SUÇ ÖNLEME MODELLERİ

Hedef çekiciliği, hedef olan kişilerin veya nesnelerin maddesel veya sembolik olarak yasal olmayan davranışa karşı hedefin algılanan özelliklerinin (alıp götürülmeye kalkışılan malın ağırlık, ebat ve bağlı veya kilitli olma özellikleri veya kişilerin saldırıya karşı koyabilecek fiziksel kapasitesinin olup olmadığı gibi) potansiyel saldırganlarca arzu edilebilirliğidir.

Mağduriyete götürücü risk faktörleri üç ana grupta toplanmaktadır:
Kişisel Faktörler: Kazanılan fiziki, psikolojik ve sosyal özellikler mağdur olma riskini etkilemektedir. Yaş, cinsiyet, akıl ve beden sağlığı gibi biyolojik faktörler de bu grupta değerlendirilmektedir. Kişisel faktörlerin etkili olduğu durumlarda mağdurlar, bir bakıma mağduriyete teslim olmuş ve kendini savunma isteği de azalmış kişilerdir. Bu faktörler göz önüne alınarak mağdur olmaya yatkınlık araştırılmaktadır.
Davranış Faktörleri: Mağdur olma riskini artıran hayat tarzı gibi davranış faktörleri arasında potansiyel mağdurun bilinçli veya bilinçsiz olarak güvenlik tedbirlerini ihmal etmesi ve kendini devamlı olarak mağduriyete neden olacak riskli durumlara sokması yer almaktadır.
Mekân ve Sosyal Faktörler: Bu faktörler, konunun fırsat yönünü vurgulamaktadır. Bu bağlamda, çevre-mekan ve mimarı yapı ile insan tecrübesi (mağdur olma, suç korkusu) arasındaki etkileşim incelenmektedir. Kuşkusuz, insan davranışı ile çevre şekillenmekte; arazi ve yapılar etkilenmekte; bunların oluşturduğu ortamdan da insan davranışı etkilenmekte ve değişmektedir.

Doğru cevap A seçeneğidir.

Farklı mağduriyet risklerini açıklayan, ilk ve en önemli sistemli suç mağduriyeti teorilerinden bir tanesi Hindelang, Gottfredson ve Garofalo’nun geliştirdiği Hayat Tarzı Teorisidir. Bu teoriyi oluşturmak için yazarlar Amerika’da 1972 yılında sekiz şehirde (Atlanta, Baltimore, Cleveland, Dallas, Denver, Newark, Portland ve St. Louis) uyguladıkları araştırma neticesinde elde ettikleri deneysel verileri kullanmışlardır.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Suça yakınlık, suçun potansiyel hedeflerinin yaşadığı yerler ile çoğunlukla potansiyel saldırganların yoğun olarak bulunduğu alanlar arasındaki fiziksel mesafe olarak ifade edilmektedir.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Maruz kalma, kişilerin veya nesnelerin belirli yer ve zamanlardaki potansiyel saldırganlarca görünürlüğü ve değeri ile ilgili bir kavramdır. Suça maruz kalma,
kısaca bir kişinin suça karşı savunmasızlığıdır.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Hayat Tarzı Teorisinin kurucularına göre, bir bireyin hayat tarzı suç mağduriyeti riskini belirleyen önemli bir faktördür. Bu bağlamda hayat tarzı, hem mesleki faaliyetleri (iş, okul vb.), hem de boş zaman aktivitelerini kapsayacak şekilde “Rutin Günlük Aktiviteler” olarak tanımlanmaktadır. Bu teorinin öncülerine göre; bir suçun işlenebilmesi için önce dört koşulun bulunması gerekmektedir. Bu koşullar şunlardır:
1. Fail ve mağdurun belirli yer ve zamanda kesişen noktaları olmalıdır.
2. Mağdurun fail tarafından mağduriyet için uygun hedef olarak algılanması gerekir.
3. Bir kişinin bir diğerini mağdur etme eğilimi olmalıdır.
4. Fail hedeflediği sonuca ulaşmak için istekli ve tehdit edebilir veya güç kullanabilir olmalı ve güç ve tehdit kullanımını bir avantaj olarak görmelidir.

Doğru cevap A seçeneğidir.

