, Batı sanatında dengeden çok devinime, düşünceden çok duyuma, biçimlerin serbestçe yaratılmasından duyulan coşkuya önem veren, abartmalı, etkileyici, çelişkiden çekinmeyen sanat akımıdır.

Hint tarzı anlamına gelen sebk-i hindî Hindistan’da, Babürlü Hint-Türk hükümdarlarının saraylarında Farsça yazan ozanlarca geliştirilmiştir. Edebiyatımızda XVII. yüzyıldan başlamak üzere etkisini göstermeye başlamış kimi şairlerimizde bütün özellikleri görülürken kimi şairlerimizi kısmen etkilemiştir.

Hâtimetü’l-eş’âr: Fatîn Efendi tarafından hazırlanan tezkirenin 1853 yılında tamamlandığı bilinmektedir. Eserde Sâlim Tezkiresi’nin bıraktığı 1721 yılından 1853 yılına kadar yetişen 672 şair hakkında bilgiler verilmiştir. Şinasi Fatîn Tezkîresi’ni 1863 yılında bazı değişiklikler yaparak özellikle dil açısından süslü ve ağır bölümlerini sadeleştirerek yayımlamıştır.

Kâfile-i şu’arâ, Mecmuâtü’t-terâcim ve Bağçe-i safâ-endûz 19. Yüzyılın ilk yarısındaki tezkirelerdendir ancak Mecâlisü'n-Nefâis Ali Şir Nevayi tarafından 15. Yüzyılda kaleme alınmış bir tezkiredir.

Barok, batı sanatında dengeden çok devinime, düşünceden çok duyuma, biçimlerin serbestçe yaratılmasından duyulan coşkuya önem veren, abartmalı, etkileyici, çelişkiden çekinmeyen sanat akımıdır.

Kalsik anlayışın kurallarının yumuşadığı barok devrede şiir de bu döneme ait gelişmelerden etkilenmiştir. Sanatçının şahsiyeti ön plana çıkmış ve bireysel olana yöneliş başlamıştır.

Doğru cevap A dır. 18. Yüzyılın ilk yarısında eserleri yazan sanatçıların muhatabı geniş toplumsal kesimler değil, yaptığı işin değerini takdir edecek entelektüel açıdan donanımlı ve eğitimli hükümdar ve çevresidir.

Doğru cevap A dır. Mahallîleşme hareketi klasik şiirin ideal ve soyut mekân anlayışının kırılmasına neden olduğu için önemlidir. Bu kırılma Tanzimat edebiyatıyla birlikte başlayan gerçekçilik anlayışının temellerini atmıştır.

Mutavassıt: Sözlük karşılığı “bir orta yol tutturan” yahut “iki şey arasında aracılık eden” olsa da edebiyatımızda Batılılaşma gayretlerine paralel olarak beliren ve bir Doğu-Batı sentezinden yana olan edebiyatçıların ortak adıdır.

Tanzimat sonrasındaki edebiyatın üç ana eğilimde sürdüğü fark edilir: XVIII. asırdan devralınan mutedil bir değişim isteği ile hareket eden “mutavassıtlar”, Avrupai edebiyat kültürü ile doğrudan ilişki kurmayı başarmış ve roman, tiyatro gibi formlar yanında, şiirin yeni konu ve söyleyişlerini de nakletmeyi deneyen “mücedditler”, son olarak da mücedditlerin tercüme ve adapteler yoluyla şiire yeni bir mecra açma gayretini fazlasıyla “cezrî” bularak bunda edebî kültür adına bir tehdit sezen ve sanatını daha şarklı bir noktaya çekerek emniyete almaya çalışan “gelenekçiler”... İşte bu üç sınıf edibin hepsi de Tanzimat sonrasındaki şiirin birer rüknü olmalarına rağmen, şimdilerde ısrarla mücedditlerin varlığını öne çıkarıp diğerlerini yok saymaya çalışan bir anlayış hüküm sürüyor.