SUÇ ÖNLEME MODELLERİ

"Devletin suç kabul ettiği eylemlerin neden olduğu zararın azaltılmasını amaçlayan, bütün özel teşebbüsler ile ceza hukukunun uygulanması dışındaki devlet politikalarının toplamına verilen isimdir tanımını yapan Van Dijk, Jaap De Waard'tır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Klasik okulun temel varsayımı, suçluların, eylemlerinin sonuçlarını hesapladıktan sonra suç işlemeyi seçtikleridir. Klasiklere göre, bireyler, istedikleri şeyi elde etmek için yasal veya yasal olmayan araçları seçme konusunda özgür bir iradeye sahiptirler. Ceza korkusu suça karşı caydırıcı olabilir ve toplum suçtan elde edilecek olanın vereceği mutluluktan (hazdan) daha fazla acıyı ceza yoluyla vererek suçlu davranışını kontrol altında tutabilir.

Pozitivist okul ise, insan davranışının, bireylerin kontrollerinin dışındaki kuvvetler tarafından belirlendiğini ve bu kuvvetleri ölçmenin mümkün olduğunu savunur. Klasiklerin tersine -ki onlar bilimsel sınamaya tabi tutmadan insanların suç işlerken rasyonel olarak tercihte bulunduklarını söylüyorlardı- pozitivistler suçlu davranışının biyolojik, psikolojik ve toplumsal etkenlerden kaynaklandığını düşünmüşlerdir.

Jeremy Bentham’ın (1748-1832) cezalandırmaya ilişkin düşüncelerinin ana hatlarını Ahlâk ve Yasama İlkelerine Giriş (1780) isimli kitabında bulmak mümkündür. Bentham, potansiyel suçluların bilinçli olarak işleyecekleri suçun kârını ve zararını hesapladıklarını kabul etmiştir.

Jeremy Bentham’ın (1748-1832) cezalandırmaya ilişkin düşüncelerinin ana hatlarını Ahlâk ve Yasama İlkelerine Giriş (1780) isimli kitabında bulmak mümkündür.

Bentham’ın tasarladığı ve Panopticon (Yunanca ‘her şeyi gören’) ismini verdiği hapishane de aynı amaçları gözetir. Panopticon’un amacı, ıslah olmazı ıslah etmek, akıl hastasını gözaltında tutmak, huysuzu düzeltmek, şüphelileri kuşatmak, aylaklara iş vermek, yardıma muhtaçlara yardım etmek, hastaları iyileştirmek ve her tür sanayi ve eğitim kolunda eğitim vermektir.

Cesare Lombroso (1835-1909), Comte’un pozitivizmini ve Darwin’in evrimci kuramını suç araştırmaları alanına uygulamıştır.

Tesadüfî suçlular, üç gruptan oluşur. Bunların ilki, sözde suçlulardır. İsteyerek suç işlemezler. Eylemleri toplum tarafından kınanmaz fakat yasa tarafından suçlu kabul edilirler. Kişinin şahsını, şerefini yahut ailesini korumak için işlediği suçlar bu türdendir. Bu suçlar toplumda korku yaratmaz ve topluluğun ahlâk duygusunu incitmez.

Ferri suçluları şu şekilde sınıflandırır:

Suçlu doğanlar (doğuştan suçlular): Kriminal antropolojinin özelliklerini belirlemiş olduğu suçlu türüdür. Bunlar Lombroso’nun yukarıda da verdiğimiz atavistik tipine dâhildirler.

Akıl hastası (deli) suçlular: Kliniksel olarak belirlenmiş bir akıl hastalığına yakalanmış yahut nöropsikopatik bir durumda olan suçlulardır.

Alışkanlıklar sonucu suçlu olanlar: Ailenin terk etmesi, sosyal çevrenin etkisi, sefalet, kötü arkadaşlıklar gibi nedenlerle tesadüfî suçlu olarak suç işlemeye başlayan ancak daha sonra bunu alışkanlık haline getiren suçlulardır. Aynı zamanda, hapishanelerin kötü işleyişi nedeniyle orada kötü alışkanlıklar edinen ve hapishaneden çıkışta topluma adapte olamayan suçlular da bu gruba dahil olurlar.

