SUÇ ÖNLEME MODELLERİ

İşbirliği durumsal suç önlemede suçun içerisinde yer alan faktörlerden biri değildir.

Durumsal suç önlemeye getirilen eleştirileri ‘etik’ ve ‘ideolojik’ olmak üzere iki temelde toplayabiliriz.

Hiç aklında yokken bankamatikte unutulan bir kartla işlem yapabileceğini gören bir kişinin, kendine hakim olamayarak bankamatikten para çekmeye çalışması, Fırsat Teorisine örnek olarak verilebilir.

Drumusal suç önleme modeli'nde, suçu işleyen kişi/kişilerin, suç mağduru olmaya elverişli kişi/kişiler ve suçun işlenmesini engelleyici bir korumanın bulunmayışının suç ortamını tanımladığı iddia edilmektedir. Suçun önlenmesine ilişkin model, bu üç unsurun bir araya gelmemesini sağlama üzerine oturmaktadır.

Durumsal suç önleme, suçludan çok suça odaklanan bir anlayışı temsil eder. Burada sorulan temel soru, insanlar neden suç işler olmaktan çok ‘neden suç işlenmektedir’ şeklindedir

durumsal suç önleme, suçludan çok suça odaklanan bir anlayışı temsil eder. Burada sorulan temel soru, insanlar neden suç işler olmaktan çok ‘neden suç işlenmektedir’ şeklindedir (Clarke, 1997: 2). Temel mücadelesi, suçun ortadan kaldırılması ya da büsbütün önlenmesinden çok azaltılması ve etkili bir mücadele için ne gibi tedbirlerin alınması gerektiğine yöneliktir. S

Durumsal suç önleme, suçludan çok suça odaklanan bir anlayışı temsil eder. Burada sorulan temel soru, insanlar neden suç işler olmaktan çok ‘neden suç işlenmektedir’ şeklindedir (Clarke, 1997: 2). Temel mücadelesi, suçun ortadan kaldırılması ya da büsbütün önlenmesinden çok azaltılması ve etkili bir mücadele için ne gibi tedbirlerin alınması gerektiğine yöneliktir. Sürekli olarak suç işlenmesine sebep olan bir takım yönetimsel, çevresel ya da bağlamsal koşullara odaklanır. Bu koşulları iyi analiz ederek suç işlenmesini teşvik ya da tahrik edici durumların oluşmasını engellemeye çalışır. Suç işlenmesini daha az cazip, daha zor gerçekleştirilebilecek bir şey haline getirmeye dönüktür. Suçluları bulmak, yakalamak ve onlara yaptırım uygulamak burada daha ikincil bir konudur. Buradaki temel amaç, suçun durumsal ve çevresel nedenlerini ortadan kaldırmaktır. Bu nedenle, durumsal suç önleme esas olarak özel kurum ve kuruluşların, sivil toplum örgütlerinin ve belediyeler gibi yerel yönetim birimlerinin gerektiğinde kamu otoriteleriyle işbirliği de yaparak suçun olabildiğince önlenmesini amaçlar.

Geleneksel yaklaşımda suçun planlanmasına ve daha ‘profesyonel’ bir suç işleyen tipine yoğunlaşma söz konusu iken; durumsal suç önlemede sıradan gündelik faaliyetler ve ortaya çıkan fırsatlardan dolayı bir anda kişilerin aslında tam olarak planlamamışken suç işleyebilecekleri düşüncesi vardır (Cohen ve Felson, 1979: 589). Ancak buna karşın daha planlı ve profesyonel bir şekilde tasarlansa dahi suçun işlendiği esnadaki çevresel koşulların ve ‘öngörülemezlikler’in kritik önemini hiçbir zaman yitirmediğini savunan görüşlerin de söz konusu olduğunu bilmek gerekir (Tedeschi ve Felson, 1994).

Suç kayması: Fiziksel şartların uygun olmaması nedeniyle, bir bölgede, bir saat aralığında işlenemeyen bir suçun bölgesinin, saatinin değişmesi ya da hedefin kendisinin, suçun çeşidinin, tipinin değişmesi.

