SUÇ SOSYOLOJİSİ

Suçluları dört kategoriye ayırır. İlki, suçlu doğanlar dediği ve yukarıda tasvir edilen
fiziksel özellikleri ile kolayca ayırd edilebilen kimselerdir. İkinci grup suçlular, akıl hastası (deli) suçlular olup aptal, geri zekâlı, paranoyak ve alkolikleri kapsamaktadır. Rastgele suçlular veya suçlu nitelikleri taşıyanlar üçüncü grup olup bunlar fırsatlara cevap olarak suç işleyenlerdir. Son olarak, motivasyonunu aşk, gurur, onur, öfke gibi duygulardan alan tutku suçlularıdır.

Klasik kuramın temel varsayımı şudur: insanlar akıl ve özgür irade sahibi varlıklardır
ve diğer eylemleri gibi suç teşkil eden davranışı da özgür iradeleri ve rasyonal tercihleri ile gerçekleşitirirler ve yaptıklarından sorumludurlar.

Beccaria “Cezanın acısının suçun hazzından fazla olması” gerektiğinin altını çizmektedir.

Üçüncü tepki olan şekilcilik ise hedeflerin başlı başına bir anlam taşımadığı ancak yine de mevcut araçlara uyma durumudur. Pahalı bir araba veya yeni bir ev gibi ekonomik doyum sağlamayacağını bildiği halde mevcut kurumsal normlara, araçlara zorunlu olarak uyum gösterip her gün işe giden bireyler bu duruma örnek olarak verilebilir.

1975’te yayımlanan  Sisters in Crime (Suçlu Kızkardeşler) kitabının yazarı ile Freda Adler'dir.

Kadınlığa ve erkekliğe ilişkin öğrenilmiş veya inşa edilmiş ve toplumsallaşma
süreci ile benimsenmiş rollere ve beklentilere işaret eden kavrama toplumsal cinsiyet adı verilir.

1950’lerde ABD’deki Medeni Haklar Hareketi’nin toplumsal ve siyasal ortamının bir ürünü olan ve  suç ve suçlu davranıştan ziyade suç sonrası toplumun verdiği tepkilere odaklanan kuram etiketleme kuramıdır.

Toplumsal kontrol kuramı işte bu toplumsal, siyasal ve tarihsel bağlamda ortaya çıkmıştır. Bu kuramı şu ana kadar incelediğimiz kuramlardan farklı kılan özelliği suç ve sapkınlığa dair soruyu farklı şekilde sormasıdır. “İnsanlar neden kuralları çiğner ve suç işlerler?” sorusunun yerine şu soruyu sorarlar: “İnsanlar neden kurallara uyar?” sorunun ‘tersten’ sorulmasının sebebi, diğer teorilerin suç problemini kendileri için araştırma meselesi kılmalarında sanki suç ve sapkınlık değil de uyum doğal ve normalmiş gibi ele alınmasındandır.

Meşru fırsatlar gibi gayrı meşru fırsatların da toplumda eşitsiz dağıtıldığını savunan ayırıcı fırsatlar kuramına göre üç yaygın suçlu alt kültürü vardır (Moyer, 2001: 72-73). İlki, maddi kazanç eksenli suçlu alt kültürü olup burada geleneksel ve suçlu sistemler birbiriyle tam ve kararlı bir şekilde entegre olmuş durumdadır. Amaca götüren her yol mübahtır anlayışına dayanan bu alt kültürde kısa yoldan köşeyi dönme temel ilkedir. Alt kültürün ikinci yaygın biçimi çatışma alt kültürü olup hedefe ulaşmak için şiddet kullanan mafya ve çete şeklinde ortaya çıkmaktadır. Üçüncüsü, geri çekilme alt kültürüdür. Bu grupta yer alan bireylere sadece meşru fırsatlar ve kanallar değil aynı zamanda gayrı meşru fırsatlar ve kanallar da kapalıdır.

Marksist feminist yaklaşımda ise üç isim öne çıkmaktadır: Elizabeth Moulds, Nicole Rafter ve Eleena Natalizia. Marksist feminist tartışma 1970’lerde ABD’de kadınlara karşı cezai yargılama sisteminde uygulandığı iddia edilen iltimas iddiaları ile ortaya çıktı.