İhtiras nedeniyle suçlu olanlar: Tutkuları (ihtirasları) ya da yoğun duyguları nedeniyle suç işleyenlerdir.

Tesadüfî suçlular: Lombroso’nun criminaloid dediği, antropolojik nedenleri göreceli olarak doğuştan suçlulara ve akıl hastası suçlulara göre daha az olan, özellikle çevrenin etkisiyle uygun ortam olduğunda suç işleyen kişilerdir.

Yaptırım, “bir birey ya da grubun davranışına, bu birey ya da grubun belirli bir norma uyum göstermesini sağlayacak biçimde gösterilen herhangi bir tepkidir”

Klasik Okul,1789 Fransız Devrimi öncesindeki insanlık dışı bir hukuk, cezalandırma ve adalet sistemine tepki olarak doğmuştur.

Becker, etiketleme teorisinin en önemli yapıtlarından biri olan Haricîler’de, sapkınlığı, yani sapma davranışını insanlar arası etkileşime bağlar.

Raffaele Garofolo’nun, 1885’de yazmış olduğu Criminologia (Kriminoloji) isimli eserinde, aynen Lomboroso ve Ferri’de olduğu gibi, Darwin’in evrim teorisinin ve bu teorinin toplumsal hayata uygulanmasının büyük etkisi görülmektedir. Sosyoloji temelli bir yaklaşım gibi durmakla birlikte Garofolo suçun nedenlerini kişilikte arar.

Garofolo’nun yaptığı suç tanımı, kendi deyimi ile ‘sosyolojik’tir ve suçun, salt yasa koyucunun yaptığı tanımla belirlenmesine açık bir şekilde karşı çıkar.

Garofolo’ya göre suçluluk, suçludaki ruhsal ya da başka bir deyişle ahlâkî anomalidir. Gerçek suçlu, özgecil duyguların normal gelişiminden yoksundur.

Hiç şüphe yok ki, organik temellere bağlı bu tip düşünceler, çevresel ve toplumsal etmenlerin önemini ikinci plana atmaktadır. Nitekim bu, onun eğitim konusundaki düşüncelerinde de açıkça ortaya çıkmaktadır. Garofolo’ya göre, suçun ortadan kaldırılması için eğitime önem verilmesi gerektiğini düşünenler yanılmaktadırlar.

Gelenek Öncesi Ahlaksallık: Yetke (otorite) bireyin dışındadır ve akıl yürütme davranışların fiziksel sonuçları üzerine temellenir.

1. Evre: Ahlaksal davranış somut kurallar üzerine yapılanır; ahlaksal standartların içselleştirilmesi söz konusu değildir; kurallara uyan davranıştır.

2. Evre: Her birey en fazla kazancı kendisine ister; başkalarını düşünme yalnızca kişi için ödüllendirici olacaksa söz konusudur. Ahlaka uygun davranış çıkara uygun davranıştır.

Sapma ve suç: Sapma sosyolojik bir kavramdır ve toplumsal normlardan kabul edilebilirlik sınırlarının ötesindeki ayrılmayı ifade eder. Suç ise, hukuki olmadığı durumlarda, toplumun şiddetli tepki gösterdiği ve bir tür cezanın uygulandığı eylemlere karşılık gelir.

Atavizm: Sözlükte organizmalarda evrimsel gelişim süresince ortadan kalkan bazı özelliklerin tekrar görülmesi; Lombroso’da insana benzer maymun fosillerinde ve bir dereceye kadar günümüz yabanlarında görülen, maymunları ve daha alt primatları hatırlatan, morfolojik özelliklerle fiziksel olarak karakterize edilen ilkel veya alt-insan tipine özgü özelliklerin günümüz insanlarında ortaya çıkışı.

