SUÇ SOSYOLOJİSİ

Furedi Korku Kültürü adlı çalışmasında tedbirli olma kültüründeki artışa, güvenlik saplantısına, sokakta tanımadığımız bireylerin ya da yabancıların riskli olarak algılanmasındaki artışa ve şüpheciliğin toplumsal paranoyaya varmış boyutlarına dikkat çeker.

Gerbner “kültivasyon” terimini medyanın toplumsal görüşleri nasıl biçimlendirdiğini anlatmak için kullanır.

"Kültivasyon [Yetiştirme] analizi” şiddetin etkilerini araştırmış ve medyadaki şiddet görüntülerini yoğun olarak izleyenlerin bir “acımasız dünya sendromu” gösterdikleri sonucuna varmıştır.

Medya, mevcut suç söylemini düzenleme, şekillendirme ve yaymada merkezi bir önem teşkil etmektedir. Suça ilişkin haberlerle medya, sürekli olarak toplumsal kuralları yeniden onaylamakta ve sınırlarını yeniden tanımlamaktadır. Medyanın kriminolojik görüş üreterek, suçla ilgili kamuda kanaatler geliştirmede etkin bir rol üstlenir. Dolayısıyla, medya, suçun yaygın ifadelerini ve kullanım şekillerini oluşturarak, suç söyleminin kurulmasında vazgeçilmez bir aktördür.

Şiddet konusunda önde gelen teorisyenlerden biri olan René Girard, toplumların sosyal bütünlük için kötü adamlara güvendiğini öne sürer. Ona göre, insanlar hep beraber korktukları veya nefret edebildikleri ortak bir “günah keçisi” aracılığıyla birleşirler.

Medyada, özellikle televizyon haberlerine yansıyan ve sürekli yeniden üretilen bir suç söylemi söz konusudur. Suç ile ilgili medyadaki temsil süreci her zaman konunun/olayın belirli bölümlerine odaklanır: Suçun ortaya çıkışı ve sonrasındaki sürece odaklanılırken, suça neden olan toplumsal, siyasal veya ekonomik etkenler üzerindeyse hiç durulmaz. Suç (içinde oluştuğu sosyo-ekonomik bağlamdan) yalıtılmış bir olay olarak temsil edildiğinde, suçun altında yatan nedenlere veya bağlamına ya da suçu motive eden kararlara dair hiçbir şey öğrenilmez.

Suç söylemi, haber medyasında egemen söylemlerle eklemlenerek sunulur ve yeniden üretilir. Egemen sınıf veya hegemonya bloğu kendi ideolojisini bir dünya görüşü ve evrensel bir toplum ve gerçeklik tasarımı olarak sunar. Bu durum ekonomik, ideolojik ve politik hâkimiyetin sürmesi için, farklı ideoloji ve görüşleri baskılamak ihtiyacını da beraberinde getirir. Bu noktada Hall ve arkadaşlarının Britanya’da 1970’lerdeki suçlu temsilleri ve ideoloji ilişkisini incelediği Krizlerin Denetimi (Policing The Crisis. Mugging, The State, and Law and Order) adlı çalışmaları kayda değerdir. Onlara göre, İngiliz medyasında 1970’li yıllardaki gasp, kapkaç gibi suç eylemlerinin medyadaki temsil biçimi ve oranı toplumda bir güvensizlik ve tehlike ortamı olduğu kanısını güçlendirerek, sonrasında Margaret Thatcher’in liderliğinde otoriter yeni sağ bir iktidara zemin hazırlamıştır. Kapkaç olaylarının medyadaki temsili ile oluşturulan “ahlakî panik” havası ile devlet tarafından artan bir şekilde başvurulan sertliğin ve olağanüstü asayiş uygulamalarının meşrulaştırmasına dair “sessiz çoğunluğun” kazanılmasına imkan sağlamıştır.

İdeal kurbanların yaşadıkları suç olayları medyada çoğunlukla temsil edilirken genç erkekler, alt ekonomik gelir grubundaki kişiler, toplumun marjında yaşayan uyuşturucu bağımlıları, evsizler, LGBT bireyler gibi meşru kurban statüsü kazanmaları zor olanların yaşadıkları suç deneyimleri haber medyasında genellikle temsil edilmez. Bu durum Greer’ın (2007: 22) ifadesiyle, medya ve resmi söylemlerde hem yankı bulan hem de güçlenen bir “kurbanlaştırma hiyerarşisinin” varlığına işaret eder. Kısaca, suç kurbanları arasında bir hiyerarşi mevcuttur ve bu hiyerarşi bağlamında “ideal kurban” statüsü kazananlar sürekli olarak medyada temsil edilirler. İdeal ya da meşru kurban olamayanların temsili ise son derece sınırlı kalmaktadır. İdeal kurban statüsü kazananlar, medyanın ilgisini daha çok çektiği ve medyada çok daha yoğun temsil edildiği için toplumsal yaşamda ortak yas tutulmasına yol açabilmektedir. İdeal olmayan kurbanlar ise, meşru kurban statüsünde hiç yer almamakta ya da daha kötüsü ‘kurban olmayı hak etmeyenler’ olarak algılanarak medyadan ve daha geniş toplumsal dünyadan silinmektedir.

