SUÇ SOSYOLOJİSİ

Suç korkusu, Amerika Birleşik Devletleri’nde, 1960’ların başlarında uygulanan suç anketleri ile birlikte sosyal bilimlerde araştırma konusu olmaya başlamıştır. Bu araştırmalarda, halkın suça yönelik kaygıları ve endişeleri tespit edilmeye çalışılmıştır. 1960’lı yıllar, Amerika Birleşik Devletleri’nde suç korkusunun oldukça yoğun yaşandığı bir dönemdir. 1963’te Başkan John Keneddy suikasti, 1960’ların ortalarında gettolarda siyahların temel haklarını almak üzere başlattıkları eşitlik mücadeleleri ve yükselen ayaklanmalar, ırksal problemler, sosyal düzensizlikler ve kargaşa ortamı gibi olumsuzluklar suça yönelik kaygıları adeta ulusal bir soruna dönüştürmüştür. Suç korkusu, bu dönemde, önemli bir gündem maddesi hâline gelmeye başlamıştır. Suç korkusu, ilk defa Amerika Birleşik Devletleri’nde yaşanan sosyal ve siyasi sorunlar nedeniyle, Kanun Uygulama ve Adalet Dairesi Başkanlık Komisyonu (President’s Crime Comission on Law Enforcement and Administration of Justice) tarafından mercek altına alınmıştır. Söz konusu sorunlardan yola çıkan bu komisyon, Amerikan halkının güvensizlik algısının ne düzeyde olduğunu anlamak için bir araştırma başlatmıştır. Komisyon, araştırma sonuçlarını 1967 yılında yayımladığı bir raporla ilan etmiştir. Rapor, Amerikan halkının önemli bir kısmının suç mağduru olma korkusu yaşadığını ortaya çıkarmıştır.

Literatürde, suç korkusu kavramı üzerinde tam bir uzlaşma sağlanamamıştır. Ancak Ferraro’nun kapsamlı tanımı, suç korkusu araştırmalarının birçoğunda öne çıkmaktadır. Ferraro’ya göre suç korkusu şu şekildedir: “Bireyin suç veya suçla ilişkilendirdiği sembollere karşı geliştirdiği duygusal endişe ya da korku tepkisidir.” (Ferrraro, 1995: 23).

Literatürde suç korkusunu açıklayan birçok yaklaşım mevcut olmakla birlikte bu yaklaşımlar arasında Savunmasızlık (Vulnerability) Yaklaşımı, Mağduriyet (Victimization) Yaklaşımı, Düzensizlik (Disorder/Incivilities) Yaklaşımı, Sosyal Kaygı (Community Concern) Yaklaşımı ve Alt Kültürel Çeşitlilik Yaklaşımı  en temel yaklaşımlar olarak öne çıkmaktadır.

Savunmasızlık yaklaşımı, kendini bir suç eylemine karşı koyabilecek fiziksel güçten yoksun ve suç mağduriyetinin yol açacağı zararları giderebilme imkânları kısıtlı olan bireylerde, suç korkusunun yoğun olacağını varsaymaktadır. Yaklaşım kadın, yaşlı, etnik azınlık, yoksul vb. dezavantajlı kesimlerin suç mağduru olmaktan daha fazla korktuğunu ortaya çıkaran araştırmalara dayanmaktadır. Savunmasızlık yaklaşımına göre suç korkusu, sosyo demografik niteliklere göre farklılık gösterebilmektedir. Bireyin sosyo demografik nitelikleri, suç korkusuna yönelik ipuçları sunabilmektedir. Savunmasızlık yaklaşımı, bireylerin fiziksel ve sosyal dezavantajlarını hesaba katarak suç korkusunu ele almaktadır.

