SUÇ ÖNLEME MODELLERİ

Yirmi yıl

Beş gün

Islah

Aydınlanma

Lombrosso

Durkheim

İrade serbestisi

Tehlikelilik hali

Ortamdaki herkesin suçlu olması

Bentham

En az yirmi ve en fazla yüz Türk Lirası olan bir gün karşılığı adli para cezasının miktarı, kişinin ekonomik ve diğer şahsi halleri göz önünde bulundurularak takdir edilir (TCK m.52).

Caydırıcılık, bireyin gönüllülüğü aranmaksızın, korkutmak ve zorlamak suretiyle onun suçtan uzaklaştırılmasını ifade eder.

Caydırıcılık ve ıslah kavramları arasındaki temel farklar şu şekilde sıralanabilir:
• Öncelikle suçtan caydırma gerek suç failleri gerekse henüz suç işlememiş ama gelecekte işleme potansiyeli olan toplumdaki bireyler bakımından söz konusu olabilirken; ıslah sadece suç işlemiş kimseler bakımından söz konusu olur.
• İkincisi ve bundan daha önemlisi caydırıcılıkta bir zorlama varken ve gönüllülük olmaksızın suçtan uzaklaştırma söz konusuyken; ıslahda gönüllülük ve kişide toplumsal düzene uyum sağlama isteğinin uyandırılması durumu ortaya çıkar.
• Son olarak caydırıcılık gerek salt ceza normunun varlığı gerekse de cezanın infaz edilmesi ile gerçekleştirilirken; ıslah sadece cezanın infazı ile sağlanabilmektedir.

Aydınlanma süreci, aşağıda daha ayrıntılı sıralayacağımız olumsuz bazı sonuçları nedeniyle eleştirilebilir olmasına karşın; genel olarak sosyal ve kültürel alanda insana bakışı değiştirmiş ve kamusal faaliyetlerin merkezine insanı koymuştur. Bu dönemle birlikte artık her insanın, nasıl bir suç işlerse işlesin, nasıl bir kişiliğe sahip olursa olsun, sırf insan olma vasfı nedeniyle saygıdeğer olduğu düşüncesi hakim olmaya başlamıştır.

Pozitivist okulun cezaların bireyselleştirilmesi, cezalar belirlenirken failin kişisel özelliklerinin de göz önünde bulundurulması, bilimsel araştırma konularının sadece suçla sınırlı kalmayıp; aynı zamanda suçlunun da inceleme kapsamına alınması gibi sosyal ve hukuksal alanda olumlu katkıları olmuştur.

ABD’de zencilerin, Avustralya’da ise Aborjinlerin potansiyel suçlu olarak görülmeleri, bu biyolojik açıklamalarla desteklenmiştir. Ayrıca Nazi Almanya’sında bazı hastalar ve Yahudiler öldürülürken gösterilen gerekçeler, pozitivistlerinkilere son derece benzemektedir.

Foucault, modern cezalandırma sistemlerinde sadece suçların değil; aynı zamanda suçluların ruhlarının da yargılandığını ileri sürmektedir.

Modern süreçte kamusal cezalandırmaya ve dolayısıyla caydırıcılığa ilişkin yaşanan bir diğer önemli gelişme, cezaların infazı sırasındaki gözetime ilişkin olarak ortaya çıkmıştır.
Bu bağlamda modern süreçte giderek yaygınlaşan görüşe göre; “suçluların suçtan caydırılması ve ıslahı, ancak hükümlülerin kapalı mekanlarda tutulması ve etkin şekilde gözetlenmesi halinde mümkün olabilir” şeklindedir. Bu düşüncenin oluşmasında Avrupa’da yaşanan veba salgınlarının önemli bir etkisi olmuştur.

Cezai takibat suç işlediği sanılan bir kimsenin, üstüne atılan o suçu işleyip işlemediğini ortaya çıkarmak için yapılan soruşturma, sorgu, tutuklama, salıverme ve benzeri işlemlerin tümüne verilen isimdir.

Eylemci görüşte bireylerin tercihlerini ve davranışlarını belirleyen en önemli etmen bireyler ve onların iradeleridir. Dolayısıyla sosyal hayatta yapıların anlamlı bir etkileri bulunmamaktadır. Bireyler her gün yeniden birbiriyle yaşadıkları etkileşim sonucunda sosyal hayatı yeniden inşa ederler. Bu bağlamda bireylerin kendi iradeleri ile davranışlarını gerçekleştirdikleri kabul edilir. Bu görüşün en önemli fikir babası ise Weber’dir.

Hükümlülerin işledikleri suç türüne göre, ıslahları için rehabilitasyon altında geçirmeleri gereken süreler bilimsel olarak araştırılıp cezalar ona göre mi belirlenmektedir; yoksa afaki olarak işlenen suçun ağırlığına göre özgürlükten mahrum kalma şeklinde çekilmesi uygun görülen bir ıstırap süresi mi tespit edilmektedir. Bu bağlamda neden hırsızlığa 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezası verilirken; yağmaya 6 yıldan 10 yıla kadar hapis cezası verilmektedir? Her ne
kadar teorik olarak sürekli cezanın ıslah ediciliği üzerinde durulsa da; suç karşılığı olarak öngörülen cezaların tespitinde ıslah pek göz önünde bulundurulmamakta; sadece suçun ağırlığına göre, çekilmesi gereken bir ıstırap süresi tayin edilmektedir.