SUÇUN ÖLÇÜLMESİ

Belirli zaman ve mekânda işlenen suçların bütününü tespit etmek, nicel ve nitel olarak takip etmek, gözlemlemek ve gerektiğinde rapor etmek süreci, ‘suçların izlenmesi’ olarak adlandırılmaktadır.

Suçun kaydedilmesi aynı zamanda onun toplum ve takip edecek kamu otoritesi için bilinmesini görünür hale gelmesini de sağlamaktadır. 

Suçun kaydedilmiş bilgileri, görünür suçluluk,

• Bir toplumda suçluluğun boyutları hakkında genel bir bilgi verebilir
• Suçların işlendiği yer, zaman ve miktar olarak dağılımının belirlenmesini sağlar
• Suçun oluşma koşullarının öğrenilmesine yardım eder.

Siyah sayılar bilinmeyen, kayıt altına alınmayan suçluluğu, yani resmi makamlara bildirilmeyen, bu nedenle de resmi istatistiklerin dışında kalan alanı ifade etmektedir. Siyah sayılar, suçta karanlık alan, suçta karanlık sayı, suçta siyah rakam, suçun kara sayısı gibi çeşitli isimlerle adlandırılmaktadır.

Suçun ve suçluluğun iki temel araştırma alanı söz konusudur:

• Kamu otoritesinin bilgi ve haberinin olduğu kaydedilmiş suçluluk
• Bilgisi dâhilinde olmayan, ne kadar olduğunun tahmin edilmeye çalışıldığı karanlık alan

Suç istatistikleri, suçlular, mağdurlar ve ceza adalet sisteminin tepkileri üzerine bilgiler içerir ve düzenli, sistematik olarak toplanır, düzenlenir; birbiriyle karşılaştırma ve az ya da çok kamuoyuyla paylaşma amacı taşır.

Türk adalet sisteminde kanunen suç bildirimleri kolluk kuvvetine veya doğrudan Cumhuriyet Savcılıklarına yapılabilmektedir. Eğer bildirim Kolluk Kuvvetine yapılmışsa Cumhuriyet Savcıları ile de paylaşılması gerekmektedir.

Polis istatistikleri, ihbar ve şikâyet üzerine tespit edilen, Adli veya İdari makamlarca araştırılması istenen ve polis Birimlerinin kendi çalışmaları neticesinde ortaya çıkarılan olaylara ilişkin istatistiklerdir. Bu kayıt polis kaynaklı suç bilgisini oluşturmaktadır. İl ve ilçe merkezlerinde Emniyet Genel Müdürlüğü (EGM), kırsal alanda da Jandarma Genel Komutanlığı’nın (JGnK) suç olayları ile ilgilenmekte ve bilgileri kayıt altına almaktadırlar.

Polis istatistikleri bazı sınırlılıklar taşımaktadır:

• Polis istatistikleri önem derecesine bakılmaksızın tüm suçları genel başlıklar altında rakamlaştırılmaktadır. Teşebbüs ya da iştirakleri ayrı başlık altında detaylı tutmamaktadır.
• Polis istatistikleri, polis bölgelerindeki görünen suçluluğu ölçmektedir. Bu da temelde il ve ilçeler gibi kent merkezleri anlamına gelmektedir. Ayrıca birkaç farklı bölgede işlenen bağlantılı suçları da içermemektedir.
• Polis istatistikleri, aslında suçun ve suçluluğun varlığı ya da yokluğunu net göstermez; çünkü polis istatistikleri ihbar ve şikâyetlere ilişkin tüm bilgileri kayıt altına almaktadır. Hâlbuki bir suçla bağlantılı olduğu düşünülerek yakalanan kişi, hukuken Cumhuriyet Başsavcısı iddianame kabul edildiğinde sanık olarak adlandırılır. Polis konuyla ilgilenirken ancak şüphelidir.
• Polis istatistikleri, polisin organizasyonundan, halka yakınlığından, halkın sosyokültürel özelliklerinden ve suçun kendisinin niteliklerinden etkilenmektedir. Polis belirli konulara daha fazla eğilirse, kamuoyunun bu konuya duyarlılığı artmakta ve istatistiklerde kabarmaktadır (Sokullu- Akıncı, 1999: 76). Ya da medyanın bir konu üzerine dikkati yoğunlaştığında bu olayların polise aktarılması da artmaktadır.
• Polis istatistikleri, Gümrük Muhafaza Müdürlükleri, Gelir Müdürlükleri, Sosyal Sigorta Kurumu vb. diğer kurumların belirledikleri suçları kısmen içermektedir. Bu da tüm kaydedilmiş suç verisi bilgisinin polis istatistiklerinde bulunmasını zorlaştırmaktadır.

Adalet istatistikleri ya da adli istatistikler, savcılığın soruşturma dosyasını açmasından mahkemenin kararının kesinleşmesine kadar olan süreci kapsar. 

Ulusal adalet istatistiklerinin son bilgi kaynağı ceza infaz kurumlarının bilgilerinden elde edilmektedir. Ceza ve tutukevleri Adalet Bakanlığı’na bağlı olarak hizmet vermektedirler. Ceza ve tutuk evi istatistikleri, temelde bir nüfus sayımı bilgisi içerdiği için ceza adalet sistemin geri kalanında olduğu gibi iş yükü ve dosya sayıları üzerinden tutulan istatistiklerden biraz farklıdır. Bu istatistikler, ceza ve tutukevlerindeki kişilerin kimler olduğunu detaylı olarak sunmaktadır. 