Düzensizlik yaklaşımı, çevrenin yapısı ile suç korkusu arasında ilişkiye odaklanmaktadır. Yaklaşım, çevrede görülen düzensizliklerin veya bozuklukların bireyi olumsuz yönde etkileyebileceğini ve bireyde korkuya yol açabileceğini ileri sürmektedir. Yaklaşım çevrede gözlemlenen düzensizlikleri hesaba katarak suç korkusunu ele almaktadır. Düzensizlik yaklaşımı, çevredeki düzensizlikleri, sosyal ve fiziki çevre düzensizlikleri olmak üzere ikiye ayırmaktadır. Düzensizlik (disorder/incivility) yaklaşımı, Chicago Okulu’nun çalışmalarına dayanan sosyal düzensizlik (social disorganization) yaklaşımından beslenmektedir. Sosyal organizasyonluk şeklinde de ifade edebileceğimiz sosyal düzensizlik yaklaşımı suç ve suçluluk olgusunu ortaya çıktığı koşullarla birlikte değerlendirmektedir. 19. yüzyılın sonları ile 20. yüzyılın başlarında, Chicago Üniversitesinde yapılan araştırmalarda, suç davranışı incelenirken birey davranışını etkileyen fiziki ve sosyal çevreye özel bir önem verilmiştir. Bu çalışmalarla birlikte, suç ve suçluluk kişisel bir olgu olmaktan çok ortaya çıktığı çevre ile ilişkili bir olgu olarak ele alınmaya başlamıştır. Bu çalışmalarda, suç ve suçluluğun cereyan ettiği çevre ile birlikte bir bütün halinde ele alınması gerektiği fikri güç kazanmaya başlamıştır

Ulrich Beck içinde yaşadığımız çağı harekete geçiren temel sloganın “korkuyorum!” olduğunu belirtmektedir. Endişeden kaynaklanan dayanışmanın ve örgütlenmenin hâkim olduğu bir dönemden geçtiğimizi vurgulamaktadır. Beck, modernleşmenin ürettiği, bir başka deyişle modernleşmenin yan ürünü olan tehlike ve risklerin, toplumu endişeye sevk ettiğini ileri sürmektedir. Risk toplumunun karakteristik özelliklerinden biri, risk toplumunda yaşayan bireylerin endişe ortaklığı içerisinde olmasıdır. Bu noktada, suç korkusunu risk toplumu yaklaşımıyla ilişkilendirirken suç korkusunun, kaygı ya da endişeden daha farklı ve güçlü bir duygu olduğunu unutmamak gerekir. Ancak suç korkusunun, suç riskine yönelik algıdan beslendiğini de hatırlamak gerekmektedir. Ulrich Beck’ ünlü çalışması “Risk Toplumu” adlı eserinde de günümüz toplumunu risk toplumu olarak tanımlar.

Beck ile benzer görüşleri paylaşan Anthony Giddens geç modern dönemde belirsizlik, risk ve güvensizliğin iç içe geçtiğinin altını çizer. Geç modern dönemde geleneksel güven biçimleri çözülmüştür. Ontolojik güvenliğin sağlanması önemli bir sorun haline gelmiştir. Ontolojik güven, bireylerin kendini güvende hissetmesi duygusunu içermektedir. İnsan eliyle üretilen riskler, ontolojik güven duygusunu sarsmaktadır. Risk toplumunda, insan faktörünün etkili olduğu, küresel ısınma, genetiği değiştirilmiş besinler vb. riskler skalasına suç olgusunu da yerleştirebiliriz. Suç olgusu, geç modern çağda diğer riskler gibi sosyal ilişkileri ve toplumsal düzeni tehdit eden ve güven duygusunu sarsan önemli bir gündem maddesidir.

Medya ile suç arasındaki ilişkilere bakan tezler, medyanın bir şekilde, mağduriyet riskini derinleştirerek suç korkusunu kışkırttığını ileri sürmektedir. Gerçek dünya tezi (real-world thesis) ise suç korkusu ile medya arasındaki ilişkiye şüpheyle yaklaşmaktadır. Bu tez medyada sunulan sansasyonel raporlardan çok bireyin yaşadığı gerçek çevrenin karakteristiklerinin ve güncel suç oranlarının suç korkusu üzerinde etkili olduğunu ileri sürmektedir.

