SUÇ SOSYOLOJİSİ

Suç korkusu, Batı dünyasında 1960’larda bilimsel ve politik düzeyde ele alınan bir konuya dönüşebilmiştir. Türkiye’de ise suç korkusu 2000’li yıllarda bir araştırma konusu olmaya başlamıştır.

Suç korkusu, ilk defa Amerika Birleşik Devletleri’nde yaşanan sosyal ve siyasi sorunlar nedeniyle, Kanun Uygulama ve Adalet Dairesi Başkanlık Komisyonu (President’s Crime Comission on Law Enforcement and Administration of Justice) tarafından mercek altına alınmıştır.

Öğrenilen korku; bireyin yaşının ilerlemesiyle doğal sürecinde kazandığı ve bireyi korku ve paniğe sevk eden uyarıcılar neticesinde kazandığı korkulardır

Alt kültür teorileri, bazı grupların kendilerini toplumdan soyutlamalarını ve bu doğrultuda toplumun değer sisteminden koparak yeni bir değer sistemi geliştirmelerini suç ile ilişkilendirir. Toplumdaki bireylerin davranışlarını şekillendiren değerlerden uzaklaşmanın, sapmaya veya çatışmaya yol açacağı öne sürülür. “Alt kültür teorisyenlerinin en önde gelen isimleri: Frederick Thrasher, Albert Cohen, Richard A. Cloward ve Lloyd Ohlin,Walter Milller, Elijah Anderson, Marwin Wolfgang ve Franco Fearracuti’dir” (Dolu, 2012: 348). Yaklaşıma göre heterojenliğin yüksek olduğu alanlarda, suç korkusu yoğunlaşabilir.

Medya ile suç korkusu arasındaki ilişkiyi Gerbner ve arkadaşları, “acımasız dünya sendromu” (mean world syndrome) kavramı ile açıklamaya çalışmışlardır. Onlara göre, şiddetle yoğrulmuş televizyon dünyasına aşırı biçimde maruz kalanlar dünyayı; güvenli olmayan, tehlikeli ve acımasız bir yer olarak algılamaktadırlar

Suç korkusu ile savunmasızlık arasında ilişki kuran yaklaşıma göre suç korkusunu etkileyen önemli fiziksel değişkenlerden biri cinsiyettir. Suç korkusu literatüründe, kadınların suça daha az maruz kalma riski altında olmalarına karşın, suçtan daha çok korktuklarına yönelik bir paradoks sıklıkla tekrarlanmaktadır.

Avrupa Konseyi mağduru; bir suç nedeniyle fiziksel, zihinsel, duygusal veya ekonomik olarak doğrudan zarar gören gerçek kişi ve bir suç nedeni ile öldürülen bir kişinin aile üyeleri ve bu şahsın ölümünden zarar görenler şeklinde tanımlamıştır (Sipahi, 2016: 42-43).

“Kentin bir semtinde bulunan bir iş yerinin kırık penceresi, oradan geçen kişiler üzerinde bu iş yerinin başında kimse olmadığını ya da burasıyla kimsenin ilgilenmediği izlenimi yaratacak; buralarda oynayan çocuklar sağa sola taş atarken birkaç pencereyi daha kıracak ve bir süre sonra yoldan geçenler bu kez sokakla da hiç kimsenin ilgilenmediğini düşünmeye başlayacaktır. Çok geçmeden o sokak; fahişelerin, uyuşturucu satıcılarının, serserilerin, sokak çetelerinin, uyuşturucu bağımlılarının ve karanlık işler yapanların yani sadece suçluların kullandıkları ve barındıkları bir yer haline gelecektir. Özetle, kırık camlar teorisine göre küçük düzensizlikler daha büyük düzensizliklere ve nihayet ciddi suçlara davetiye çıkaracaktır”

Kırık Camlar teorisi de düzensizlik yaklaşımı içerisinde değerlendirebileceğimiz bir teoridir. Teori, 1982 yılında James Wilson ve George Kelling’in yazdıkları “Kırık Camlar” (Broken Windows) makalesine dayanmaktadır.

Türkiye’de suç korkusu 2000’li yıllarda bir araştırma konusu olmaya başlamıştır.

Öğrenilen korku; bireyin yaşının ilerlemesiyle doğal sürecinde kazandığı ve bireyi korku ve paniğe sevk eden uyarıcılar neticesinde kazandığı korkulardır (Dolu,
Uludağ ve Dolutaş, 2010: 63).

K. F. Ferraro’ya göre suç korkusu şu şekildedir: “Bireyin suç veya suçla ilişkilendirdiği sembollere karşı geliştirdiği duygusal endişe ya da korku tepkisidir.” (Ferrraro, 1995: 23).