Uluslararası suç istatistikleri iki kaynaktan beslenmektedir: İlki ise, sınıraşan suçlarla mücadele edebilmek için, devletlerin kollektif hareket içinde bulunma ihtiyacından doğan suçla mücadele uluslararası örgütlerinden kaynaklanan bilgilerdir. Uluslararası suç istatistiklerin ikinci kaynağı, ulusların kendi ihtiyaçları için ürettikleri bilgileri uluslararası örgütlere sunmaları nedeniyle ortaya çıkan veri tabanlarıdır. Bu bilgi kaynakları, suça ilişkin ya da ceza adalet sistemine ilişkin farklı değişkenleri ülkelerin değerleri üzerinden karşılaştırma şansı vermektedir.

Uluslararası suçlarla mücadele için kurulan örgütlenmeler Birleşmiş Milletler çatısı altındaki örgütlenmelerden UNODC (Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisi- United Nations Office on Drugs and Crime) ya da HEUNI (Birleşmiş Milletler ile bağlı Suç Önleme ve Kontrol için Avrupa Enstitüsü- The European Institute for Crime Prevention and Control, affiliated with the United Nations) ya da ICPC (Uluslararası Suç Önleme Merkezi - International Centre for the Prevention of Crime ) ve İnterpol bu tür yapılar olarak düşünülebilir.

Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisi (UNODC)’un çalışma alanları;

• Uluslararası örgütlü suçlara, yasadışı ticaret ve yasadışı uyuşturucu kaçakçılığına karşı mücadele etme
• Yolsuzlukla mücadele etme
• Terörizmin önlenmesi
• Adaletin desteklenmesi
• Önleme, tedavi ve yeniden bütünleştirme ve alternatif kalkınma
• Araştırma, trend analizi ve adli tıp
• Politika desteği olarak belirlemektedir.

Siyah sayılar, karanlık alan, suçun failinin suçun cezası yüzünden suçunu itiraf etme eğiliminin az olacağı göz önüne alındığında, ya mağduru olayı aktarmadığı ya da aktaramadığı için ya da idarenin suçun kaydına ilişkin bakış açısından kaynaklanmış olabilir. Örneğin;

• mağdurun bazı özellikleri (çocuk/yaşlı olması, fiziki ya da zihinsel engeli bulunması)
• aile olmaktan kaynaklanan hassasiyetler (eşinden, çocuğundan ya da ebeveyninden kötü muamele görmede olduğu gibi)
• misilleme korkusu
• yaşanılan sarsıntının tekrarlanacağı korkusu
• ikinci bir mağduriyet ihtimali (homoseksüel olmak, etnik bir azınlığa dahil olmak, alkol bağımlısı olmak vb.)
• mağduriyetin oluşmasında mağdurun kendi katkısının olması

gibi nedenler mağdurları suçu bildirmekten alıkoyabilir. 

Siyah sayıların mağdur dışında idareden kaynaklanan bir kısmı da olabilir. Kolluk kuvvetleri ya da idarenin suçtan ilk haberi olan kısmı, bu bilgiyi kayda geçirmemeyi tercih etmiş olabilir. Diğer bir ifade ile suçun resmi istatistiklerde yer alması suçun görünürlüğüne ve müracaat edilebilirliğine bağlıdır.

Mağdur anketleri genel olarak;

• farklı suç tiplerinin yaygınlığını, sıklığını, seyrini ve özelliklerini tespit etmeyi
• vatandaşların sosyal suç düşünleri, güvenlik algılarını
• mağduriyet karşısındaki tutum ve davranışlarını
• farklı suç tiplerine ilişkin mağduriyet özelliklerini,
• suçun siyah sayılarını

tespit etmeyi hedefler.

Karanlık alanın tahmin edilebilmesi için yapılan çalışmalardan diğeri ise fail anketleridir. Bu tür çalışmalarda, ankete katılan bireylere, hayatlarının bir herhangi döneminde suç işleyip işlemedikleri veya komşuları, meslekdaşları, aileleri, dostları arasında suç işleyen olup olmadığı sorulmaktadır. Bu tür çalışmalar ‘kendiliğinden bildirim’ veya ‘fail öz-bildirim anketi’ ya da ‘fail itiraf anketleri’ denmektedir.

Suç korkusu “bir suça ya da kişinin suç ile ilişkilendirdiği sembollere karşı geliştirdiği bir duygusal korku veya endişe reaksiyonu” olarak tarif edilebilir. Şahıs bazından bakıldığında suç korkusunun endişeye, güvensizliğe, memnuniyetsizlik ve tatminsizliğe, yabancılaşmaya ve psikolojik bozukluklara, neden olduğu görülebilmektedir.

Suç korkusunun nedenleri üzerinde Savunmasızlık Teorisi, Mağduriyet Teorisi, Düzensizlik Teorisi ve Toplumsal Kaygı Teorisi olarak sınıflandırılabilecek farklı teoriler öne sözkonusudur.

Savunmasızlık Teorisi, fiziksel ve sosyal açıdan kendisini savunmasız hisseden bireylerin daha yüksek suç korkusu hissettiğini; Mağduriyet Teorisi, direkt ya da dolaylı suç mağduriyeti yaşayan bireylerin güvenlik kaygılarının yüksek olacağını; Düzensizlik Teorisi, loş aydınlatma, metruk evler gibi çevresel faktörlerin ve sarhoşların çetelerin varlığı gibi sosyal özelliklerin suç korkusunu artıracağını; Toplumsal Kaygı Teorisi ise, hızlı nüfus hareketliliği, yoksulluk, gibi etkenlerin yaşadığımız yerlerde gözle görünür hale gelmesinin kaygıyı arttırdığını iddia etmektedir.