Suçu toplumsal bir olgudan ziyade suşlunun biyolojik ve psikolojik özelliklerinden hareketle açıklayan başlıca kuramlardan biri Bilişsel Kuramdır. “Normal” insanlar ile suçlu bireylerin düşünme kalıplarındaki farklılıklar üzerinde duran bu yaklaşım toplumsal ve çevresel koşullar ile suç arasında ilişki kuran yaklaşımları eleştirmektedir. Bu yaklaşımın önde gelen iki ismi Glenn Walters ve Thomas White’a göre toplumsal ve çevresel koşullar bireyin davranışlarını belirlemeden ziyade tercihlerini sınırlandırmaya hizmet eder. Onlara göre suçlu davranış, hatalı ve irrasyonel düşünmenin ürünüdür. Bu yaklaşıma göre
suçlu davranış bireyin düşünme başarısızlığının bir sonucudur (William III ve McShane, 2004). Walter ve White’a göre kariyer suçluların büyük bölümü ilişkilerinde sorumsuz davranmak, kişisel istek ve tutkularına düşkün olmak, insanların arasına zorla girmek ve toplumsal kuralları ihlal etmek gibi özelliklere sahiptir. Dahası bu kimseler ergen çocuklar gibi düşünmekte ve çok az sorumluluk hissine ve kişisel öz disipline sahiptirler. Kariyer suçluların erken yaşlardan itibaren kronik yönetim sorunları vardır. Bu kimseler bir yandan suçlu davranışlarını rasyonelleştirmekte bir yandan da uzun vadede yıkıcı sonuçları
olan kısa erimli haz peşindedir (William III ve McShane, 2004: 45).

Biyolojik yaklaşımlar suçlular ile suç işlemeyenler arasındaki biyolojik ve fiziksel farklılıklardan hareketle suçlu davranışı açıklamaya çalışırlar. Bu yaklaşımlara göre biyolojik ve fiziksel özellikler bireyleri suça yöneltmektedir. Bu yaklaşımlara göre, hasta ya da patolojik olan toplum ya da toplumsal yapılar değil, mutlak olarak birey ve onun kişisel veya biyolojik özellikleridir. Biyolojik kuramlar gibi psikolojik kuramlar da konuyu suç işleyen kişinin özelliklerinden hareketle açıklamaya çalışmaktadır. Psikolojik kuramlar zeka, öğrenme ve kişilik ile suç
ve suçluluk arasında güçlü bir ilişki olduğunu savunmaktadır. Etiketleme kuramına göre ise, suçluluk ve sapkınlık suç veya sapkınlık davranışı gösteren
bireylere içkin bir durum değildir. Suç ve sapkınlık, bu olgulara verilen toplumsal tepkiler, bir başka deyişle bu kurama da adını veren damgalamalarla vücut bulur. Etiketleme kuramı suç ve suçlu davranıştan ziyade suç sonrası toplumun verdiği tepkilere odaklanır.

Cesare Beccaria (1738-1794) ve Jeremy Bentham’dır (1748-1832) suç kuramlarında klasik okul olarak bilinen kuramın önde gelen temsilcileridir.

Suç kuramlarında önemli bir yere sahip olan yapısal-işlevselcilik toplumun uyumlu ve dengeli yapısının sürdürülmesi ile ilgilenmektedir. Bu yaklaşımın vurguladığı  temel kavramlar sosyal yapı, düzen, uyum, sosyal bütünleşme, dayanışma ve sosyal dengedir.

Yapısal-İşlevselci kuramın önde gelen temsilcilerinden E. Durkheim'a göre  sapma sadece normal değil aynı zamanda işlevseldir. Sapmanın veya suçun söz konusu işlevlerini dört başlık hâlinde sıralamak mümkündür. Birincisi, sapma, kültürel normları ve değerleri onaylar. İkincisi, doğru ile yanlışın arasındaki ahlaki sınırı açığa çıkarır. Üçüncü işlevi, sapma ortaya çıktıktan sonra onunla mücadele eden insanları bir araya getirmek suretiyle ortak ahlaki bağları pekiştirmeye yardımcı olur. Son olarak, sapma ve suçlar toplumun işleyişinde bazı toplumsal düzensizliklere işaret ederek, bu düzensizlikleri gidermek ihtiyacını ortaya çıkardığı için toplumsal bir değişmeyi teşvik eder. Durkheim’in ifadesi ile, günümüzün sapkınlığı geleceğin ahlâki değerleri olabilir (Macionis, 2012). Bununla birlikte sapma var olan norm ve değerlerin yıpranmasına ve kaynakların israf edilmesine neden olması dolayısıyla eleştirilmektedir.

Merton'ıun anomi kuramında yenilikçilik olarak adlandırılan sapkın davranışta, kişi mevcut hedefleri kabul etmesine rağmen bu hedeflere götürecek kabul gören, meşru araçlar yerine gayrımeşru ya da yasal olmayan araçlar kullanır. Daha fazla ekonomik güç ve başarı elde etmek isteyen bir kimsenin meşru ticaret yerine uyuşturucu kaçakçılığı yapması buna örnek verilebilir.

