TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI I - Deneme Sınavı - 13

Şiirin yeniliğe kapılarını açmasında ve taze konularla tanışmasında Kahire’nin bir ekol olarak etkisinden de bahsedilmektedir.

XVIII. asrın sonundan itibaren Osmanlı’nın Batılılaşma adına askerlik, maarif, teknoloji, basın, kıyafet gibi pek çok hususta yaşadığı yeniliğin ilk örneği Mısır topraklarında verilmiş ve ardından payitahtta da denenmiştir.

1861 yılının mayıs veya haziran aylarından itibaren, Hersekli Ârif Hikmet Bey’in Lâleli Çukur- çeşme’deki evinde bir grup şair buluşmaya başlarlar. Her salı günü toplanan edipler, bütün ömrü bir seneye varmayacak kadar kısa da sürse bu buluşmalarda ortaya koydukları ile hatırlanmaya değecek bir faaliyet gösterirler. Encümen-i şuarâ denince, aklımıza üye sayısı belli, oturumları ciddi, o gün ictima ediş sebepleri ortada olan bir dernek gelmemelidir. Şair mahfelleri, dost ve ilgililere açık olan, uzun süreye yayılmış misafirliklerdir.

Sûk-ı Ukâz: Cahiliye devri Araplarının Mekke yakınlarında her yıl kurdukları panayır. Her kabilenin en iyi şairleri burada yarışır ve birinci seçilenin şiiri Kâbe duvarına asılırdı.

Edebî yenilik, eskinin içinden ve ondan farklı olarak çıkabilirken modern edebiyat ‒diğer bütün asri ürünler gibi‒ ithal ve taklit edilmek zorundadır. İşte bu sebepledir ki yeni yeni kıpırdanmakta olan ithal ve taklit esaslı modern edebiyata mukabil, Encümen-i Şuarâ’nın yerli bir yenileşmeyi savunup sürdürmeye çalıştığı fark edilmelidir.

Mazmun: Şiirde teşbih yoluyla kurulmuş bir imgenin arkasında saklanan anonim sembol, alegori.

Encümenin genç şairlerinden İbrahim Hâlet, Dolab adında bir dergi çıkardığında, sevgili için kullanılan mazmunların optik karşılıklarından oluşan iki karikatür bastıracaktır. Bunlardan biri, gelenekli sevgili tipinin beden özelliklerine yakıştırılan sıfatlarla alay eder. Medusa gibi yılan saçları, kalem parmakları, incecik beli, ayva göbeği ve turunç göğüsleri kelime olmaktan çıkarılıp görüntüye dönüştürüldüğünde sevgilinin hiç de güzel sayılamayacağı anlatılır.

Abdülhak Hâmid, ilk eseri olan Mâcerâ-yı Aşk’ı (1290) yazarken “baba dostu Memduh Fâik Bey” oyunun ilk perdesini okumuş; “Çok beğenmiş olacak ki tuttuğu yolda yürümesini öğütlemiş ve ilerde ünlü bir yazar olacağını da müjdelemiş”tir.

Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye’nin en önemli başarısı ilk bilimsel süreli yayın olan Mecmua-i Fünun’u yayımlamaktır.

Batılı eserlerden Türkçeye yapılan ilk -kitap şeklinde çeviri Yusuf Kâmil Paşa’nın Fénélon’dan tercüme ettiği Télémaque’tır.

Rousseau’nun Ziya Paşa tarafından Türkçeye çevrilen Emile’i (1871) çocuk eğitimi ve pedagoji tarihimiz açısından önemlidir.

Ahmet Vefik Paşa’nın Molière’den en önemli ve yadırganmayacak olanları dikkate alan bir seçimle çevirdiği üçü nesir (İnfiâl-i Aşk, Dudu Kuşları, Don Civani); altısı manzum (Kocalar Mektebi, Kadınlar Mektebi, Tartuffe, Okumuş Kadınlar vd.) ; yedisi adaptasyon (Zor Nikâh, Zoraki Tabib Yorgaki Dandini, Azarya, Tabib-i Aşk, Merakî vd.) olmak üzere on altı oyun tercüme edebiyatımız için önemli katkılardır.

