SUÇ ÖNLEME MODELLERİ - Deneme Sınavı - 4

Suça yakınlık, suçun potansiyel hedeflerinin yaşadığı yerler ile çoğunlukla potansiyel saldırganların yoğun olarak bulunduğu alanlar arasındaki fiziksel mesafe olarak ifade edilmektedir. Bu ilişki üzerine literatürde yapılan deneysel çalışmalar, değişkenler arasında pozitif bir ilişkisi olduğunu göstermektedir. Yakınlık suç oranlarını veya mağduriyet risklerini tahmin etmek için kullanılabilecek en önemli faktörlerden biridir.

Hedef çekiciliği, hedef olan kişilerin veya nesnelerin maddesel veya sembolik olarak yasal olmayan davranışa karşı hedefin algılanan özelliklerinin (alıp götürülmeye kalkışılan malın ağırlık, ebat ve bağlı veya kilitli olma özellikleri veya kişilerin saldırıya karşı koyabilecek fiziksel kapasitesinin olup olmadığı gibi) potansiyel saldırganlarca arzu edilebilirliğidir.

Mağduriyete götürücü risk faktörleri üç ana grupta toplanmaktadır:
Kişisel Faktörler: Kazanılan fiziki, psikolojik ve sosyal özellikler mağdur olma riskini etkilemektedir. Yaş, cinsiyet, akıl ve beden sağlığı gibi biyolojik faktörler de bu grupta değerlendirilmektedir. Kişisel faktörlerin etkili olduğu durumlarda mağdurlar, bir bakıma mağduriyete teslim olmuş ve kendini savunma isteği de azalmış kişilerdir. Bu faktörler göz önüne alınarak mağdur olmaya yatkınlık araştırılmaktadır.
Davranış Faktörleri: Mağdur olma riskini artıran hayat tarzı gibi davranış faktörleri arasında potansiyel mağdurun bilinçli veya bilinçsiz olarak güvenlik tedbirlerini ihmal etmesi ve kendini devamlı olarak mağduriyete neden olacak riskli durumlara sokması yer almaktadır.
Mekân ve Sosyal Faktörler: Bu faktörler, konunun fırsat yönünü vurgulamaktadır. Bu bağlamda, çevre-mekan ve mimarı yapı ile insan tecrübesi (mağdur olma, suç korkusu) arasındaki etkileşim incelenmektedir. Kuşkusuz, insan davranışı ile çevre şekillenmekte; arazi ve yapılar etkilenmekte; bunların oluşturduğu ortamdan da insan davranışı etkilenmekte ve değişmektedir.

Doğru cevap A seçeneğidir.

Rasyonel tercih teorisi, suç işleyen saldırganın bu eyleminin getiri ve götürülerini bilinçli bir şekilde hesap ettiğini ve elde edeceği yarar göze aldığı riskin üzerindeyse harekete geçtiğini ileri sürer.

1980’lerde ortaya atılan ‘kırık pencere teorisi’ toplumdaki suçu ve suç korkusunu azaltmak için sadece suçlularla mücadele etmenin ve yasaları uygulamanın yetmediği tezine dayanır

Farklı mağduriyet risklerini açıklayan, ilk ve en önemli sistemli suç mağduriyeti teorilerinden bir tanesi Hindelang, Gottfredson ve Garofalo’nun geliştirdiği Hayat Tarzı Teorisidir. Bu teoriyi oluşturmak için yazarlar Amerika’da 1972 yılında sekiz şehirde (Atlanta, Baltimore, Cleveland, Dallas, Denver, Newark, Portland ve St. Louis) uyguladıkları araştırma neticesinde elde ettikleri deneysel verileri kullanmışlardır.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Koruma altına alınmak istenen yerin görünür yerlerine polisin zaman zaman dağıttığı uyarı afişlerinin yapıştırılması ve gerektiğinde kapalı devre alarm sistemiyle sıradan kişi ya da müşterilerin kendi başlarına alabilecekleri önlemlerin hatırlatılması da algılanan riski arttırmaya yardım eder.

