SUÇ SOSYOLOJİSİ

Amerika’da Nefret Suçlarıyla Mücadelede Eğitimin Geliştirilmesi Ulusal Merkezi tarafından yapılan araştırmalarda nefret suçlarını en çok işleyen faillerin ortak özellikleri tespit edilmiş ve failler üç gruba ayrılmıştır: Maceracı failler, reaktif failler ve misyoncu failler.

Nitekim Dreyfus (2016: 151), yeni medya üzerinden oluşan sanal cemaatlerin dünya
çapında bir demokratik kamusal alan yani elektronik agora olduğu tezine açıkça karşı
çıkmıştır.

Misyoncu failler nefret suçlarında en tehlikeli eylemler sergileyen ve en fazla şiddete eğilimi olan faillerdir. Araştırmalar bu fail türünün diğerlerine göre daha az görüldüğünü ortaya koymaktadır. Nefret suçlarının misyoncu failleri kurbanlarının varlıklarını meşru kabul etmezler. Bu failler için kurbanlar dünyada var olmaması gereken, aşağı düzeydeki varlıklardır. Bu nedenle “dünyayı veya ulusu bir an önce bu aşağı derecedeki varlıklardan kurtarmak” gibi bir misyonu yerine getirdiklerine inanarak nefret suçları işlerler. Bu failler genellikle suç eylemi için (örneğin Hitler’in doğum günü veya Martin Luther King günü gibi) belirli tarihleri seçer ve eylemlerini gerçekleştirdikten sonra kendi yaşamlarına da son verebilirler.

Genellikle nefret suçları, yerleşik bir grupla o grubun normlarına uymayan ve gruba sonradan katılan topluluklar arasındaki çatışmalardan kaynaklanır. Başka bir deyişle nefret suçları, kendini “ev sahibi”, “kurucu aktör”, “aslî unsur”, “otantik varlık”, “meşru ve yerleşik kişiler” olarak gören topluluğun üyeleri tarafından, bu topluluğa “aykırı” olarak görülen veya topluluğa sonradan dâhil olan kişilere veya gruplara karşı işlenebilir.

Alman tıp bilimcisi Johann Blumenbach (1752-1840) da kendine özgü yaklaşımla insanlar arasındaki “bilimsel” sınıflandırmalardan söz etmekteydi . Irklar arasındaki hiyerarşinin oluşmasında son derece önemli bir rolü olan Blumenbach’ın sınıflandırması şöyleydi: Kafkas, Moğol, Etyopyan, Amerikan ve Malay.

Sosyal medya araştırmacısı Danah Boyd’un deyişiyle yeni medya ortamları tarafından oluşturulan “ağ hâline gelmiş kamu” içinde yaşamaktayız (Binark, 2014).

Nefret söylemi ve nefret suçları, demokrasinin çoğullaşmasının, derinleşmesinin hatta Balibar’ın deyimiyle söyleyecek olursak “demokrasinin demokratikleşmesini” engelleyen temel bir eğilimdir.

Nefret söylemi, ayrımcılık ve nefret suçlarıyla mücadelenin belli başlı adımları olarak aşağıdaki önlemler sıralanabilir:

Öz-değeri yüksek ve empati kapasitesi gelişkin çocuklar yetiştirmek.

Aile içinde ve eğitim sisteminde çocuğa/gence eleştirel düşünme becerilerinin kazandırılması. Mutlakçı düşüncenin reddi.

Aile ve toplumun sosyal değerler yelpazesinde eşitlik, eşdeğerlilik, dayanışma, adalet, barış gibi değerlerin ön plana çıkarılması ve desteklenmesi.

Birincil derece özdeşim kurulacak sosyal grubu/kimliği, mikro kimliklerden en makro kimlik olan insanlık kimliğine doğru genişletmek.

Sosyal gruplar ve kimlikler arası diyaloğu, birliktelikleri ve melezleşmeleri özendirmek.