Savunmasızlık yaklaşımına göre suç korkusunun ana nedenleri; bireyin suça karşı koyamayacak, direnç gösteremeyecek, kendini koruyamayacak kadar savunmasız hissetmesi ve saldırıdan kaynaklanan kayıpları kısa sürede karşılayacak güce sahip olamamasıdır.

Sampson ve Groves, sosyal düzensizliğin göstergeleri olarak şu faktörleri belirtmektedir:

Fiziksel düzensizlik; metruk binalar veya arabalar, etrafa dağılmış çöpler, duvar yazıları, boş arsalar, pis sokak araları, başıboş köpekler ve yetersiz aydınlatma gibi suç ile ilişkilendirilebilecek fiziki ipuçlarını içermektedir. Sosyal düzensizlik ise hırsızlar, serseriler, çeteler, saygısız komşular, dilenciler, madde bağımlıları, yankesiciler ve evsizler gibi suç işleme olasılığı yüksek görülen insanların rahatsız edici davranışlarına gönderme yapmaktadır (Öztürk, 2016a: 254).

Literatürde, suç korkusu kavramı üzerinde tam bir uzlaşma sağlanamamıştır. Ancak Ferraro’nun kapsamlı tanımı, suç korkusu araştırmalarının birçoğunda öne çıkmaktadır. Ferraro’ya göre suç korkusu şu şekildedir: “Bireyin suç veya suçla ilişkilendirdiği sembollere karşı geliştirdiği duygusal endişe ya da korku tepkisidir. Tanımdan da anlaşılacağı üzere, suç korkusunu tetikleyen unsurlardan biri suçtur. Ancak suç korkusu, suçun kendisine karşı geliştirilebildiği gibi suçla ilişkilendirilen sembollere karşı da geliştirilebilmektedir. Bu bakımdan da suç korkusunun, kaynağını suçtan alabileceğini ancak suç olgusunu da aşabileceğini vurgulamak gerekir. Suç korkusu, suç olarak tanımlanabilecek eylemin olmaması hâlinde de ortaya çıkabilen duygusal bir tepkidir.

Savunmasızlık yaklaşımı, kendini bir suç eylemine karşı koyabilecek fiziksel güçten yoksun ve suç mağduriyetinin yol açacağı zararları giderebilme imkânları kısıtlı olan bireylerde, suç korkusunun yoğun olacağını varsaymaktadır. Yaklaşım kadın, yaşlı, etnik azınlık, yoksul vb. dezavantajlı kesimlerin suç mağduru olmaktan daha fazla korktuğunu ortaya çıkaran araştırmalara dayanmaktadır. Savunmasızlık yaklaşımına göre suç korkusu, sosyodemografik niteliklere göre farklılık gösterebilmektedir. Bireyin sosyodemografik nitelikleri, suç korkusuna yönelik ipuçları sunabilmektedir.

Savunmasızlık yaklaşımı, diğer bireylere oranla, mağdur olma olasılığının daha yüksek olduğunu düşünen, hisseden bireyler ya da gruplardan yola çıkmaktadır. Savunmasızlık yaklaşımı, suç ya da suça ilişkin semboller karşısında, etkili savunma gücünden (kaçma veya bertaraf etme) yoksun olduğunu düşünenlerin ve suç korkusu yaşayanların, demografik açıdan benzer nitelikler taşıyabileceklerini ileri sürer. Bu bağlamda; yaş, cinsiyet, sağlık durumu, eğitim, gelir düzeyi gibi değişkenler ile suç korkusu arasındaki ilişki, yaklaşımın odağına yerleştirilmektedir. Savunmasızlık yaklaşımına göre suç korkusunun ana nedenleri; bireyin suça karşı koyamayacak, direnç gösteremeyecek, kendini koruyamayacak kadar savunmasız hissetmesi ve saldırıdan kaynaklanan kayıpları kısa sürede karşılayacak güce sahip olamamasıdır. Dolayısıyla; kendini savunmasız hisseden bireyin, olası pek çok suç karşısında korkuya kapılması kaçınılmaz olabilmektedir.

Mağdur kelimesi Arapça haksızlık, merhametsizlik, zulüm anlamlarında kullanılan gadır sözcüğünden türemiştir. Herhangi bir konuda haksızlığa uğramış, zarara uğratılmış ya da bir takım kazanımlardan mahrum edilmiş kişi anlamına gelmektedir. Avrupa Konseyi mağduru; bir suç nedeniyle fiziksel, zihinsel, duygusal veya ekonomik olarak doğrudan zarar gören gerçek kişi ve bir suç nedeni ile öldürülen bir kişinin aile üyeleri ve bu şahsın ölümünden zarar görenler şeklinde tanımlamıştır.