SUÇ SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 15

Bu açıdan suç kavramı daha ziyade hukuksal niteliklidir. İhlâl kasıtlı, bilinçli olabileceği gibi savunma amaçlı (meşru müdafa) veya mazeret gereğince de olabilir. Sos­yolojik olarak suç, kişisel alanı aşıp kamusal alana giren ve yasak olan kural ya da ya­saları çiğneyen, buna bağlı olarak meşru cezaların ya da yaptırımların uygulandığı ve kamusal bir otoritenin müdahalesini gerektiren fillerdir (Marshall, 1995: 702). Kısacası suç, ceza yasalarına konu olan normların ihlal edilmesidir. Her suç bir sapmadır ama her sapma suç olmak zorunda değildir.

Etiketleme kuramı suçlu ile değil, suç ve toplumun suça verdiği tepki ile ilgilenmek­tedir. Bu itibarla sapma görelidir ve insanlar aynı davranışı farklı biçimlerde tanımlaya­bilirler. Daha da önemlisi, suçu tanımlayan yasalar toplumdaki güç ilişkilerini yansı­tır. Toplumda ekonomik, kültürel, politik, bürokratik ya da sosyal sermaye açısından güçlü olan gruplar suç ve suçlunun tanımlanması ve etiketlenmesi sürecinde başat aktörlerdir. Bu bakımdan, zenginler fakirleri, beyazlar siyahları, üst sınıflar alt sınıf­ları yani güçlü toplumsal gruplar güçsüz azınlıkları etiketleme ve suçlulaştırma ko­nusunda mutlak fırsat üstünlüğüne ve becerilere sahiplerdir.

Yapısal-İşlevselci kuramın önde gelen temsilcilerinden Emile Durkheim aynı za­manda Sosyolojinin kurucu isimleri arasında yer almaktadır. Sanayi Devrimi ile artan kentleşme ve sosyal dönüşüm sürecinde suç ve sapkınlık olguları Durkheim’ın ilgisini çekmiş ve kendisi bu konuda bir teori geliştiren ilk sosyolog olmuştur (Moyer, 2001: 60). Durkheim’e göre insan homo duplex (çifte insan) bir varlıktır (Coser, 2010). Bir yanda sınırsız arzu ve isteklerin oluşturduğu ilkel benlik, öte yanda diğer insanlar ve toplumla kurulan ilişkiden meydana gelen toplumsal benlik. İnsanı insan yapan toplum­sal yönüdür. İnsanın ancak ilkel yönünün dentim altına alınması ile toplum var olabilir. Bunu yapabilecek tek otorite de toplumun kendisidir.

Marksist suç çalışmalarında adı öne çıkan araştırmacı Richard Quinney’dir. Quin­ney hukukun özgül çıkarları değil de toplumun genelinin iyiliğini temsil ettiği şeklindeki yaygın kabulü şu şekilde eleştirmektedir: Hukuk nadiren toplumun tümünün ürünüdür. Toplumun tüm üyelerinin çıkarlarını temsil etmektense nüfusun sadece belli kısımlarının çıkarlarından ibarettir. Hukuk, özgül çıkarları temsil eden ve çıkarlarını kamu politikası­na tercüme etme gücüne sahip belli başlı insanlar tarafından yapılır (Quinney, 1972: 3). Hukuk, kapitalist toplumlarda burjuva sınıfının çıkarını ve özel mülkiyeti korumakta ve suç-ceza sistemi buna göre şekillenmektedir.

