SUÇ SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 6

Mağdur kelimesi Arapça haksızlık, merhametsizlik, zulüm anlamlarında kullanılan gadır sözcüğünden türemiştir. Herhangi bir konuda haksızlığa uğramış, zarara uğratılmış ya da bir takım kazanımlardan mahrum edilmiş kişi anlamına gelmektedir. Avrupa Konseyi mağduru; bir suç nedeniyle fiziksel, zihinsel, duygusal veya ekonomik olarak doğrudan zarar gören gerçek kişi ve bir suç nedeni ile öldürülen bir kişinin aile üyeleri ve bu şahsın ölümünden zarar görenler şeklinde tanımlamıştır.

Düzensizlik yaklaşımına göre suç korkusu, insanların suçla ilişkilendirdikleri çevrenin özellikleriyle ilişkilidir. Mağduriyet yaklaşımı çevreden çok suçun kendisini esas almaktaydı. Düzensizlik yaklaşımına göre bireyler; sokak başlarında takılan gençlik gruplarını, kirlilik, çöplük gibi fiziksel dengesizlikleri ve sosyal düzensizlikleri hemen fark ederler. Bu göstergeler, düzensizliğin yer aldığı çevre hakkında bir şeylerin yolunda gitmediği algısını yaratmaktadır. Birçok araştırma, bu çerçevede algılanan medeni olmayan davranışlar (incivility) ve fiziksel düzensizlikler (disorder) ile suç korkusu arasında bir bağlantı kurmaktadır  Çevresel yapının niteliği/görünümü suç korkusunu etkilemektedir. Çünkü çevrenin güzel görünümü –suç sıklıkla işlenmiş olsa bile- insanlarda “Buralarda suç olmaz.” düşüncesine neden olmaktadır. Bir yerde sosyal veya fiziksel düzensizliklerin varlığı ise bireylerin suça maruz kalma ihtimallerini değerlendirmelerine neden olmakta ve bu durum sonuçta suç korkusunu etkileyebilmektedir.

Sosyal kaygı yaklaşımına göre sosyal ilişkilerin yönü ve kuvveti, bireylerin yaşadıkları mahalleye aidiyetini önemli ölçüde etkilemektedir. Mahalle sakinleri arasındaki dayanışmanın veya bağlılığın zayıf olması, demografik yapıda ani değişmeler yaşanması gibi nedenler mahalle sakinleri arasında yabancılaşmaya, tedirginliğe yol açabilmektedir. Bu ortam, sosyal kontrolün zayıf olduğu duygusunu güçlendirmekte ve mahalle ile ilgili karamsar düşüncelerin yaygınlaşmasına neden olabilmektedir . Yaklaşım, mahalle sakinlerinin, topluluk dinamiklerine yönelik algılarını öne çıkarmaktadır. Bireylerin, yaşadıkları muhitin kalitesine, yaşanılabilirliğine ve ruhuna ait kaygılar taşımaya başlamaları suç korkusunu tetikleyebilmektedir. Mahalle sakinlerinde, yaşadıkları mahallenin geçmişte olduğundan daha az güvenli bir yere dönüştüğü algısı, suç korkusunun habercisidir. Sosyal kaygı yaklaşımı, özellikle yerel düzeydeki sosyal bağların zayıflamasına vurgu yapmaktadır.
Sosyal kaygı yaklaşımı; uyum, güven ve barışın suç korkusu üzerindeki etkisi üzerinde durmaktadır. Bir bölgede yaşayan bireyler arasındaki karşılıklı güven, uyum, dayanışma, işbirliği, paylaşım, sosyal kontrol ve bütün bunların ortaya çıkarmış olduğu örüntüler, bireyleri tatmin eden ve güven içerisinde yaşamalarını sağlayan bir çevre algısını güçlendirir. Bu ilişkiler ağının tahrip edildiği yani karşılıklı güvenin, dayanışmanın, işbirliğinin ve sosyal kontrolün bozulduğu bir ortamda bireylerin suç korkuları yoğunlaşacaktır.