İnternet üzerinden yaygınlaşan nefret söylemi ve nefret suçlarıyla mücadele konusunda 31 Ağustos- 8 Eylül 2001 yılında Güney Afrika’nın Durban kentinde gerçekleşen Irkçılık, Irkçı ayrımcılık, Yabancı Düşmanlığı ve Diğer Hoşgörüsüzlükler Üzerine 3. Dünya toplantısının sonucunda Durban Bildirgesi yayımlanmıştır.

İhbar hatlarıyla ilgili olarak Avrupa’da ırkçı nefret söylemlerinin ve nefret suçlarının üretimine karşı mücadelede uzmanlaşmış hatlar için temel çatı görevini Uluslararası Siber Nefret Karşıtı Ağ görmektedir. Bu ağ, 2002 yılında Magenta Vakfı, Hollanda İnternette Ayrımcılık Şikayet Bürosu ve Almanya’daki Jugendschutz.net tarafından kurulmuştur.

Nefret suçları, ırk, etnik köken, doğum yeri, dil, din, mezhep, siyasi düşünce, siyasi ter- cih, felsefi düşünce, bedensel engel, cinsiyet ve cinsel tercih gibi konulardaki önyargılara bağlı olarak işlenen suçlardır

Yine 5237 sayılı Kanunun “Nefret ve ayrımcılık” başlıklı 122 nci maddesi şöyledir:

(1) Dil, ırk, milliyet, renk, cinsiyet, engellilik, siyasi düşünce, felsefi inanç, din veya mezhep farklılığından kaynaklanan nefret nedeniyle;

a)  Bir kişiye kamuya arz edilmiş olan bir taşınır veya taşınmaz malın satılmasını, devrini veya kiraya verilmesini,

b)  Bir kişinin kamuya arz edilmiş belli bir hizmetten yararlanmasını,

c)  Bir kişinin işe alınmasını,

d)  Bir kişinin olağan bir ekonomik etkinlikte bulunmasını, engelleyen kimse, bir yıldan üç

yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.”

Maceracı failler, genellikle genç yaştaki insanlardır. Organize olmayan bir şekilde, grup içi dinamiklerle bireysel olarak hareket ederek bu tür suçlara yönelen gençler, işledikleri nefret suçu sayesinde bir tür övünme ve böbürlenme hikâyeleri yaratırlar. Genellikle bu tür faillerin işledikleri nefret suçları kişilere karşı değil mülkiyete karşı işlenmiş suçlardan meydana gelir. Bu tür failler için en temel suç motifi grup içerisinde kabul görme ve ken- dini ispat etmedir.

Reaktif failler, toplumsal statülerinden veya sosyolojik konumlarından ötürü kendi kendilerine bir takım hak ve ayrıcalıklar atfederler. Kendile- rine atfettikleri hak ve ayrıcalıkların başka insanlar tarafından (örneğin Amerika’da siyah derili insanlar tarafından) tehdit edildiği vehmine kapıldıkları anda nefret suçu eğilimi baş gösterir.

Dünya genelinde siyahîler, Yahudiler, Müslümanlar, eşcinseller ve kadınlar nefret suçlarına en fazla maruz kalan kesimlerdir.

Nefret söyleminin olumsuz sosyolojik sonuçlarını şu şekilde özetleyebiliriz: Nefret söyleminin en belirgin sonuçlarından biri, nefret söylemine veya nefret suçlarına maruz kalan mağdurların sessizleşmesidir. Toplumdaki bazı gruplar, diğer grupları ötekileştirip onlar hakkında basma kalıp yargılar ürettiğinde, ötekileştirilen gruplar üzerindeki baskı artar ve bu gruplar kamusal yaşamda silikleşir, pasifleşir ve demokratik sisteme güçlü bir katılım gösterme cesaret ve motivasyonlarını yitirebilir. Bu durum, kamusal yaşama eşit ve özgür katılım hakkının ötekileştirilen grupların elinden alınması anlamını taşıyacaktır (Yılmaz, 2013).