Rasyonel tercih teorisi ve rutin faaliyetler teorisiyle yakından bağlantılı olan bu teori suçun neden belirli bir bölgede işlendiğini anlamaya ve açıklamaya çalışır. Kanadalı kriminologlar Paul ve Patricia Brantingham (1993) tarafından geliştirilen bu teoriye göre, suç rasgele, planlı ya da fırsata bağlı gerçekleşen bir şey değildir. Buna göre suç, mağdurun veya hedefteki kişinin faaliyet alanıyla saldırganın hareket alanının kesişmesi halinde gerçekleşir. Burada faaliyet alanı, kişinin her gün kullandığı ya da ara sıra gittiği ev, işyeri, okul, eğlence yerleri ve sosyalleşme alanları gibi çok çeşitli yerler içerebilir. Suçun ortaya çıkabilmesi için mağdurla saldırganın yollarının buralardan birinde kesişiyor olması gerekmektedir. Bu kesişmeyi sağlayan bazen saldırganın mağdura dair bir bilgiyi önceden bilmesidir; örneğin komşusunun ya da iş arkadaşının ne zaman tatile gittiğini bilmesi gibi. Ancak suç örüntüsü teorisi, bu kesişmeyi sağlayan faktör olarak ortak alanı bir biçimde kullanmaya odaklanır. Burada çok sayıda potansiyel mağdur ve saldırganın her gün kolaylıkla kullanabileceği kamusal mekânlar suç riski açısından daha büyük bir problem taşımaktadır. Bu teori, suçu suçlunun motivasyonu, doğabilecek fırsatlar ya da fayda-risk analizinden çok belirli bir yer ve mekân üzerinden açıklar. Belli yerler ve belli mekânlar daha fazla suç riski taşırlar ve olası mağdurlarla potansiyel saldırganların bu yerlerde yollarının kesişmesi halinde suç ortaya çıkar. Bu kesişmede farklı kesimlerin yaşam alanlarını birbirinden ayıran ‘sınırlar’ da önemli rol oynar. Örneğin, bir gecekondu mahallesiyle hemen yanı başında oluşan yeni yerleşim yerlerinin coğrafi sınırlarında hırsızlık ya da evden hırsızlık gibi gerçekleşme potansiyeli yüksek suçlar söz konusu olabilir. Kentin nasıl planlandığı, ulaşım sistemlerinin nasıl biçimlendiği bu kesişimlerde önem arzeder. Bütün bu gibi durumlar mağdur olma ya da suça karışmanın örüntülerini/kalıplarını belirleyici ve şekillendiricidir.

Burada suç işleme potansiyeli olan kişilerin ulaşmak istedikleri hedef, gerek fiziki gerekse teknolojik ve tasarımda yapılacak değişikliklerle zorlaştırılır. Banka ya da PTT vb. benzeri yüksek miktarda para dönen yerlerde müşterilerle çalışanlar arasına gerekirse kurşungeçirmez saydam camların yapılması buna örnek olarak verilebilir. Aynı şekilde araçlara alarm sistemi takılması ya da direksiyon kilidi de hedefe ulaşmayı zorlaştırıcıdır.

Durumsal suç önleme modelleri, alınan önlemlerin 'suçun kayması'na neden olması ihtimali, motive olmuş suçluların her koşulda suç işleme ihtimali nedeniyle eleştirilmektedir. Ayrıca modelin uygulanabilmesi için her zaman izleme, gözetleme ve kaydetme yapılması gerekebileceği, bununda yasalara uyan vatandaşları ‘cezalandırıcı’ sonuçlar yaratabileceği, sonuçta toplumla devlet arasındaki ilişkinin güvensizlik temeline oturacağı konusunda eleştirilmektedir. 

Ve modelin uygulanabilmesi için hangi suça yönelik hangi tedbirlerin alınacağının belirlenmesi için, suça ilişkin çok veri toplanmış ve analiz edilmiş olması gerekmektedir. Bu nedenle E seçeneği, değildir sorusu için doğru cevaptır.

Durumsal suç önleme tedbirlerinin suçluları ıslah edici bir özelliği bulunmamaktadır.

Önleyici güvenlik tedbirleri nedeniyle suçun belli bir bölgeden uzaklaşıp, başka bir yerde, başka bir zamanda veya başka bir suç çeşidi olarak ortaya çıkmasına 'suçun kayması' ya da 'suçun yer değiştirmesi' denmektedir.

Açık-kapalı tüm alanlarda uyarı levhalarının olması; durumsal suç önleme konusunda alınabilecek tedbirlerden biri değildir

Durumsal suç önleme, suçun içerisindeki üç faktörden biri olan ve geleneksel kriminolojik yaklaşımların yeterince odaklanmadığı, suç mağdurunun çeşitli tedbirlerle, özellikle
de rutin tedbirlerle (Cohen ve Felson, 1979) korunmasını öne çıkarır.

Kriminoloji içerisindeki geleneksel temel teorik yaklaşımlar;

Burada suç işleme olasılığı bulunan kişilerin suç mağdurlarından ya da suça konu olacak her türlü hedeften olabildiğince uzak tutulmaya çalışılması esastır. Buna tipik örnek holiganlığın yüksek potansiyel taşıdığı futbol karşılaşmalarında farklı takım taraftarlarına farklı giriş çıkışlar kullandırılması, birbirleriyle sıcak bir temas sağlamalarının olabildiğince engellenmesi gösterilebilir

Rasyonel Tercih Teorisi; uç işleyen saldırganın bu eyleminin getiri ve götürülerini bilinçli bir şekilde hesap ettiğini ve elde edeceği yarar göze aldığı riskin üzerindeyse harekete geçtiğini ileri sürer.