Lombroso, özgür irade kavramı yerine determinizmi koymuştur. Amacı, suçlu davranışının bilimsel gözlem ve araştırmayla açıklanmasıdır. Lombroso’nun teorisi genel olarak, suçluların, suçlu olmayanlardan, atavistik veya dejeneratif kaynağa sahip pek çok fiziksel anomali ile ayrıldığını savunur. Atavizm (Latince
ata anlamındaki atavus ve büyükbaba anlamındaki avus’tan), insana benzer maymun fosillerinde ve bir dereceye kadar günümüz yabanlarında görülen, maymunları ve daha alt primatları hatırlatan, morfolojik özelliklerle fiziksel olarak karakterize edilen, ilkel veya alt-insan tipine özgü özelliklerin günümüz insanlarında ortaya çıkışı anlamına gelir. Buna ilaveten, atavistik bireyler, biyolojik olarak evrimin erken bir aşamasında kaldıkları için, ilkel insanın zekâsına sahiplerdir ve bu geri kalmış bireyler kaçınılmaz olarak modern, medenileşmiş toplumun kurallarına ve beklentilerine uyum gösteremezler. Lombroso daha sonraları buna, suçludaki patolojik (hastalıklı, marazi) koşulları içeren dejenerasyon teorisini ilave etmiştir. Dejenerasyon, Lombroso’ya göre, evrimi durduran, hastalıklı kalıtsal unsurların sonucudur; böylece hastalıklı bireyler ilkel insanlara has gelişmemiş fiziksel ve zihinsel özellikler sergilemektedir.

Öjeni veya öjenik, insanların genetik açıdan kontrol altında tutularak ve ayıklanarak bir insan ırkının ıslah edilmesi anlamına gelir.

Ferri suçluları şu şekilde sınıflandırır:
1. Suçlu doğanlar (doğuştan suçlular): Kriminal antropolojinin özelliklerini belirlemiş olduğu suçlu türüdür. Bunlar Lombroso’nun yukarıda da verdiğimiz atavistik tipine dâhildirler.
2. Akıl hastası (deli) suçlular: Kliniksel olarak belirlenmiş bir akıl hastalığına yakalanmış yahut nöropsikopatik bir durumda olan suçlulardır.
3. Alışkanlıklar sonucu suçlu olanlar: Ailenin terk etmesi, sosyal çevrenin etkisi, sefalet, kötü arkadaşlıklar gibi nedenlerle tesadüfî suçlu olarak suç işlemeye başlayan ancak daha sonra bunu alışkanlık haline getiren suçlulardır. Aynı zamanda, hapishanelerin kötü işleyişi nedeniyle orada kötü alışkanlıklar edinen ve hapishaneden çıkışta topluma adapte olamayan suçlular da bu gruba dahil olurlar.
4. İhtiras nedeniyle suçlu olanlar: Tutkuları (ihtirasları) ya da yoğun duyguları nedeniyle suç işleyenlerdir.
5. Tesadüfî suçlular: Lombroso’nun criminaloid dediği, antropolojik nedenleri göreceli olarak doğuştan suçlulara ve akıl hastası suçlulara göre daha az olan, özellikle çevrenin etkisiyle uygun ortam olduğunda suç işleyen kişilerdir.