Bir dilden bir dile harfi harfine yapılan çevirideki güçlükten söz eden Ahmet Midhat “mealen tercüme”, kendi ifadesiyle “tadilen tercüme”den yanadır. Önemli olan muhtevayı okuyucuya yabancı gelmeyen bir sentaksa oturtarak aktarmaktır. Tercümede eserdeki maksadı anlamak ve o maksadı kendi dilinde ifade etmek yolunu seçen Ahmet Midhat’ın çevirileri bir nevi “adapte metin” özelliği taşımaktadırlar.

Edebiyattan bir eğitim aracı olarak yararlanan, romanlarında Avrupa milletlerinin âdetleri ve sosyal hayatları hakkında bilgi veren Ahmet Midhat için tercümeler de aynı amaca hizmet etmektedir. Tercüme anlayışında iki temel husus dikkati çeker: 1- Başka kültürlere ait eserleri tercüme ederek okura yeni bir dünyayı tanıtmak ve onu eğitmek. 2- Bu eserlerden tema ve anlatım teknikleri bakımından yararlanmak ve telif eserleri beslemek.

Osmanlı Devleti güçlü olduğu yıllarda Batı’yı tanıma ihtiyacını hissetmez. Batı’ya yönelme girişimleri diplomatik anlamda Duraklama Devri ile başlar.

Mutavassıt: Sözlük karşılığı “bir orta yol tutturan” yahut “iki şey arasında aracılık eden” olsa da edebiyatımızda Batılılaşma gayretlerine paralel olarak beliren ve bir Doğu-Batı sentezinden yana olan edebiyatçıların ortak adıdır. Doğru cevap E' dir.

Tanzimat sonrasındaki edebiyatın üç ana eğilimde sürdüğü fark edilir: XVIII. asırdan devralınan mutedil bir değişim isteği ile hareket eden “mutavassıtlar”, Avrupai edebiyat kültürü ile doğrudan ilişki kurmayı başarmış ve roman, tiyatro gibi formlar yanında, şiirin yeni konu ve söyleyişlerini de nakletmeyi deneyen “mücedditler”, son olarak da mücedditlerin tercüme ve adapteler yoluyla şiire yeni bir mecra açma gayretini fazlasıyla “cezrî” bularak bunda edebî kültür adına bir tehdit sezen ve sanatını daha şarklı bir noktaya çekerek emniyete almaya çalışan “gelenekçiler”. Doğru cevap E' dir.

Büyük kısmının aynı meslekte, aynı büroda veya aynı amir idaresinde çalışmış olmaları, Dünyayı kavrayış ve yorumlayış pratikleri, yaşama ve tefekkür ediş alışkanlıkları birbirine benzemesi, Encümen mensuplarının aşağı yukarı hepsinin de aynı devlet büyükleri tarafından kollanması, Encümen müdavimlerinin sıkça uğradıkları kahvehane ve meyhaneler aynı olması Encümen-i Şuarâ müdavimlerini kaynaştıran etkenlerdendir. Ancak olması Encümen-i Şuarâ müdavimleri aynı dergide yazı yazmamışlardır.

Tanpınar, Encümen-i Şuarâ için “son pleiad” tabirini kullanıyor zira Encümen-i Şuarâ’nın, tıpkı XVI. asrın Paris’indeki La Pléiade topluluğunun edebî esaslarını andırır bir temele oturmuş olması onu bu hükme vardırmıştır. Aslına bakılırsa encümen şairlerinin içinde bulundukları ikilem bakımından onlara benzediğini söylemek de mümkündür. Hem ana dillerini müdafaa eder hem Arapça ve Farsçanın ‒Pléiade’da Grekoromen dillerin‒ büyük kolaylık ve geniş imkânlar tanıyan lügatlerinden kopamazlar. Hem millî vezin ve nazım şekillerine dönülmesi gerektiğini düşünür hem de klasik kalıplardan sıyrılamazlar. Bu mutavassıt duruş sebebiyle aralarındaki benzerlik de büyümektedir.Doğru cevap C' dir.