Alt kültür teorileri, bazı grupların kendilerini toplumdan soyutlamalarını ve bu doğrultuda toplumun değer sisteminden koparak yeni bir değer sistemi geliştirmelerini suç ile ilişkilendirir. Toplumdaki bireylerin davranışlarını şekillendiren değerlerden uzaklaşmanın, sapmaya veya çatışmaya yol açacağı öne sürülür. “Alt kültür teorisyenlerinin en önde gelen isimleri: Frederick Thrasher, Albert Cohen, Richard A. Cloward ve Lloyd Ohlin,Walter Milller, Elijah Anderson, Marwin Wolfgang ve
Franco Fearracuti’dir”

RİSK TOPLUMU VE SUÇ KORKUSU
Ulrich Beck içinde yaşadığımız çağı harekete geçiren temel sloganın “korkuyorum!” olduğunu belirtmektedir. Endişeden kaynaklanan dayanışmanın ve örgütlenmenin hâkim olduğu bir dönemden geçtiğimizi vurgulamaktadır. Beck, modernleşmenin ürettiği, bir başka deyişle modernleşmenin yan ürünü olan tehlike ve risklerin, toplumu endişeye sevk ettiğini ileri sürmektedir. Risk toplumunun karakteristik özelliklerinden biri, risk toplumunda yaşayan bireylerin endişe ortaklığı içerisinde olmasıdır. Bu noktada, suç korkusunu risk toplumu yaklaşımıyla ilişkilendirirken suç korkusunun, kaygı ya da endişeden daha farklı ve güçlü bir duygu olduğunu unutmamak gerekir.  Sanayi toplumundan risk toplumuna geçişte bireyler, birbirinden çok farklı, birbiriyle çelişen küresel ve kişisel risklerle karşı karşıyadırlar. Bu riskler, bütün çelişkileri ve çözümsüzlükleriyle varoluşsal bir durum olarak günümüzde bireyin katlanmak zorunda kaldığı risklerdir. Suç korkusu, günümüz toplumlarının önemli bir problemi olarak risk toplumu yaklaşımıyla ilişkilendirilebilir. Suç korkusu, risk toplumu yaklaşımı temelinde, insanların yaşamları hakkındaki belirsizlik ve güvensizlik duygularının bir ifadesi olarak kavramsallaştırılabilir. Suç korkusu, insanların gündelik yaşamlarında baskın hale gelen güvensizlik ortamının bir boyutu olarak ele alınabilir. Beck’e göre sanayileşme, öngörülemeyen, kontrol edilemeyen, tahmin edilemeyen sayısız yeni riskler üretmiştir.
Riskler, oldukça kapsamlı olmakla birlikte geri döndürülemezdir ve riskler, bireyleri sosyal pozisyonları ve sınıflarına bakmaksızın etkileyebilir. Ayrıca riskler, hesaplanamaz ve tatmin edici biçimde sigortalanamaz. Bu haliyle risk toplumunu “Korkuyorum!” sloganıyla nitelenen bir risk topluluğu olarak ifade edebiliriz. Günümüzde, genetiğiyle oynanmış besin maddeleri, kimyasal atıklar, nükleer tehditler, küresel ısınma, radikalleşme (fundamentalizm), etnosantrizm, dezenformasyon, iş yaşamındaki belirsizlikler gibi sorunların, risklerin yarattığı belirsizlik ve güvensizlik ortamını besleyen önemli bir diğer olgu da suç korkusudur.
Ulrich Beck, risk toplumunda, risklerin demokratik nitelikte olduğunu ileri sürmektedir. Ona göre yoksulluk hiyerarşik olsa da çevre kirliliğinden, küresel ısınmadan, nükleer tehditlerden vb. zarar görme olasılığı hiyerarşik değildir. Beck risk toplumunda, risklerle karşılaşma olasılığı bakımdan bireylerin eşitlenebildiklerini iddia etmektedir. Düzensizlik yaklaşımının temel varsayımlarının aksine risk toplumunda, kentlerde sosyal ve fiziksel açıdan oldukça düzenli ve merkezi bir mekân, küresel bir riske dönüşen terör eyleminin hedefi olabilmektedir. Toplumda, bu türden bir eylemin gerçekleşebileceğine yönelik risk algısı, savunmasızlık yaklaşımının temel varsayımlarının da aksine bireylerde yaş, cinsiyet, sınıf veya sosyal statü farkı gözetmeksizin suç korkusuna yol açabilmektedir. Ulrich Beck, bireyin risk toplumunda korku ve güvensizlik duygusuyla baş başa kaldığını belirtmektedir. Beck’in tasvir ettiği korku, her ne kadar spesifik anlamda suç korkusu olmasa da, Beck bu korku duygusu ile birey arasında bir bağlantı kurmaktadır. Risk toplumunda, korku ve güvensizlik duygusu bireyin kendi kendine baş etmek zorunda kaldığı bir duygu türü olarak tasvir edilmektedir. Aile, evlilik, sınıf bilinci gibi geleneksel ve kurumsal yapılar korku ve güvensizlikle baş etmede anlamını kaybetmiştir. Risk toplumunda, korku ve güvensizlikle başa çıkma sorumluluğu, bireyden talep edilmektedir.

