Sürdürülebilir Turizmde Paydaşlar ve Örgütler

Turizm bölgelerinin sürdürülebilir bir şekilde yönetilmesindeki zorlukların üstesinden gelmek için yenilikçi girişimlerle, pratik ilerleme yolları belirlenmelidir. Yenilikçi girişimler, turizm bölgelerinde uzun vadeli planlama, paydaşlar arası iş birliği ve diyalog kurma, paydaşların eğitimi ve uyumlu bir vizyon oluşturma ilkeleriyle sürdürülebilirliği sağlayacaktır.  

Turizmin sürdürülebilirliğini ve evrensel ulaşılabilirliğini sağlayabilme motivasyonu ile sürdürülebilir turizm yönetiminde çeşitli örgütlenmeler söz konusu olmuştur. Örgütlenmenin temel amacı; konum ve kuruluş arasındaki bağlantıları saptamak ve turizm faaliyetlerine ilişkin sorunlara çözüm bulup sektörü geliştirmektir.

Turizm sektörünün olumlu olumsuz tüm etkileri ile yakından ilgilenmek adına ortaya çıkmış en büyük örgütün, 1974 yılında kurulmuş olan “Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü (UNWTO)”, kısaca “Dünya Turizm Örgütü (World Tourism Organization)” olduğu kabul edilebilir. 

Turizm ve Kültür Bakanlığının 2003 yılında yayımlanmış mevzuatta tanımlanan ilk görevi, “millî,
manevî, tarihî, kültürel ve turistik değerleri araştırmak, geliştirmek, korumak, yaşatmak, değerlendirmek, yaymak, tanıtmak, benimsetmek” olarak sunulmuştur. Bakanlık, kültür ve turizm konuları ile ilgili kamu kurum ve kuruluşlarını yönlendirip bu kuruluşlarla iş birliğinde bulunmakla Türkiye turizminin sürdürülebilirliğinde büyük bir role sahiptir.  

Ülkeler turizm faaliyetlerinin gelişiminden ve sürdürülebilirliğinden sorumlu iken uluslararası turizm örgütlerinin bu noktadaki rolü, tüm dünyada, turizmin hem turistler hem de yerel halklar için daha temiz ve sosyal açıdan daha sağlıklı bir ortamda sürdürülmesini sağlamaktır.

Kamu sektörü, sürdürülebilir turizm faaliyetlerinin gelişimi için düzenleyici ve denetleyici kimliğini
kullanarak işletmelerin ekonomik, sosyal, kültürel ve çevresel etkilerini değerlendirmeli ve ilerleme ölçümlerini yapmalıdır. Ulusal yönetimlerin, diğer bir deyişle kamu sektörünün, ülkelerin
sürdürülebilir turizm faaliyetlerindeki rolleri, yasal düzenlemeler, standartlar, yönetmelikler, altyapı, kaynak yönetimi ile politika ve planlama yapılması, stratejilerin geliştirilmesi gibi önemli unsurlardır.

Özel sektör, turizm sektörü işletmelerinin ve çalışanlarının büyük bir kısmına sahip olduğundan sürdürülebilir turizm yönetiminde oldukça önemli bir role sahiptir. Özel sektör işletmeleri, kamu sektörü ile iş birliği içinde çevre koruma düzenlemelerine katılıp, sahip oldukları personellerin ilgili konularda eğitimini sağlayarak, turizm hizmetlerini etkin bir fiyatlandırmayla ve çevreye duyarlı bir şekilde sunmalıdır. Dünya Turizm Örgütünün de belirttiği gibi, özel sektör işletmeleri turizm sektörünün temsilinden ve turizm işletmelerinin işletilmesinden sorumludur. Dolayısıyla turizm faaliyetlerine ekonomik, sosyal ve çevresel sürdürülebilirlik unsurlarının yansıtılmasında çok büyük rolleri vardır. 

Yerel yönetimlerin sürdürülebilir turizm süreci içindeki görevleri stratejik ve eylemsel rol oynamak, çeşitli hizmetler arasında bağlantılar kurmak, bölgenin gereksinimlerini ve eksikliklerini gidermek olarak tanımlanır. Bunu da yerel stratejileri belirleyerek, planlamaları yaparak, paydaşların süreçlere katılımını sağlayıp sürdürülebilir uygulamaları destekleyerek yaparlar. 

Yerel yönetimler, sürdürülebilir turizm gelişiminde sorumlu turizm anlayışının toplumda yerleşmesini sağlama noktasında büyük sorumluluğa sahiptir. Yerel halkın onayını almayan bir turizm gelişimi hiçbir zaman sürdürülebilir olma niteliğine sahip olamayacaktır. Bu noktada yerel yönetimler, sürdürülebilir turizm gelişiminde, sorumlu turizm anlayışının toplumda yerleşmesini sağlama noktasında önemli sorumluluklara sahiptir. Turizm gelişim sürecine yerel halkın dâhil edilmesi, onların görüş ve önerilerinin alınması ve yerel halkın, kendisini turizmin bir parçası olarak görmesinin sağlanması gerekir.

