SUÇ ÖNLEME MODELLERİ

Mağduriyete yol açan olayları, mağduriyet sonrasında toplumun verdiği tepkileri, mağduriyetle ilgili nedensel ilişkileri ve olguları tanımlayan verileri inceleyen bilimsel disiplin viktimoloji olarak adlandırılmaktadır.

Kişisel Faktörler, Davranış Faktörleri ile Mekan ve Sosyal Faktörler mağduriyete götürücü risk faktörlerinin toplandığı ana gruplardandır.

Hassasiyet Teorisi, güvensizlik kaygısının, suç eyleminin algılanma ölçüsüne dayalı olarak ortaya çıkıp geliştiğini ileri süren teoridir.

Avrupalı kriminologlardan oluşan bir çalışma grubu tarafından Hollanda Adalet Bakanlığı'nın desteğiyle 1987 yılında başlatılan proje, Uluslararası Suç Mağduru Anketidir.

Hayat Tarzı Teorisinin kurucularına göre bir suçun işlenebilmesi için bireyin davranışları ve demografik değişkenlerle bağlantılı yapısal özelliklerinin olması gerekli bir koşul değildir.

Rutin Aktivite Teorisi, en az bir saldırganın en az bir kişiye veya zarar vermek istediği bir nesneye yapılan doğrudan fiziki müdahalesini kapsayan asi suçlara odaklanmaktadır.

Rutin Aktivite Teorisi'ne göre ailesel olan faaliyetler bireylerin mağduriyet riskini artırmamaktadır.

Kolluk, aile ve alarm; resmi sosyal kontrol, gayri resmi sosyal kontrol ve hedefi kuvvetlendirici faaliyetlere örnek gösterilebilir.

Yapısal Tercih Modeli, suçluların yoğun olarak bulunduğu bölgelerde yaşayan herkes için yüksek suç potansiyeli olduğu ve çekiciliğine ya da koruma düzeyine bakılmaksızın bölge sakinlerinin suç mağduriyetinde eşit hassasiyete sahip olduğu çıkarımında bulunan bir modeldir.

"Hedef Seçim Modeli"nin uygulanabilmesi için motive olmuş suçlulara daha fazla maruz kalınması, hedef olarak daha çok çekici olmaları ve mağduriyete karşı daha az korunmaları şartları gerçekleşmelidir.

Viktimoloji, mağduriyeti ortaya çıkaran dinamiklerle ilgilenmektedir. Mağduriyete
yol açan olayları, mağduriyet sonrasında toplumun verdiği tepkileri mağduru, suçluyu
ve toplumu araştırırken mağduriyetlerle ilgili nedensel ilişkileri ve olguları tanımlayan
verileri inceleyen bilimsel bir disiplindir. Viktimoloji mağdurların demografik özellikleriyle (yaş, ırk, cinsiyet, yerleşim durumu ve diğer durumsal faktörler gibi) ilgilenerek, bazı insanların diğerlerine nazaran neden daha çok mağdur olduklarını ve neden mağdur olmaktan korktuklarını da araştırmaktadır. Doğru yanıt B şıkkıdır.

Öğretide geniş anlamda mağdur, herhangi bir konuda zarara veya haksızlığa uğramış, kazanımlardan mahrum kalmış belirli bir kimse olarak tanımlamaktadır. Suç mağduru kavramı ile ilgili en geniş kapsamlı tanımlama, Birleşmiş Milletler Genel Kongresinin “Nüfuzun Kötüye Kullanılması ve Suç Sonucu Mağdur Olanların Haklarına İlişkin Temel Adalet Prensipleri Bildirgesi (Declaration of Basic Principles of Justice for Victims of Crime and Abuse of Power) nde (11 Kasım 1985) yapılmıştır. Bildirgenin 2. maddesinde; “...‘mağdur’ terimi ayrıca mümkünse, mağdurun ailesini veya doğrudan bakmakla yükümlü olduğu kişileri ve zor durumunda mağdura yardımcı olmaktan veya mağduriyeti önlemekten ötürü zarar gören kişileri de kapsar.” denilerek mağdur tanımı çok genişletilmekte ve dolaylı suç mağduriyetine de yer verilmektedir. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Öğretide suç mağdurlarını üç ayrı kategoriye ayıran görüşe göre: Birincil mağdur,
suçun maddî unsurunun doğrudan etkilediği kişi, ikincil mağdur ise suçtan dolaylı olarak etkilenen kişidir. Suça dair fiile doğrudan maruz kalan kişinin yakınları ikincil mağdurdur. İkincil mağdur, dolaylı mağdur olarak da tanımlanabilmektedir. Üçüncül mağdur kavramı ise daha kapsamlı bir tanımlama olup, özellikle bombalama, büyük kazalar gibi kişiler üzerinde önemli etkiler bırakabilecek türden travmatik olaylara müdahale eden kurtarma ve ilk yardım ekiplerinin bu tür olaylardan etkilenmeleri durumunda üçüncül mağdur olacakları ifade edilmektedir. Doğru yanıt E şıkkıdır.