Jackson ve Stafford (2009) suç korkusunun sonuçlarını üç aşamalı biçimde ele almaya çalışmıştır. İlk aşamada, suç korkusunun doğrudan etkilerine; ikinci aşamada, bireyin fiziksel aktivetelerine getirdiği kısıtlamalara; üçüncü aşamada ise bireyin sosyal bağlarını ve güven duygusunu nasıl zayıflattığına odaklanmıştır.

Suç korkusu, Batı dünyasında 1960’larda bilimsel ve politik düzeyde ele alınan bir konuya dönüşebilmiştir. Türkiye’de ise suç korkusu 2000’li yıllarda bir araştırma konusu olmaya başlamıştır. Doğru cevap C'dir.

Suç korkusu, ilk defa Amerika Birleşik Devletleri’nde yaşanan sosyal ve siyasi sorunlar nedeniyle, Kanun Uygulama ve Adalet Dairesi Başkanlık Komisyonu (President’s Crime Comission on Law Enforcement and Administration of Justice) tarafından mercek altına alınmıştır. Söz konusu sorunlardan yola çıkan bu komisyon, Amerikan halkının güvensizlik algısının ne düzeyde olduğunu anlamak için bir araştırma başlatmıştır. Komisyon, araştırma sonuçlarını 1967 yılında yayımladığı bir raporla ilan etmiştir. Rapor, Amerikan halkının önemli bir kısmının suç mağduru olma korkusu yaşadığını ortaya çıkarmıştır (Öztürk, 2016a: 241).Doğru cevap C'dir.

Araştırmalar, korkunun temel olarak iki kaynağı olduğunu göstermiştir: 1. Doğal korku; insanların doğumla birlikte sahip olduğu insan doğasının bir parçası olan korku türüdür. (Ani ve yüksek ses karşısında beliren korku duygusu gibi) 2. Öğrenilen korku; bireyin yaşının ilerlemesiyle doğal sürecinde kazandığı ve bireyi korku ve paniğe sevk eden uyarıcılar neticesinde kazandığı korkulardır (Dolu, Uludağ ve Dolutaş, 2010: 63).Doğru cevap B'dir.

Sosyal savunmasızlık; bireyin mağduriyete karşı kendisini daha savunmasız hissetmesine yol açan tipik sosyal karakteristikleri içermektedir. Literatürde sosyal savunmasızlık düzeyinde öne çıkan baskın karakteristikler: sosyoekonomik statü ve de ırktır. Azınlıklar ve alt sınıftan gelen bireyler sahip oldukları statülerin, suç mağduru olma potansiyelini artırdığına inanabilmektedirler (Rader, Cossman ve Porter, 2012: 134).Doğru cevap A'dır.

Fiziksel düzensizlik; metruk binalar veya arabalar, etrafa dağılmış çöpler, duvar yazıları, boş arsalar, pis sokak araları, başıboş köpekler ve yetersiz aydınlatma gibi suç ile ilişkilendirilebilecek fiziki ipuçlarını içermektedir. Sosyal düzensizlik ise hırsızlar, serseriler, çeteler, saygısız komşular, dilenciler, madde bağımlıları, yankesiciler ve evsizler gibi suç işleme olasılığı yüksek görülen insanların rahatsız edici davranışlarına gönderme yapmaktadır (Öztürk, 2016a: 254). Bu bağlamda, kentsel alan içerisinde belirli bir bölgede gözlemlenen sosyal ve fiziksel düzensizliklere yönelik ipuçları suç ile kolaylıkla ilişkilendirilebilmektedir. Sosyal ve fiziksel düzensizliklere yönelik ipuçları, suç korkusu duygusunun ortaya çıkmasına, yoğunlaşmasına ve o bölge özelinde yaygınlaşmasına yol açabilmektedir.Doğru cevap C'dir.