İkincisi, nefret söyleminin ve suçlarının yaygın olarak izin verildiği, görmezden ge- lindiği, göz yumulduğu veya teşvik edildiği toplumlarda sıradan insanlar, farklı düşünen- lerden, farklı din ve etnisiteden olanlardan, farklı görünüştekilerden, farklı cinsel eğilime sahip olanlardan, kısaca ötekilerden korkar, nefret eder ve en ileri biçiminde nefret ettiği kişileri kendi varlığına bir tehdit olarak görür ve ortadan kaldırmayı düşünür veya kaldı- rılmasını onaylar. Üçüncüsü, nefret söylemi ve nefret suçları, demokrasinin çoğullaşma- sının, derinleşmesinin hatta Balibar’ın deyimiyle söyleyecek olursak “demokrasinin de- mokratikleşmesini” engelleyen temel bir eğilimdir. Bu açıdan, hem yerel hem de küresel düzeyde nefret söylemi ve nefret suçları; sosyal ilişkiler, kültürel alışverişler, siyaset yapma alışkanlıkları ve kültürü açısından da açık bir tehdittir. Dördüncüsü, nefret söylemi ve nefret suçlarının Habermas’ın müzakereci demokrasi olarak nitelediği ve tüm farklı kim- liklere sahip grupların özgürce konuşabildiği bir kamusal alanın sınırlarını daraltmasıdır. Beşincisi, toplumda farklı gruplara karşı nefret söyleminin ve nefret suçlarının yaygınlığı, toplumsal barışı tehdit etmekle kalmaz, kitlesel linç, pogrom vb. şiddet eylemlerinin or- taya çıkmasına elverişli bir zemin hazırlar. Farklı bireylere veya gruplara yönelik fiziksel saldırı ve şiddetin, yaygın nefret söylemi ile birlikte biriken öfke, kin, tahammülsüzlük dinamikleriyle birlikte sıradanlaştığını ve güçlendiğini söylemek mümkündür. Başka bir şekilde ifade edersek, nefret söyleminden nefret suçlarına gidilen yol çok kısadır.

bu kurumlardaki zihniyet dönüşümü ile mümkün olabilir. Dolayısıyla öncelikle, bu kurumların çok kültürlü, çok taraflı, eşitlikçi, çoğulcu, müzakereci ve demokratik bir anlayışla yeniden düzenlenmesi acil ve öncelikli eylem planı olmalıdır. Bu kurumlarda çok-kültürlü, çok taraflı, müzakereci, eşitlikçi ve farklılıkları zenginlik olarak tanıyan bir anlayış geliştirilmediği sürece, bireylerin sahip oldukları nefret söyleminin mevcut dra- matik görünümünün ve boyutunun değişmeyeceğini öngörebiliriz.

Durban Bildir- gesinde, ırkçılığın, ırkçı ayrımcılığın, yabancı düşmanlığının ve diğer hoşgörüsüzlük bi- çimlerinin yeni örüntülerine dikkat edilmesi gerektiği, bu yeni örüntülerin gençleri hedef aldığı belirtilmektedir.

Öte yandan, yeni medyanın ötekine ihtiyaç duymadan benzer insanların bir araya gelme- sini sağlayan kapalı gettolar halinde sanal cemaatler oluşturmak için bir zemin olduğu yönünde tezler ortaya atılmaktadır. Sanal cemaatlerde insanlar içine girecekleri grupları seçtikleri Nitekim, yeni medyanın çeşitli uzamları ve toplumsal paylaşım ağları, kamu- sal alanda kendilerine yeterince yer bulamadıklarını düşünen, genellikle de toplumsal güçler tarafından dışlanan, meşruluğu sorgulanan ırkçı örgütlenme-

ler tarafından da yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu yönüyle, bu platformların ırkçı ve ayrımcı nefret söy- lemleri için sokaksız ve hareketsiz bir kamusal alan haline geldiğini tespit etmek gerekiyor. Bu kapsamda, yeni medya platformlarının bazılarının kapalı nefret gettoları haline geldiği tartışılmaktadır.

Nefret suçlarının sık karşılaşılan ve giderek daha fazla görülmeye başlanan türlerinden biri de yabancı düşmanlığı yani zenofobidir.