TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI I - Deneme Sınavı - 11

Tanzimat Dönemi ikinci kuşak sanatçıları Recaizâde Ekrem, Abdülhak Hâmit ve Sami Paşazâde Sezai, telif eserlerinin yanı sıra tercümeleriyle de Türk edebiyatının gelişmesine önemli katkılarda bulunurlar. Diğer seçeneklerde yer alan sanatçılar ise Tanzimat Dönemi birinci kuşak sanatçıları olarak verilmektedir.

Tercüme ettiği eserlerden tema ve teknik bakımından beslenen Ahmet Midhat’ın sanat anlayışının gelişmesinde bu eserlerin önemli bir katkısı vardır. Okuyup beğendiği, bazen de tercüme ettiği bir eserin ardından bir benzerini yazması onun başucu kitapları ve tercümelerinin sanat anlayışını belirleyen kaynaklar olduğunu göstermektedir. İlk romanlarından olan ve kendi ifadesiyle Alexandre Dumas’nın Monte Cristo adlı eserinden doğan Hasan Mellâh, Phèdre’den “mülhem” Fürs-i Kadimde Bir Facia yahut Siyavuş ve Don Quichotte’dan doğan, çevresinde olup bitenlerden haberi olmayan bir tipi işlediği Çengi isimli piyesleri eserlerinde okumalarından, yer yer de tercümelerinden gelen tesiri gösteren somut örneklerdir.

15 Temmuz 1851’de Abdülmecid’in de katıldığı bir törenle ve Reşid Paşa’nın ünlü nutkuyla açılan Encümen-i Dâniş, devlet eliyle ve Fransız Akademisi (Académie Française) örnek alınarak kurulur. Açılış nutkunda Mustafa Reşid Paşa kurulma amacını, Dârülfünûn’da okutulacak kitapların hazırlanması ve asrın gerektirdiği ilmin ülkede yayılması ve kültür seviyesinin yükseltilmesi olarak belirler.

Bugünkü anlamda matbaa Alman Johann Gutenberg tarafından 1440’ta icat edilmiş ve Avrupa’da baskı işlerine geçilmiştir.

Osmanlı Devleti’nde matbaa İbrahim Müteferrika ile Mehmet Said Efendi’nin öncülüğünde 1727’de kurulur. Fakat bundan önce gayrimüslimlerin ve yabancı temsilciliklerin matbaa ve baskı işlerine yöneldiği, matbaa kurduğu, kitap ve gazete çıkardığı görülür. 1492’de İspanya’dan kaçarak Osmanlı’ya sığınan Yahudiler, 1493’te matbaa kurarlar. Yahudilerden sonra Ermeniler ve Rumlar da matbaa kurar. İlk Ermeni matbaası 1567’de İstanbul’da açılır. Kısa surede Yahudi matbuatıyla kıyaslanacak derecede etkin bir yayın hayatı yaşanmaya başlanır. Kiliseler arası mücadelenin sonucu olarak ortaya çıkan Rum matbaası, baskı işlerine Londra’da başlayan Nicodemus Metaxas tarafından İstanbul’da 1627’de açılmıştır.

İbrahim Müteferrika Osmanlı’da matbaa kurarak ilk Türkçe kitap basan kişidir. 1729’da Vankulu Lügati diye bilinen kitapla basım işlerine başlamış ve on yedi kitabın baskısını gerçekleştirmiştir.