Sürdürülebilir turizmin bir diğer önemli paydaşı da STK’lerdir. Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü, STK’leri uluslararası, ulusal ve yerel düzeyde ele alırken faaliyet alanlarına göre de sürdürülebilir
kalkınma STK’leri, çevre, koruma ve kültürel STK’ler ile sosyal ve toplumsal STK’ler olarak ayırmaktadır. Paydaşlara eğitimler sağlayarak uzmanlık desteğinde bulunmak ve paydaşların çıkarlarını gözetmek STK’lerin sorumluluğundadır. Olumsuz çevresel ve sosyal uygulamalara karşın baskı kurulması ve sektördeki beklentilerin yetkililere iletilmesi en önemli görevleri arasındadır. STK’ler tarafından yürütülecek görevler, sürdürülebilir turizm konusundaki bilinç düzeyinin artması açısından önemlidir. Fakat STK’lerin başarısının tüm paydaşlar arasındaki koordinasyon ve birlikteliğe bağlı olduğu da söylenebilir. Halkların ve yönetimlerin turizmle ilgili sürdürülebilir olmayan faaliyetler konusundaki farkındalıkları pek çok ülkede öncelikle STK’ler tarafından sağlanmaktadır. 

Paydaş

Eğitim ve Öğretim Kurumları
• Üniversiteler, yüksekokullar ve öğretim
kurumları
• Araştırma enstitüleri
• Teknik uzmanlar ve danışma kurumları

Sürdürülebilir Turizm Uygulamalarındaki Rolleri

. Bilgi toplama ve yayma
• Politika ve strateji geliştirmeyi destekleme
• Kapasite geliştirme ve eğitim
• Özel tavsiye ve uzmanlık

Tablo 3.1 Sürdürülebilir Turizm Uygulamalarında Paydaşlar ve Rolleri (UNWTO Sustainable Tourism for
Development, Guidebook, 2013).

 Tüketiciler / Turistler
• Bireysel turistler
• Tüketici ağları, kulüpleri ve toplumları
• Seyahat medyası ve sosyal medya
kullanıcıları

Sektöre ana gelir kaynağının sağlanması
• Seyahat seçiminde ve eylemlerinde çevreye ve yerel
topluluklara karşı sorumlu davranma
• Destinasyonlar ve sürdürülebilirlik konuları ile ilgili bilgi
ve görüşlerin doğru ve adil bir şekilde iletilmesi

Tablo 3.1 Sürdürülebilir Turizm Uygulamalarında Paydaşlar ve Rolleri (UNWTO Sustainable Tourism for Development, Guidebook, 2013).

Örgütlenme: Belli bir amaç için gerekli eylemleri tanımlayan, gerçekleştirmek için uygun planlar yapıp organize hareket eden ve profesyonel yönetilen bir yapı oluşturmadır.

Turizmde örgütlenme, turizmin koordinasyon faaliyetlerine ve fikirlerine katılan pay sahipleriyle
ortaklaşa çalışmak olarak da tanımlanır ve turizm için çalışan iki ya da daha fazla taraf olduğu sürece örgütlenme oluşabilir

Dikey örgüt modeli, belirli bir kisinin yönetiminde örgütsel kademelerin yukarıdan asağıya doğru asamalı bir
sekilde birbirinin yönetimi altında olduğu bir örgüt modelidir. Dikey örgütlenmeye, “hiyerarsik örgütlenme” de denir. En alttan üst kademeye doğru zincirleme yükselen bir örgüt modelidir. Bu modele örnek olarak ordu ve coğu devlet kurum ve kurulusları gösterilebilir. Dikey örgütlenmenin en önemli yararı kararların çabuk verilmesi ve disiplini sağlamanın kolay olmasıdır

Yatay örgüt modelinde görevler göz önünde tutulmakta ve uzmanlık önemli bir rol oynamaktadır. Dikey örgütlenmedeki gibi katı bir hiyerarşi yoktur. Önemli olan görevin etkili bir biçimde yerine getirilmesidir. Bu tür örgütlenmede emirler bir üst amirden değil, işlerin gereklerine göre ilgililerden alınabilmektedir. Yatay örgüt modelinin en önemli üstünlüğü is bölümünün sağlanması, yetki ve sorumlulukların belirlenerek bunlardan doğacak sorumlulukların paylaşılmasıdır. Modelin göze çarpan en önemli sakıncası ise birimler arasında koordinasyon ve denetimi sağlamada karşılaşılan güclüklerdir.

İş birliği, ‘Bir problemin farklı yönlerini gören tarafların farklılıklarını, yapıcı bir şekilde araştırabilecekleri ve mümkün olan şeylere ilişkin kendi sınırlı vizyonlarının ötesine geçen çözümler arayabilecekleri bir
süreç’ olarak tanımlanır.

Tur operatörleri ve seyahat acenteleri tüketicilerin nereye gidecekleri ve ne yapacakları konusundaki kararları üzerinde önemli etkiye sahiptir. Böylece destinasyonlar üzerinde büyük bir pazarlama gücüne sahip oldukları açıktır. Operatörler, yeni bölgelere girme veya var olan destinasyonlardan çekilme kararlarıyla yeni popüler destinasyonlar oluşturabilir veya onların popülerliğini bozabilir.