Gerbner’in “acımasız dünya sendromu” ismiyle geliştirdiği teoriye göre birey fazla televizyon izlenen bir evde yaşıyorsa aynı dünyada yaşayan ama daha az televizyon izleyen yan komşusundan daha kötü bir dünyada yaşıyor demektir. Televizyon, insanların en büyük korkularını, kaygılarını ve paranoyalarını derinleştirmektedir.

Kırık Camlar teorisi de düzensizlik yaklaşımı içerisinde değerlendirebileceğimiz bir teoridir. Teori, 1982 yılında James Wilson ve George Kelling’in yazdıkları “Kırık Camlar” (Broken Windows) makalesine dayanmaktadır. Yazarlar, toplum nezdinde, düzensizlik ile suçun birbirinden ayrılamayacak biçimde bağlantılı olduğunu belirtmektedirler. Bir binada kırık bir pencere varsa ve onarılmıyorsa bu diğer camların da yakında kırılabilme
olasılığını akla getirebilmektedir. Tamir edilmeyen pencere, binaya bakım yapacak birinin olmadığını gösteren bir ipucu olarak da kabul edilebilmektedir. “Kentin bir semtinde bulunan bir iş yerinin kırık penceresi, oradan geçen kişiler üzerinde bu iş yerinin başında kimse olmadığını ya da burasıyla kimsenin ilgilenmediği izlenimi yaratacak; buralarda oynayan çocuklar sağa sola taş atarken birkaç pencereyi daha kıracak ve bir süre sonra yoldan geçenler bu kez sokakla da hiç kimsenin ilgilenmediğini düşünmeye başlayacaktır. Çok geçmeden o sokak; fahişelerin, uyuşturucu satıcılarının, serserilerin, sokak çetelerinin, uyuşturucu bağımlılarının ve karanlık işler yapanların yani sadece suçluların kullandıkları ve barındıkları bir yer haline gelecektir. Özetle, kırık camlar teorisine göre küçük düzensizlikler daha büyük düzensizliklere ve nihayet ciddi suçlara davetiye çıkaracaktır”

Araştırmalar, korkunun temel olarak iki kaynağı olduğunu göstermiştir:
1. Doğal korku; insanların doğumla birlikte sahip olduğu insan doğasının bir parçası
olan korku türüdür. (Ani ve yüksek ses karşısında beliren korku duygusu gibi)
2. Öğrenilen korku; bireyin yaşının ilerlemesiyle doğal sürecinde kazandığı ve bireyi korku ve paniğe sevk eden uyarıcılar neticesinde kazandığı korkulardır

Ferraro’ya göre Suç Korkusu: “Bireyin suçla veya suçla ilişkilendirdiği sembollere karşı geliştirdiği duygusal endişe ya da korku tepkisidir.”