Burada Yapısal-İşlevselci kuram şeklinde adlandırmayı tercih ettiğimiz bu kuramın “iş­levselci,” “sosyolojik pozitivist”, “anomi” veya “gerilim” kuramı gibi farklı şekillerde ad­landırılabildiğini belirtmek gerekir. Bu yaklaşımın önde gelen iki önemli temsilcisinin Émile Durkheim (1858-1917) ve Robert K. Merton’un (1910-2003), sapma, suç ve suçun toplumsal kökenlerini ve işlevlerini görüşlerini ele alacağız. Buna geçmeden önce Yapısal-İşlevselci yaklaşımın toplum hakkındaki temel varsayımlarını hatırlamak yerinde olacak­tır. Toplum, her bir parçası birbiri ile uyum ve dayanışma içinde ve iş birliği temelinde çalışan karmaşık bir yapı olarak tasavvur edilir. Avrupa’da 18-19. yüzyıllarda gerçekleşen Sanayi Devrimi’nin sebep olduğu toplumsal ve siyasal krizlere cevap verme amacında olan ve bir klasik sosyoloji teorisi olan Yapısal-İşlevselcilik toplumun uyumlu ve dengeli ya­pısının sürdürülmesi ile ilgilenmektedir. Bu yaklaşımın vurguladığı kavramlar sosyal yapı, düzen, uyum, sosyal bütünleşme, dayanışma ve sosyal dengedir

Klasik okul esasen 17-18. yüzyıllarda Batı Avrupa’da yürürlükte olan hukuk sistemine, özel­likle de akıl dışı, keyfi ve şiddete dayalı pratiklerde ifadesini bulan ceza hukukuna yöne­lik sert eleştiriler temelinde ortaya çıkmıştır. Aydınlanma düşüncesinden ve yukarıda sözü edilen toplumsal sözleşme kuramlarından beslenen Klasik kuramın temel varsayımı şudur: insanlar akıl ve özgür irade sahibi varlıklardır ve diğer eylemleri gibi suç teşkil eden davranı­şı da özgür iradeleri ve rasyonal tercihleri ile gerçekleşitirirler ve yaptıklarından sorumlu­durlar.

1960’larda ortaya atılan Etiketleme Kuramı, 1950’lerde ABD’deki Medeni Haklar Hareketi’nin toplumsal ve siyasal ortamının bir ürünüydü. ABD’deki cezai yargılama sis­temi alt toplumsal sınıflara, ırksal veya etnik azınlık gruplarına mensup kimselere karşı var olan ırkçı, ayrımcı ve önyargılı uygulamalar bulunmaktaydı. Etiketleme teorisi, bu ayrımcı uygulamaları vurgulamaktadır. Etiketleme kuramı, mevcut suç ve sapkınlık te­orilerinin suçluları ve sapkınları fazlasıyla vurguladığına işaret ederek yeni bir perspektif sundu. Bu yaklaşıma göre, suçluluk ve sapkınlık suç veya sapkınlık davranışı gösteren bireylere içkin bir durum değildir. Suç ve sapkınlık, bu olgulara verilen toplumsal tepkiler, bir başka deyişle bu kurama da adını veren damgalamalarla vücut bulur. Etiketleme kura­mı suç ve suçlu davranıştan ziyade suç sonrası toplumun verdiği tepkilere odaklanır.

Toplumsal ola­rak kabul edilmiş araçları kullanarak yine toplumsal olarak önemsenen hedeflere ulaşma konusunda Merton insanların beş tür tepkide bulunduğunu belirlemektedir. Bunlardan birincisi hariç, diğerleri sapkın davranıştır. Aşağıdaki tablo ile bu tepkileri özetlemektedir.

Marksist kuramın daha genel anlamda radikal kuram veya çatışma kuramı olarak da bili­nen kuramlar içinde sınıflandırılması yaygındır. Toplumun temelde mutabakat üzerinde yükseldiği iddiasına dayalı olan yapısal-işlevselci yaklaşımların aksine çatışma yaklaşım­ları toplumun birbirleri ile güç mücadelesi halinde olan farklı gruplardan oluştuğu var­sayımına dayanmaktadır. Diğer bir ifadeyle, Marksist kuramlar toplumu ve toplumsal ilişkileri temelinde ekonominin yer aldığı sınıflar arası çatışma modeli ile açıklamak­tadır. Sosyolojinin kurucuları arasında sayılan Karl Marx (1818-1883) çatışma teorisinin önde gelen düşünürlerindendir. Karl Marx’ın Friedrich Engels ile birlikte kaleme aldıkları ünlü Komünist Manifesto adlı eserlerinin ilk cümlesi şudur: “Bugüne kadarki bütün toplumların tarihi sınıf mücadeleleri tarihidir”.