Psikanalitik Yaklaşımlar
Psikoloji biliminin önemli düşünürlerden Freud’un suç ve suçluluk bakış açısı da önemlidir. Freud’un bizzat kendisi suçluluk üzerine ayrıntılı bir açıklama getirmediyse de, kurduğu psikanalitik yaklaşımı benimseyen araştırmacılar suç eylemine ilişkin bazı iddialarda bulunmuşlardır. Bir yaklaşıma göre, suçluluk ‘süper ego’nun oluşturulamamasıyla ilgilidir. Her insan içgüdülerine karşılık gelen bir id’e sahiptir. İd insanları bencil ve saldırgan olmaya iter. Toplumsal yaşam içerisinde zamanla bu bencillik ve saldırganlık oluşturulan süper ego ile dengelenir ve uyumlu bir kendi olma durumu, bir ego yaratılır. İşte suçlu insanlar, süper egosunu geliştirememiş insanlardır. Çocuksu arzular peşinde koşmakta, eylemlerinin sonuçlarını hesaplayamamaktadırlar. Yine psikanalitik yaklaşımlardan yola çıkılarak yapılan ve yüceltme kavramını kullanan bir açıklamaya göre, suç eylemleri; gizli, bastırılmış ve doyuma ulaştırılamamış arzuların sonucudur. Bu arzuları başka türlü ifade edilememekte ve suç şeklinde dışa vurulmaktadır. Suçu anne-baba ilişkisindeki kopukluğa dayandıran psikanalitik açıklamalar ise suçluluk özellikle anne yoksunluğuna bağlıdır. Anne ile olan ilişkisinde yoksunluk yahut kesinti yaşamış olan birey, yetişkinliğinde suçlu olabilmektedir.

1. Düzey: Gelenek Öncesi Ahlaksallık
Yetke (otorite) bireyin dışındadır ve
akıl yürütme davranışların fiziksel sonuçları üzerine temellenir.
1. Evre: Ahlaksal davranış somut kurallar üzerine yapılanır; ahlaksal standartların içselleştirilmesi söz konusu değildir; kurallara uyan
davranıştır.
2. Evre: Her birey en fazla kazancı kendisine
ister; başkalarını düşünme yalnızca kişi için
ödüllendirici olacaksa söz konusudur. Ahlaka
uygun davranış çıkara uygun davranıştır.
2. Düzey: Geleneksel Ahlaksallık
Yetke içselleştirilir fakat sorgulanmaz
ve akıl yürütme kişinin ait olduğu grubun normları üzerine kurulur.
3. Evre: Kişi yetkeye (otoriteye) itaat eder ve
isteklerine uyar; toplumsal olarak kabul edilebilir standartlar önemlidir. Ahlaklı davranış
yetkeye uyan davranıştır.
4. Evre: Yetkeye saygı önemlidir, örneğin toplumsal ve dinsel yetkeler gibi; yasa ve düzene
saygı vardır; yetkeye itaat edilir.
3. Düzey: Gelenek Ötesi Ahlaksallık
Gelenek ötesi ahlaksallık; bireysel yargı bireyin kendi seçtiği ilkeler üzerine
kuruludur ve ahlaksal akıl yürütme
bireysel haklar ve adalet üzerine kurulur.
5. Evre: Toplumda çoğunluğun görüşü önemlidir. Ahlaksal davranış çoğunluğa uyan davranıştır.
6. Evre: İnsanlar, her zaman toplum tarafından
konulmayabilen evrensel ahlak ilkeleri temelinde eylemlerinin sorumluluğunu yüklenirler; bireyin kendi seçimi olan ahlaksal ilkeler
eşitliğe ve herkes için saygıya dayanır.

Suçun önlenmesi için proaktif, önleyici, tepkisel ve onarıcı stratejilerden bahsedilebilir (Geleri, 2009: 15-23). Proaktif strateji, suç işlemeye müsait olanakları ortadan kaldırmayı, suç işleme niyetinde olanların düşüncesini değiştirmeyi, onları suç işlemekten vazgeçirmeyi amaçlar. Önleyici strateji, suç işleme ihtimali olan kişilerin izlenmesini ve suç işlemeyi kolaylaştıran fiziksel durumları düzenler. Tepkisel strateji, suçun işlenmesini takiben suçluların yakalanması veya yeni suç işlemelerinin engellenmesiyle ilgilidir. Detektiflik, olay yeri inceleme, kriminalistik çalışmalar bu stratejiyle ilgilidir. Nihayet onarıcı strateji suçluların ıslahıyla ilgilidir. Islah, cezaevinde olabileceği gibi, hapis cezasına alternatif cezalar yoluyla veya cezaevi sonrasında suçluların toplumsal yaşama dahil olmasının sağlanmasıyla gerçekleştirilebilir.