SUÇ ÖNLEME MODELLERİ

Durumsal suç önleme, suçun içerisindeki üç faktörden biri olan ve geleneksel kriminolojik yaklaşımların yeterince odaklanmadığı, suç mağdurunun çeşitli tedbirlerle, özellikle de rutin tedbirlerle (Cohen ve Felson, 1979) korunmasını öne çıkarır. Örneğin, evden her çıkışımızda kapıyı kilitlediğimizden emin olmak, değerli eşyalarımız için bankalarda kasa kiralamak, okula giden çocuklarımıza tavsiyelerde bulunmak, yanımızda fazla parayla gezmemek, gecenin bir vakti kuytu köşeler yerine ışıklı caddelerden eve gitmek, güvenlik alarmı taktırmak ve güvensizlik hissi veren kişi ve yerlerden uzak durmak hep bu türden rutin tedbirlerdendir. Burada mağdur olma ihtimali olan kişilerin sadece polis ya da başkaca kamu otoriteleri tarafından korunamayacağı, özellikle mağdur olma potansiyeli olan kişi ve kurumların kolaylıkla suç önleme çalışmalarına katılabileceği düşüncesi vardır.

Durumsal suç önleme, suçun içerisindeki üç faktörden biri olan ve geleneksel kriminolojik yaklaşımların yeterince odaklanmadığı, suç mağdurunun çeşitli tedbirlerle, özellikle de rutin tedbirlerle (Cohen ve Felson, 1979) korunmasını öne çıkarır. Örneğin, evden her çıkışımızda kapıyı kilitlediğimizden emin olmak, değerli eşyalarımız için bankalarda kasa kiralamak, okula giden çocuklarımıza tavsiyelerde bulunmak, yanımızda fazla parayla gezmemek, gecenin bir vakti kuytu köşeler yerine ışıklı caddelerden eve gitmek, güvenlik alarmı taktırmak ve güvensizlik hissi veren kişi ve yerlerden uzak durmak hep bu türden rutin tedbirlerdendir. Burada mağdur olma ihtimali olan kişilerin sadece polis ya da başkaca kamu otoriteleri tarafından korunamayacağı, özellikle mağdur olma potansiyeli olan kişi ve kurumların kolaylıkla suç önleme çalışmalarına katılabileceği düşüncesi vardır.

Fırsat teorisi, bir suçun işlenmesinin arkasındaki motivasyon ya da yarar ne olursa olsun ortada buna neden olabilecek bir fırsat olmadıkça gerçekleşemeyeceğini savunur. Bu fırsatı genellikle çevresel şartlar, iyi analiz edilmemiş güvenlik açıkları, koruma sağlayan unsurların devre dışı kalması gibi nedenler doğurur.

Fırsat teorisi, bir suçun işlenmesinin arkasındaki motivasyon ya da yarar ne olursa olsun ortada buna neden olabilecek bir fırsat olmadıkça gerçekleşemeyeceğini savunur. Bu fırsatı genellikle çevresel şartlar, iyi analiz edilmemiş güvenlik açıkları, koruma sağlayan unsurların devre dışı kalması gibi nedenler doğurur.

Rutin Faaliyetler Teorisi

Cohen ve Felson (1979) tarafından 1970’lerin sonunda geliştirilen bu teori, bir suçun durumsal

olarak oluşmasında üç unsurun bir araya gelmesi gerektiğini ileri sürer: mağdur

olmaya uygun birilerinin olması, potansiyel bir saldırgan ve mağduru saldırgandan yeterli

derecede koruyacak bir korumanın bulunmayışı.

Burada suç işleme potansiyeli olan kişilerin ulaşmak istedikleri hedef, gerek fiziki gerekse

teknolojik ve tasarımda yapılacak değişikliklerle zorlaştırılır. Banka ya da PTT vb. benzeri yüksek miktarda para dönen yerlerde müşterilerle çalışanlar arasına gerekirse kurşungeçirmez saydam camların yapılması buna örnek olarak verilebilir. Aynı şekilde araçlara alarm sistemi takılması ya da direksiyon kilidi de hedefe ulaşmayı zorlaştırıcıdır. Direksiyon kilidinin Almanya’da ilk ortaya çıktıktan kısa süre sonra araç hırsızlıklarında önemli bir düşüş sağladığı bilinmektedir. Farklı amaçlarla kullanılabilecek kilitler, bariyerler, garaj girişlerine yapılan engelleyiciler,kurum girişlerinde tutulan kayıtlar ve elektronik kart ve turnikeler, evlere ve sitelere giriş çıkışlarda şifreli sistemlerin kullanılması ve üzerinde silah ya da benzeri aletler taşıyanlardan bunları girişte teslim etmelerinin istenmesi de bu kapsamda değerlendirilebilir.