Viktimoloji suça neden olabilecek durumları tahmin edebilir ve bazı suç ve kazaları önceden haber verebilir. Teorik olarak, belli kişilik özellikleri (kavgacılık, kızgınlık, duygusal patlamalar, sinirlilik, kaygı, otoriteye uymama, özgüven eksikliği, depresyon, ümitsizlik, olumsuzluk ve geçmişte intihara teşebbüs etmek gibi) belirli durumlarda, bir kişinin mağdur olmasına yol açmaktadır. Kişisel Faktörler: Kazanılan fiziki, psikolojik ve sosyal özellikler mağdur olma riskini etkilemektedir. Yaş, cinsiyet, akıl ve beden sağlığı gibi biyolojik faktörler de bu grupta değerlendirilmektedir. Kişisel faktörlerin etkili olduğu durumlarda mağdurlar, bir bakıma mağduriyete teslim olmuş ve kendini savunma isteği de azalmış kişilerdir. Bu faktörler göz önüne alınarak mağdur olmaya yatkınlık araştırılmaktadır. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Mağduriyet risklerini genel olarak ortaya koymak amacıyla yapılan çalışmalar arasında Rutin Aktivite Teorisi (Routine Activity Theory) ve Hayat Tarzı Teorisi (Lifestyle
Theory) de yer alır. Bu teorilere göre, erkek olmak, beyaz olmak, genç olmak, tek yaşamak, işsiz olmak, gençlerle bir arada olmak, halka açık yerlerde gece dolaşmak ve şehirde yaşamak, kişilerin tehlikeli durumlara maruz kalmasını ve tehlikeli kişilerle karşı karşıya kalması riskini artırır. Doğru yanıt D şıkkıdır.

Günümüz toplumunda birçok insan, gerçek suç seviyelerinden bağımsız olarak, suçla
ilgili kaygı ve korku duyar. Bireyler sadece suç sayısı ve yoğunluğu ile değil aynı zamanda günlük yaşamlarında karşılaştıkları sosyal ve fiziksel bozulma belirtilerinin etkisiyle, içinde bulundukları sosyal ve fiziksel çevrenin yaşanabilirliğini sorgulamaya başlamaktadırlar. Bu durumu devletin suçlar karşısında bir zafiyeti, eksikliği olarak görmekte, kendilerini suç karşısında oldukça savunmasız hissetmekte ve bu zihinsel ve ruhsal yoğunluklu kaygılar suç korkusuna dönüşebilmektedir. Suç korkusu; bireyin olası bir şiddet suçuna, fiziksel zarara ve suç mağduriyetlerine karşı gösterdiği duygusal tepki olarak da tanımlanabilir. Doğru yanıt B şıkkıdır.

Mağduriyetin boyutlarını ölçmek, araştırmacıların ana hedeflerinden bir tanesidir. Suç
istatistikleri mağdurlara yardım ve destek sağlamak için politika üretenlere yardım etmektedir. Ancak bu istatistikler, suç olaylarını tanımlayan, sınıflandıran ve ölçümünü
sağlayan tek yol değildir. Yapılan değerlendirme araştırmaları, mağduriyete ilişkin resmi
hükümet ya da kurumsal tepkilerin ve mağdurların umutlarına yardımcı olan programların ölçülmesinde kullanılarak, mağdur tecrübelerini sistemli bir şekilde ölçmeye yardımcı olmaktadır. Bu araştırmaların ekonomik ve politik açıdan yol gösterici bir yönü de bulunmaktadır. Toplumda belirli bir programın yapılabilmesine ilişkin bütçelerin uygunluğu ve mağdur programının yapılması ve maliyetlerinin devlet tarafından karşılanıp karşılanmayacağı bu araştırmalar ile ortaya konabilmektedir. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Kolluk birimleri tarafından oluşturulan raporlar ve istatistikler, uzun bir süre suç hakkındaki en önemli bilgi kaynağı olmuştur. Suç önleme politikaları oluşturmakla görevli birimler ve bu konuda karar verenler, faaliyetlerine bu verilere göre yön vermiştir. Yapılan çalışmalar neticesinde bu veri toplama yönteminin her zaman gerçekleri yansıtmayabileceği sonucuna ulaşılmıştır. Bazı suçlar polise bildirilmemekte ve bunun sonucunda polis kayıtlarına geçmemektedir. Ayrıca, mağdur olmayanlar hakkında bilgiye ulaşılabilecek bir kaynak bulunmaması da mağduriyet araştırmalarını, sosyologlar, planlayıcılar ve suç önleme uzmanları için önemli bir araç haline getirmiştir. Doğru yanıt D şıkkıdır.

Mağdur ve fail arasındaki etkileşim, onları bir araya getiren koşulların anlaşılması yoluyla açıklanabilir. Mağduriyet teorileri ile ilgili tarihsel temele bakıldığında mağdur fail arasındaki etkileşim için, “Mağdur Fail Sorunu”, “Suçun İki Yönü”, “Suçlu Çift”, “Yapan ve Acı Çeken İlişkisi”, “Mağdur Fail İlişkisi” gibi tanımlamalar yapıldığı görülmektedir Doğru yanıt E şıkkıdır.

Hayat Tarzı ve Rutin Aktivite Teorileri çeşitli sokak suçlarını açıklamak için dizayn edilmiş en iyi teorilerdir. Fakat gençlerin yaşadığı mağduriyetin çoğu, özellikle çocuklarınki, yakınları eliyle veya aile üyelerinden kaynaklanmaktadır. Bu durumda Hayat Tarzı ve Rutin Aktivite Teorisi yakınların neden olduğu mağduriyetleri izah edemez. Örneğin suça maruz kalma Rutin Aktivite yaklaşımına göre aileden hane halkından uzakta veya gece dışarıda geçirilen zamanı ifade eder. Cinsel istismar ve cinsel saldırı gibi suçlar aile içerisinde meydana geldiğinde, Hayat Tarzı ve Rutin Aktivite Teorileri sınırlı kalmaktadır. Doğru yanıt A şıkkıdır.