Profesyonel olarak uygulanan Delphi tekniğinin adımlarını şu şekilde özetlemek
mümkündür:
• Öncelikle problemin ve katılımcıların belirlenmesi ile açık uçlu soruların hazırlanması
sağlanır,
• Katılımcılara sorular iletilir ve alınan cevaplar listelenerek anket formuna dönüştürülür,
• Katılımcılardan liste hâlindeki cevaplara ne
ölçüde katılıp katılmadıklarını, likert tipi
bir ölçekle (örneğin 1-7 arasında bir ölçek)
ve nedenlerini yazarak sunmaları istenir,
• Anket sonuçları istatistiksel olarak analiz
edilerek analiz sonuçları katılımcılara sunulur ve yanıtlarını bu istatistiksel sonuçlara
bakarak güncellemeleri istenir,
• Sonuçlar tekrar kontrol edilerek gerektiği
noktada uygulama sonlandırılır. 

Delphi tekniğinin en önemli özellikleri “katılımda gizlilik”, “grup tepkisinin istatistiksel analizi”
ve “kontrollü geri besleme” dir.

Karar verme süreçlerinin daha kritik ve karmaşık bir yapıya dönüşmesiyle birlikte, AHP yöntemi gibi çok kriterli karar verme metotlarına duyulan ihtiyaç da artmaktadır. AHP, problemleri hiyerarşik yapı altında ele alan ve ikili karşılaştırmalar mantığına dayanan çok kriterli bir karar verme yöntemidir. Unsurların ikili karşılaştırmalar yöntemi ile karşılaştırılması, unsurların birbirlerine göre kaç kat daha önemli veya daha baskın olduğunun değerlendirilmesidir.

AHP yöntemi, özetlemek gerekirse dört adımda tanımlanabilir: (1) Öncelikle karar probleminin sahip
olduğu önemli unsurlar ayrıştırılıp kriterler ve alternatifler hiyerarşik olarak yapılandırılır, (2) kriterlerin ikili karşılaştırmaları yapılarak her bir kriterin ağırlığı belirlenir, (3) alternatiflerin her bir kriterle ilişkili değerlendirmeleri yapılır ve bu kriterlerle ilişkili alternatiflerin lokal ağırlıkları bulunur, (4) son olarak da karar probleminin amacına yönelik olarak alternatiflerin global öncelikleri belirlenir.

Sözleşmeler, ülkeleri birtakım yükümlülükler altına sokarak dünyamızın korunmasına ve dolayısıyla turizm faaliyetlerinin sürdürülebilirliğinin sağlanmasına hizmet etmektedir. Sözleşmelerin, hava kirliliği, iklim, su tüketimi, atık kontrolü ve doğal yaşam gibi alanlarda imzalandığı görülmektedir.

Küresel Sürdürülebilir Turizm Konseyi (Global Sustainable Tourism Council- GSTC), sürdürülebilir turizm
faaliyetleri ile iliskili olarak isletmelere sertifikalar sağlayan önemli örgütlerden biridir. 2010 yılında kurulmus olan GSTC, sürdürülebilir seyahat ve turizm icin küresel standartları yönetip sürdürülebilir turizm sertifikasyon kurulusları icin uluslararası akreditasyon sağlar. Örgüt, ABD’de kayıtlı, bağımsız ve tarafsız bir örgüt olup ana ofisi olmayan fakat tüm dünyadan pek cok calısanı ve gönüllüleri olan sanal bir organizasyon olarak tanıtılabilir. Bağıs, sponsorluk ve üyelik aidatlarından sağlanan finansal destekler aracılığıyla, düsük maliyetle hizmetler sunup GSTC Kriterlerinin yapılandırılması, yenilenmesi ve uygulanabilir olmasına olanak tanır.
Konseyin temelde dört amacı bulunmaktadır (Şanlıöz-Özgen
vd., 2016):
• Sürdürülebilir planlamayı etkin kılmak,
• Yerel halkın sosyal ve ekonomik çıkarlarını artırmak,
• Kültürel mirasa yönelik olumsuz etkileri azaltmak,
• Turizmden kaynaklı diğer olumsuzlukları azaltmak

Örgüt, önceliklerini beş ayrı kalemde aşağıdaki gibi sıralamıştır (Sustainable Travel International Annual Report, 2016):
• Arazi ve Ormanlar: Küresel biyoçeşitliliğin kalıcılığını sağlamak için dünyanın karasal ekosistemlerini korumak
• Okyanuslar ve Resifler: Deniz ekosistemlerinin gelişmeye devam etmesini sağlamak için kıyı ortamlarının korunmasını iyileştirmek,
• Atıklar ve Su: Atıkların azaltılması ve temiz suya erişimi sağlamak,
• İnsanlar ve Kültür: Dünyanın dört bir yanındaki insanların refahını iyileştirmek için sürdürülebilir
geçim kaynakları fırsatları yaratmak,
• İklim Değişikliği: Sera gazı emisyonlarının düşürülmesi ve iklim değişikliğinin etkisini azaltmak
için enerji verimliliğinin teşvik edilmesi