Suçun doğurduğu riskin arttırılması önemli bir caydırıcılık sağlar. Hedef alınanın gerek

fiziki gerekse teknolojik olarak sürekli gözetim ve denetim altında tutulması gerçekleştirilecek

bir suçun daha riskli olduğu hissini verecektir. Kuytu köşelerin iyi aydınlatılması,

okul çocuklarının forma giymesi ya da okullarına dair bir işaret taşımaları, özel güvenlik

görevlileri ya da kullanılacak her türlü alarm sistemlerinin özellikle görünür bir yerde

durması da yine algılanan riski arttırır. Diğer yandan koruma altına alınmak istenen yerin

görünür yerlerine polisin zaman zaman dağıttığı uyarı afişlerinin yapıştırılması ve gerektiğinde

kapalı devre alarm sistemiyle sıradan kişi ya da müşterilerin kendi başlarına alabilecekleri

önlemlerin hatırlatılması da algılanan riski arttırmaya yardım eder.

Doğal gözetimin temel amacı suçtan uzak tutulmak istenen bir bölge ya da alanın doğal

düzeni içerisinde olabildiğince canlı ve yaşayan bir yer haline getirilmesidir. Unutulmamalıdır

ki bir yer hayatın doğal akışı içerisinde ne kadar canlı ve yaşayan bir yapıya sahipse

o denli korunaklı ve güvenlidir. Doğal gözetim, insanların daha karanlık olduğu ya da

bakımsız, pis, çöple dolu olduğu için kullanmaktan imtina ettikleri bir yerin bütün bunlardan

arındırılarak kullanıma açılmasını, caydırıcı ya da uzaklaştırıcı engellerin ortadan

kaldırılmasını ifade eder. Bir yeri ya da alanı doğal süreçler içerisinde ne kadar çok insan

kullanırsa bütün bu insanların her biri doğal olarak orayı gözetim ve dolayısıyla da denetim

altında tutmuş olur. Buna en tipik örnek olarak, karanlık, tekinsiz ve geceleri tinerci ya

da alkol alanların kullandığı bir parkın iyi ışıklandırılıp, güvenlik görevlisi görevlendirilerek

insanların kullanmalarının sağlanması verilebilir. Bunun için burayı kullanan alkolik

ya da uyuşturucu bağımlılarının belediyelerle ve ilgili birimlerle işbirliği halinde rehabilitasyon

merkezlerine yerleştirilmeleri, parkın gerekli peyzaj düzenlemelerinin yapılması ve

gerekirse çocuk ya da gençlere yönelik oyun alanları oluşturulması, insanların orayı daha

fazla kullanmaları için çeşitli nedenlerin olmasının sağlanması gerekir.

Durumsal suç önleme alanındaki temel teorik yakla şımları açıklamak

Durumsal suç önleme anlayışının ortaya çıkmasında ve gelişmesinde etkili olan başlıca beş teorik

yaklaşımdan söz edilebilir. Bunlar, Fırsat Teorisi, Rutin Fa- aliyetler Teorisi, Rasyonel Tercih

Teorisi, Kırık Pencere Teorisi ve Suç Örüntüsü Teorisi’dir.

Durumsal suç önleme yaklaşımının kriminoloji içe-

risinde suç önlemeye dönük diğer yaklaşım ya da teorilerden en belirgin farkı, suç işleyen

insanların bunu neden işledikleri yerine suçun neden işlendiğine odaklanıyor olmasıdır. Diğer bir

deyişle, suçlu yerine suçu konu etmesidir. Durumsal suç önleme yaklaşımı, suçun merkezi iktidar

tarafından ortadan kaldırılma- sının zorluğunu kabul eden, o nedenle yerel düzeydeki aktörleri işin

içerisine katan bir bakış açısına sahiptir. Bu nedenle, her türlü kurum ve kuruluşlar, sivil top-

lum örgütleri, belediyeler, bankalar, şirketler, alış veriş merkezleri gibi yerlerde oluşabilecek

suçların önlen- mesinde buraları yönetenlerin rol almasının önemini belirtir. Bu odak farkı,

durumsal suç önlemenin, suçun sosyal, psikolojik, biyolojik, ekonomik ya da siyasal nedenlerinden

çok daha çevresel, dışsal ve durumsal nedenlerine yönelmesini beraberinde getirir.

Doğru cevap A şıkkıdır.

Doğru cevap B şıkkıdır.

Doğru cevap C şıkkıdır.

Durumsal suç önlemeye getirilen eleştirileri ‘etik’ ve ‘ideolojik’ olmak üzere iki temelde toplayabiliriz. Bu nedenle doğru cevap E şıkkıdır.

Doğru cevap D şıkkıdır.

Doğru cevap B şıkkıdır.

Hedefe ulaşmanın zorlaştırılması ve kazanımların azaltılması gerektiği için doğru seçenek D şıkkıdır.

Doğru cevap C şıkkıdır.

Doğru cevap E şıkkıdır.

Geleneksel kriminoloji, daha kamu merkezli bir mücadele perspektifiyle daha çok suç işleyenlerin temel motivasyonuna, bu amaçla psikolojik, sosyal veya biyolojik faktörlere ve suç mağduru olanların mağduriyetlerinin giderilmesine yoğunlaşır.

Durumsal suç önleme ise suçun içerisindeki üç faktörden biri olan ve geleneksel kriminolojik yaklaşımların yeterince odaklanmadığı, suç mağdurunun çeşitli tedbirlerle, özellikle de rutin tedbirlerle korunmasını öne çıkarır.