Hayat Tarzı ve Rutin Aktivite Teorisi bireysel riskleri ve toplam suç mağduriyeti oranlarını hesaplamakta kullanılan en geniş uygulama alanı olan teorilerdir. Bunların yanında diğer çalışmalar ise bu teorileri birleştirerek daha anlaşılır bir kavramsal çerçeve oluşturmak ve hedef seçim sürecini anlaşılır kılmak için rutin aktivitelerin ve hayat tarzlarının suç mağduriyeti risklerine etkilerini araştırma girişimleridir.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Rutin Aktivite Teorisi doğrudan en az bir saldırganın, en az bir kişiye veya saldırganın almak veya zarar vermek istediği bir nesneye yapılan doğrudan fiziki müdahalesini kapsayan adi suçlara odaklanır. Bu teoriye göre, rutin aktivitelerdeki yapısal değişiklikler, adi sokak suçlarının oluşması için bulunması gereken motive olmuş suçlu, uygun hedef, koruyucuların yokluğu şeklindeki asgari unsurların belirli bir yer ve bir zamanda bir araya gelmesiyle, suç oranlarına etki eder.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Fail gibi mağdur da ancak gerçek kişi olabilir. Bu kişi, suç teşkil eden fiilin işlendiği sırada hayatta olan kişidir. İnsan dışında, aile, devlet, tüzel kişi, kişi toplulukları, devletler topluluğu gibi kurum ve organlar, “suçtan zarar gören” olabilirse de suçun mağduru olamazlar.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Rutin Aktivite ve Hayat Tarzı Teorilerinin her ikisi de suç oranlarını ve neden bazı grupların diğerlerine nazaran yüksek mağduriyet riskine sahip olduğunu açıklamak için oluşturulmuştur. Değişik gruplar (erkek, genç, beyaz olmayan vb.) için mağduriyet risklerindeki farklar, hayat tarzları ve günlük faaliyetlerdeki farklarla ilgilidir. Bu farklar, kişilerin riskli yer ve zamanlarda potansiyel suçlularla karşılaşma ihtimalini artırır. Her iki teoride de suçluluk ve faildeki motivasyona etki eden faktörlere pek dikkat çekilmemiştir. Saldırganın motivasyonu sabit farz edilmiş, faili suç işlemeye yönelten sebepler göz ardı edilmiştir.
Her iki teori de kişilerin hayat düzenlemelerinin mağduriyet riskini etkilediğini ve güvenliksiz bölgelerde yaşayan insanların motive olmuş saldırganların merhametine kaldığını öne sürer. Bu teoriler dört temel kavrama dayanır: suça yakınlık, suça maruz kalma, hedef çekiciliği, koruma ve güvenlik. 

Doğru cevap C seçeneğidir.

Böyle bir olayda gencin kendisi birincil mağdur, doğrudan maruz kalan kişinin yakınları ikincil mağdur, onu kurtarmaya çalışan itfaiye ve acil yardım ekipleri üçüncül mağdur olarak değerlendirilebilir. Üretici firma ve kazaya sebep olduğu belirtilen diğer aracın sürücüsü mağdur olarak düşünülmeyecektir.

Mağduriyete götürücü risk faktörleri üç ana grupta toplanmaktadır:
Kişisel Faktörler: Kazanılan fiziki, psikolojik ve sosyal özellikler mağdur olma riskini
etkilemektedir. Yaş, cinsiyet, akıl ve beden sağlığı gibi biyolojik faktörler de bu grupta
değerlendirilmektedir. Kişisel faktörlerin etkili olduğu durumlarda mağdurlar, bir bakıma
mağduriyete teslim olmuş ve kendini savunma isteği de azalmış kişilerdir. Bu faktörler göz
önüne alınarak mağdur olmaya yatkınlık araştırılmaktadır.
Davranış Faktörleri: Mağdur olma riskini artıran hayat tarzı gibi davranış faktörleri
arasında potansiyel mağdurun bilinçli veya bilinçsiz olarak güvenlik tedbirlerini ihmal
etmesi ve kendini devamlı olarak mağduriyete neden olacak riskli durumlara sokması yer
almaktadır.
Mekân ve Sosyal Faktörler: Bu faktörler, konunun fırsat yönünü vurgulamaktadır. Bu
bağlamda, çevre-mekan ve mimarı yapı ile insan tecrübesi (mağdur olma, suç korkusu)
arasındaki etkileşim incelenmektedir. Kuşkusuz, insan davranışı ile çevre şekillenmekte;
arazi ve yapılar etkilenmekte; bunların oluşturduğu ortamdan da insan davranışı etkilenmekte ve değişmektedir.

Mağdur anketlerin ana hedefi, suç korkusunun düzeyi, polisin olaylara müdahalesi konusunda duyulan memnuniyet seviyesi, olayları polise bildirmeme nedenleri ve mağduriyetin sonuçları gibi farklı alanları keşfetmektir. Anketlerden alınan cevaplara göre yapılan ölçümler, belirli bazı saldırıların önlemesine ya da olası gelecek mağduriyetlerin azaltılmasına katkı sağlamaktadır.

Hayat Tarzı Teorisi öncülerine göre; bir suçun işlenebilmesi için önce dört koşulun bulunması gerekmektedir. Bu koşullar şunlardır:
1. Fail ve mağdurun belirli yer ve zamanda kesişen noktaları olmalıdır.
2. Mağdurun fail tarafından mağduriyet için uygun hedef olarak algılanması gerekir.
3. Bir kişinin bir diğerini mağdur etme eğilimi olmalıdır.
4. Fail hedeflediği sonuca ulaşmak için istekli ve tehdit edebilir veya güç kullanabilir olmalı ve güç ve tehdit kullanımını bir avantaj olarak görmelidir.

Suça yakınlık, sayıca çok saldırganla olası mağdur arasındaki fiziksel yakınlığı; suça maruz kalma riski, bir kişinin olası bir suça karşı bazı özellikleri nedeniyle savunmasızlığını; hedef uygunluğu, mağdurun çekiciliği ve ulaşılabilirliğini ifade eder.