Etiketleme teorisinin adı en sık anılan teorisyeni Howard S. Becker’dır. 1963’te yayımlanan ve Türkçeye yakın zamanlarda Haricîler olarak çevrilen Outsiders adlı eseri açık ve anlaşılır yazımıyla dahi olsa keyifle okunabilecek çok ilginç bir sosyolojik araştırmadır. Dans müzisyenleri ve esrar kullanıcıları ile yaptığı alan araştırmasına dayanan bu çalışmasında Becker, damgalama sürecinin suç ve sapkınlığı nasıl yarattığını ortaya koymaktadır. Becker’a göre, “Bilim insanları belli davranışlara ya da kişilere vurulan “sapkın” etiketini sorgulamazlar; aksine verili kabul ederler. Bunu yaparak da yargıda bulunan grubun değerlerini ikrar etmiş olurlar.” (Becker, 2015: 24). Sapkınlık ne istatistiki ne de patolojik bir
durum olup toplumdan topluma ve zamandan zamana değişebilen bir olgu olarak bir toplumdaki bir grubun normlarını yansıtmaktadır. Daha açık bir ifadeyle belirtmek gerekirse, “Toplumsal gruplar, ihlal edilmesi sapkınlık olarak tanımlanan kurallar koyarak sapkınlığı yaratırlar.” (Becker, 2015: 29). Suçlu ile suçlu olmayan arasındaki temel fark ilkinin suçlu olarak etiketlenmiş olmasıdır. Damgalanma, gerçekten de sosyal yaşamda önemli bir
yere sahiptir.

Toplumsal kontrol kuramı, insan doğasına ilişkin olumsuz bir kabulden hareket etmektedir. İnsanın temel ihtiyaç ve arzularının doğal bir sınırı yoktur ve insan kendi çıkarını düşünerek hareket eden bir doğaya sahiptir. Bu nedenle toplumun iyiliği için insan davranışlarının düzenlenmesi ve kontrol edilmesi zorunludur. Toplumun sözleşme temelinde ortaya çıktığını savunan Hobbes ve Rousseau gibi düşünürlerin yanı sıra Durkheim gibi sosyologlar da toplumun varlık amacının bu varolduğu öne sürülen kötücül insan doğasını denetim altına almak olduğunu savunmuşlardır

Alt kültür kuramı başta psikolojik ve biyolojik kuramlar olmak üzere suçu daha ziyade suçlunun kişisel özelliklerine atıfla açıklayan yaklaşımlara itiraz ederek ortaya çıkmıştır. Durkheim ve Merton’un sapma hakkındaki görüşlerinin etkisi altında şekillenen alt kültür kuramları suçu bir grup davranışı olarak ele almaktadır. Suç ve suçlu davranış toplumsal olgulardır ve neden sonuç ilişkileri tarafından belirlenmektedir. Alt kültür kuramları suçluların psikolojik veya biyolojik anormal kimseler oldukları görüşünü reddetmekte, aksine suçluların toplumsal çevreleri, deneyimleri ve başka bir çok bakımdan normal olduklarını
savunmaktadır. Suç ve suçluluk toplumsal düzenin kusursuz işleyememesinin bir sonucudur. Dahası belirli toplumsal gruplar suç işlemeyi cesaretlendiren değerlere sahiptir. Bireysel olarak işlenen suçlarda bile kişi ait olduğu grubun etkisi altında suç işler. Bu yaklaşım suçlunun sınıfsal ve cinsiyet aidiyeti ile suç eylemi arasında bir ilişki olduğunu varsayar ve suçun daha ziyade alt sınıflar ve erkekler tarafından işlendiğini savunmaktadır.

Marksist suç çalışmalarında adı öne çıkan araştırmacı Richard Quinney’dir. Quinney hukukun özgül çıkarları değil de toplumun genelinin iyiliğini temsil ettiği şeklindeki yaygın kabulü şu şekilde eleştirmektedir: Hukuk nadiren toplumun tümünün ürünüdür. Toplumun tüm üyelerinin çıkarlarını temsil etmektense nüfusun sadece belli kısımlarının çıkarlarından ibarettir. Hukuk, özgül çıkarları temsil eden ve çıkarlarını kamu politikasına tercüme etme gücüne sahip belli başlı insanlar tarafından yapılır. Hukuk, kapitalist toplumlarda burjuva sınıfının çıkarını ve özel mülkiyeti korumakta ve suç-ceza sistemi buna göre şekillenmektedir. Ceza yasaları vergi kaçırma veya çok uluslu şirketler tarafından çevreye karşı işlenen suçları soruşturma ve cezalandırmadan ziyade, hırsızlık, soygun gibi sokak suçlarına odaklanmaktadır. Quinney’e göre kapitalist toplumda adalet sınıf mücadelesinin hizmetinde ideolojik ve pratik bir araçtır; o kadar ki, kapitalist adalet kapitalist sistemin teminatıdır.