Kadına yönelik şiddetin Türkiye’de nasıl haber yapıldığını inceleyen çalışmalar, medyanın genellikle mağduru suçlayan bir tutum takındığından bahseder. İlk olarak, haber başlığında göze çarpan bu tutum, haber metninde mağdurun yaşadığı hayat tarzı, toplumsal kurallara uygun davranıp davranmadığı, suça teşvik edici herhangi bir harekette bulunup bulunmadığının sorgulanması ile devam eder. Medya, şiddet mağduru olan tüm kadınların yanında değil, toplumsal cinsiyet kurallarına uymasına rağmen şiddet görmüş “iyi” kadınların yanında durup onların davalarını savunurken, kadınlara “haklı” olmak için toplumsal cinsiyet kurallarının dışına çıkmamaları gerektiği mesajını verir.

George Gerbner’in “acımasız dünya sendromu” olarak adlandırdığı durumu yaratır: Medyanın pompaladığı korku kültürü, dünyamızın basit bir şekilde iyi ve kötü güçlerin sürekli çatışma halinde olduğu, filmlerdeki kahramanların ve kötü adamların gerçekten var olduğu ve süregelen refahımızın devamını sağlamak için şiddetin gerekli olduğu tehlikeli bir yer olduğuna dair inanç yaratır.

Gerbner ve arkadaşları, televizyonda şiddet sorununu birçok yaklaşımdan farklı değerlendiren bir yaklaşım geliştirmiştir. Gerbner’in incelediği, mesaj (içerik) verilerine göre, televizyon, şiddet uygulayanlardan çok şiddete maruz kalanları yani kurbanları gösteriyordu.

Gerbner’e göre insanlar televizyonda ne kadar çok şiddet görürse, kendilerini şiddetin o kadar tehdidi altında hissederler. Bundan dolayı en temel hak ve özgürlüklerinden bile taviz verebilecekleri daha katı kanunlar ile otoriter düzen projelerine destek verme eğilimleri güçlenir.

Ferraro’ya göre suç korkusu; bireyin suç veya suç ile ilişkilendirdiği sembollere karşı
geliştirdiği duygusal tepki ya da anksiyete duygusudur.

Şiddet konusunda önde gelen teorisyenlerden biri olan René Girard, toplumların sosyal bütünlük için kötü adamlara güvendiğini öne sürer. Ona göre, insanlar hep beraber korktukları veya nefret edebildikleri ortak bir “günah keçisi” aracılığıyla birleşirler. Çağımızda Amerikan haber medyası göçmenler, siyahlar, yoksullar gibi belli grupları günah keçisi olarak seçer. Bu gruplar, filmlerde ve televizyon suç dizilerinde nüfustaki temsillerinin çok dışında olan bir biçimde kanuna uymayan kişiler olarak betimlenir.

Girard’ın Şiddet ve Kutsal kitabında tartıştığı şiddet ve kurban ilişkisinde herkes olarak tanımlanan topluluk bir öteki yaratmış ve şiddetini bu yaratmış olduğu öteki’ye yönlendirmiştir. Böylece Öteki’nden duyulan korku, ötekine yöneltilen şiddet ile sağaltılmış olur.

Gerçek ve kurgu arasındaki bu farklılıkların nedeni kısmen ekonomiktir. Televizyon kanalları çok uluslu holdinglerin yan kuruluşları haline geldiği için kâr yapmak konusunda bir baskı doğmuştur. İzlenme oranı için gerçekleşen rekabet daha çok sansasyonelleştirmeyi beraberinde getirir ki bu sansasyonelleştirmenin etkileri pek de tarafsız değildir.

Suç söyleminin sadece haber metinlerinde kurulan bir süreç olduğunu söylemek güçtür. Suç söylemi, haber medyasının dışına taşan ve toplumsal, siyasal, kültürel birçok unsuru içeren bir süreçtir. Suç hakkında kimlerin konuştuğu ve suçu/suçluyu belirleyip, ortaya çıkarıp, cezalandırdığı son derece önemlidir.

Yoksul olmakla suçlu olmak özdeşleşir. Bir başka deyişle, geleneksel suçlar sanki her zaman alt sınıf mensupları tarafından işleniyormuş algısı yaratılır. “Sermayenin ve özel mülkiyetin ihtiyaçları ve korunmasının esas olduğu sınıflı bir toplumda, gerçekten ihlal etsinler ya da etmesinler, yoksullar ve mülksüzler, her zaman yasaların yanlış tarafındadırlar bir anlamda: suç yaptırımı da, özel mülkiyetin en son başvurduğu savunma olmaktadır.

Aile içi şiddeti kadınların hak ihlali olarak toplumsal ve siyasal boyutlarıyla sunmaktan çok kadınları teşhir eden bireysel öyküler tercih edilmektedir. Haberlerde kişiselleştirmenin yansıra, dramatize etme, sansasyonelleştirme, mizahileştirme ve cinsel teşhir yoluyla aile içi şiddetin arka planda tutulması ve toplumsallığının yok edilmesi söz konusudur.

Şiddet temsili: Gerçeklikte var olan şiddetin medyada kurmaca metinler dolayımıyla kurgulanması ve yeniden üretilmesidir.