Ülkeye matbaanın geç girmesinde ve baskı işlerinin geç başlamasında çeşitli sebeplerden söz edilebilir. Bunlardan biri kitabın, yazı, cilt, minyatür ve tezhibiyle değerli bir el sanatı olarak görülmesidir. Ülkedeki okuryazar oranının düşük olması da bunda rol oynar. Cildinden başlayarak diğer işçilik çalışmalarıyla görsel anlamda estetik değer taşıyan kitap, varlıklı ve seçkin kişilerin sahip olabildiği bir meta, yani değerli mal durumundadır. Medreselerde, camilerde, tekkelerde bulundurulan kitaplıklardan sonra kitap, vakıfların kurduğu kütüphanelerde yer almaya başlar. El yazısıyla sınırlı sayıda çoğaltılan kitap, kolay ulaşılan bilgi kaynağı olmaktan uzaktır. Matbaanın ülkeye geç girmesinin bir başka sebebi Osmanlı’nın 15-17. yüzyıllarda parlak dönemlerini yaşamasına rağmen matbaanın önemini kavramakta gecikmiş olmasıdır. Bunda Rönesans’la birlikte Batı’nın içerisine girdiği değişimi anlayamaması, matbaanın ve yayın organlarının kültür ve medeniyet hayatındaki rolünü gereğince görememesi etkili olur. Osmanlı Devleti’nde matbaanın geç kabul edilmesinin olası bir başka sebebi daha vardır. O da devlet yönetiminin, basın yoluyla doğabilecek muhalefetten çekinmiş olabileceğidir.

Agâh Efendi ile İbrahim Şinasi’nin birlikte çıkardığı Tercüman-ı Ahval gazetesi 22 Ekim 1860’ta yayın hayatına başlar. Devletten yardım almadan çıkarılan ilk gazetedir. Aynı zamanda ilk özel gazete olma özelliğine sahiptir.

Osmanlı Devleti farklı etnik gruplardan oluştuğu için Takvim-i Vekayi Arapça, Farsça, Ermenice ve Rumca olarak da yayımlanır.

Yeni Osmanlılar Cemiyetinin yayın organı Namık Kemal, Ziya Paşa ve Agâh Efendi tarafından çıkarılan Hürriyet gazetesi olur. 19 Haziran 1868 yılında Londra’da yayın hayatına başlayan Hürriyet, haftada bir defa çıkarılır. Yeni Osmanlılar Cemiyetinin yayın organı olması nedeniyle daha çok siyasi içerikli eleştirel yazılara sayfalarını açan gazetede imzalı imzasız yazılara ve aynı yazara ait olduğu sonradan tespit edilen farklı imzalı yazılara yer verilir.

Hayal dergisi, Teodar Kasap tarafından Diyojen’in kapatılması üzerine onun yerine çıkarılan bir mizah dergisidir. 1876-1877 yılları arasında yayımlanır. Basın hürriyetini eleştirmek için eli kolu bağlı bir kişinin karikatürünü yayımlaması üzerine II. Abdulhamit’in tepkisini çeker. Bunun üzerine Teodar Kasap, yargılanır ve üç yıl hapse mahkûm edilir.

Gazeteler sadece haber kaynakları değil edebi, sosyal ve siyasi alanlarda da bilgi vermişlerdir. İl çıkarılmaya başladığında 10 günlü ya da haftalık olarak başlamıştır. Bu durumda ilk üç ifade doğrudur ve doğru cevap C şıkkıdır.

Tercüman-Ahval gazetesi iç ve dış haberlerin yanı sıra ekonomi, siyaset, borsa konularında ve araştırma-inceleme yazıları da yayınlamıştır. Edebi eser yayıncılığı da oldukça önemlidir.

Diyojen ve Hayal siyasi mizah dergisidir. Mecmua-i Fünun ve Mecmua-i Ülum bilim dergisidir.

Yukarıda verilen özelliklere sahip olan dergi Diyojen’dir.

Günlük olayları ve gelişmeleri okuyucuya ulaştıran ve bildirenler gazetelerdir. Diğer şıkların hepsi dergilerin işlevlerini anlatmaktadır.

Müteferrika’nın Yavuzselim semtindeki evinde kurulan matbaanın ilk kitabı, basımı 1729 yılının başlarında tamamlanan ve kaynaklarda daha çok Vankulu Lugatı adıyla geçen Sıhâhu’l-Cevherî tercümesidir.