Savunmasızlık yaklaşımı, kendini bir suç eylemine karşı koyabilecek fiziksel güçten yoksun ve suç mağduriyetinin yol açacağı zararları giderebilme imkânları kısıtlı olan bireylerde, suç korkusunun yoğun olacağını varsaymaktadır. Yaklaşım kadın, yaşlı, etnik azınlık, yoksul vb. dezavantajlı kesimlerin suç mağduru olmaktan daha fazla korktuğunu ortaya çıkaran araştırmalara dayanmaktadır.

Düzensizlik yaklaşımı, çevrenin yapısı ile suç korkusu arasında ilişkiye odaklanmaktadır.

Üst sınıfların ve orta sınıfların yaşadığı bölgelerde suç ve sapma oranının düşük olduğunun, sosyoekonomik statüsü düşük bireylerin yaşadığı bölgelerde ise suç ve sapma oranının yüksek olduğunun altı çizilmiştir.

Yaklaşımın son dönem temsilcilerinden Sampson ve Groves ise sosyal düzensizliğin göstergeleri olarak şu faktörleri belirtmektedir: a) yerleşimcilerin düşük düzeyde bir ekonomik güce sahip olmaları, b) aynı yerleşim yerinde çok farklı etnik grupların varlığı, c) yüksek düzeyde yerleşimci hareketliliği, d) ailelerin fonksiyonunu kaybetmesi ve e) kentleşme

Kırık Camlar teorisi de düzensizlik yaklaşımı içerisinde değerlendirebileceğimiz bir teoridir. Teori, 1982 yılında James Wilson ve George Kelling’in yazdıkları “Kırık Camlar” (Broken Windows) makalesine dayanmaktadır.

Sosyal düzensizlik ise hırsızlar, serseriler, çeteler, saygısız komşular, dilenciler, madde bağımlıları, yankesiciler ve evsizler gibi suç işleme olasılığı yüksek görülen insanların rahatsız edici davranışlarına gönderme yapmaktadır.

Medya ile suç korkusu arasındaki ilişkiyi Gerbner ve arkadaşları, “acımasız dünya
sendromu” (mean world syndrome) kavramı ile açıklamaya çalışmışlardır.

Sosyal problem yaklaşımı, toplumun olup biteni nasıl yorumladığı ve değerlendirdiği ile ilgilenir.

Sosyal kaygı yaklaşımı, uyumun yüksek olduğu, bütünleşmiş mahalle veya muhitlerde korkunun düşük, sosyal kontrolün zayıf olduğu mahalle veya muhitlerde korkunun yüksek olduğunu iddia eder (McGarrel, Giacomazzi ve Thurman, 1997: 481). Sosyal kaygı yaklaşımında belli bir çevrede yaşayanların kaygı durumları odağa alınmaktadır. Bu yaklaşıma göre mahalle sakinleri arasındaki dayanışma ve bağlılığın zayıfladığına, mahalle sakinlerinin paylaştığı ortak değerlerin aşındığına ve mahallede sosyal kontrolün sarsıldığına yönelik algılar ve değerlendirmelerden kaynaklanan kaygılar suç korkusunu yoğunlaştırmaktadır.

Alt Kültürel Çeşitlilik Yaklaşımı: Toplumdaki bireylerin davranışlarını şekillendiren değerlerden uzaklaşmanın, sapmaya veya çatışmaya yol açacağı öne sürülür. “Alt kültür teorisyenlerinin en önde gelen isimleri: Frederick Thrasher, Albert Cohen, Richard A. Cloward ve Lloyd Ohlin,Walter Milller, Elijah Anderson, Marwin Wolfgang ve Franco Fearracuti’dir”

Ulrich Beck (2011: 71) içinde yaşadığımız çağı harekete geçiren temel sloganın “korkuyorum!” olduğunu belirtmektedir.