Kırık Camlar teorisi de düzensizlik yaklaşımı içerisinde değerlendirebileceğimiz bir teoridir. Teori, 1982 yılında James Wilson ve George Kelling’in yazdıkları “Kırık Camlar” (Broken Windows) makalesine dayanmaktadır. Yazarlar, toplum nezdinde, düzensizlik ile suçun birbirinden ayrılamayacak biçimde bağlantılı olduğunu belirtmektedirler. Bir binada kırık bir pencere varsa ve onarılmıyorsa bu diğer camların da yakında kırılabilme olasılığını akla getirebilmektedir.Doğru cevap A'dır.

Gerbner ve arkadaşları modern dönemde medyanın üstlendiği sosyal kontrol ve kültürleme işlevini geleneksel dönemde kilisenin üstlendiği kontrol işlevine benzetmektedirler. Medya ile suç korkusu arasındaki ilişkiyi Gerbner ve arkadaşları, “acımasız dünya sendromu” (mean world syndrome) kavramı ile açıklamaya çalışmışlardır. Onlara göre, şiddetle yoğrulmuş televizyon dünyasına aşırı biçimde maruz kalanlar dünyayı; güvenli olmayan, tehlikeli ve acımasız bir yer olarak algılamaktadırlar (Gerbner, Gross, Morgan ve Signorielli, 1986: 28).Doğru cevap E'dir.

Şiddet gösterimi, aslında “Kim kime ne yaparsa yanına kâr kalır.” mesajını verir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, kadın ve televizyon ilişkisidir. Televizyon izleyen kadınlar, şiddet kurbanlarının çoğunluğunun kadın olduğunu gördüklerinde bir tür “çift doz etkisi” altında kalırlar. Televizyonun ürettiği algılar, hayattaki gerçeklerle örtüştüğünde, televizyonun etkisi iki katına çıkabilmektedir. Bu, çift doz etkisidir. Bu kavramsallaştırma; kadın, televizyon ve korku üçgenini çözümlemede yararlı olabilir. Çift doz etkisi altında kadınlar, sokakta dolaşırlarken sadece kadın oldukları için kendilerini daha fazla tehdit altında hissedebilirler (Kaya, 2012: 194).Doğru cevap B'dir.

Jackson ve Stafford (2009) suç korkusunun sonuçlarını üç aşamalı biçimde ele almaya çalışmıştır. İlk aşamada, suç korkusunun doğrudan etkilerine; ikinci aşamada, bireyin fiziksel aktivetelerine getirdiği kısıtlamalara; üçüncü aşamada ise bireyin sosyal bağlarını ve güven duygusunu nasıl zayıflattığına odaklanmıştır.Doğru cevap D'dir.

Suç korkusu bireyde psikolojik ve fizyolojik düzeyde bazı tepkilere neden olabilmektedir. Kalp atışının hızlanması, nefes alıp verme sıklığının artması, tükrük salgılamada değişiklik, ağız kuruluğu, terleme, deri yapısında gerilmeler, kan dolaşımının hızlanması, endokrinik değişimler gibi birçok görülebilir ve hissedilebilir değişikliklere veya negatif reaksiyonlara yol açabilmektedir. Belirtilen reaksiyonların yanında suç korkusu, akut ve kronik sağlık sorunlarına da neden olabilmektedir. Depresyona ya da uzun süreli travmalara kaynaklık edebilir. Kapsamlı psikolojik ve fizyolojik etkilerin yanısıra suç korkusu, bireylerde davranış değişiklikleri meydana getirebilir. Suç korkusu, bireyin davranışlarını korunma ve kaçınma temelinde değiştirmeye zorlayabilir. Birey korunma temelinde, silah edinebilir, bekçi köpeği satın alabilir veya hırsızlığı önleyici alarm sistemleri kullanabilir (Doran ve Burgess, 2011: 10).Doğru cevap E'dir.

2000’li yıllarda