Suça yakınlık, suçun potansiyel hedeflerinin yaşadığı yerler ile çoğunlukla potansiyel saldırganların yoğun olarak bulunduğu alanlar arasındaki fiziksel mesafe olarak ifade edilmektedir.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Önceden konulan ‘park yapılmaz’, ‘Özel mülk’, ‘Ateş yakmayınız’, ‘Mangal yakılması yasaktır’ gibi uyarı levhalarının kullanılması, mazeretlerin ortadan kaldırılması suç önleme tekniğine örnek olarak verilebilir.

Maruz kalma, kişilerin veya nesnelerin belirli yer ve zamanlardaki potansiyel saldırganlarca görünürlüğü ve değeri ile ilgili bir kavramdır. Suça maruz kalma,
kısaca bir kişinin suça karşı savunmasızlığıdır.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Hayat Tarzı Teorisinin kurucularına göre, bir bireyin hayat tarzı suç mağduriyeti riskini belirleyen önemli bir faktördür. Bu bağlamda hayat tarzı, hem mesleki faaliyetleri (iş, okul vb.), hem de boş zaman aktivitelerini kapsayacak şekilde “Rutin Günlük Aktiviteler” olarak tanımlanmaktadır. Bu teorinin öncülerine göre; bir suçun işlenebilmesi için önce dört koşulun bulunması gerekmektedir. Bu koşullar şunlardır:
1. Fail ve mağdurun belirli yer ve zamanda kesişen noktaları olmalıdır.
2. Mağdurun fail tarafından mağduriyet için uygun hedef olarak algılanması gerekir.
3. Bir kişinin bir diğerini mağdur etme eğilimi olmalıdır.
4. Fail hedeflediği sonuca ulaşmak için istekli ve tehdit edebilir veya güç kullanabilir olmalı ve güç ve tehdit kullanımını bir avantaj olarak görmelidir.

Doğru cevap A seçeneğidir.

Oscar Newman (1973) ‘savunulabilir mekân teorisi’ni ortaya koymuştur. Ortamın ve çevrenin suça neden olan şartlar ortadan kaldırılarak nasıl güvenli kılınabileceğini ve mekânların nasıl daha savunulabilir kılınacağını göstermiştir.

Durumsal suç önleme, suçludan çok suça odaklanan bir anlayışı temsil eder. Burada sorulan temel soru, insanlar neden suç işler olmaktan çok ‘neden suç işlenmektedir’ şeklindedir. Temel mücadelesi, suçun ortadan kaldırılması ya da büsbütün önlenmesinden çok azaltılması ve etkili bir mücadele için ne gibi tedbirlerin alınması gerektiğine yöneliktir. Sürekli olarak suç işlenmesine sebep olan bir takım yönetimsel, çevresel ya da bağlamsal koşullara odaklanır. Bu koşulları iyi analiz ederek suç işlenmesini teşvik ya da tahrik edici durumların oluşmasını engellemeye çalışır.

Hayat Tarzı ve Rutin Aktivite Teorisi bireysel riskleri ve toplam suç mağduriyeti oranlarını hesaplamakta kullanılan en geniş uygulama alanı olan teorilerdir. Bunların yanında diğer çalışmalar ise bu teorileri birleştirerek daha anlaşılır bir kavramsal çerçeve oluşturmak ve hedef seçim sürecini anlaşılır kılmak için rutin aktivitelerin ve hayat tarzlarının suç mağduriyeti risklerine etkilerini araştırma girişimleridir.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Durumsal suç önleme, suçun içerisindeki üç faktörden biri olan ve geleneksel kriminolojik yaklaşımların yeterince odaklanmadığı, suç mağdurunun çeşitli tedbirlerle, özellikle de rutin tedbirlerle korunmasını öne çıkarır. Örneğin, evden her çıkışımızda kapıyı kilitlediğimizden emin olmak, değerli eşyalarımız için bankalarda kasa kiralamak, okula giden çocuklarımıza tavsiyelerde bulunmak, yanımızda fazla parayla gezmemek, gecenin bir vakti kuytu köşeler yerine ışıklı caddelerden eve gitmek, güvenlik alarmı taktırmak ve güvensizlik hissi veren kişi ve yerlerden uzak durmak hep bu türden rutin tedbirlerdendir. Burada mağdur olma ihtimali olan kişilerin sadece polis ya da başkaca kamu otoriteleri tarafından korunamayacağı, özellikle mağdur olma potansiyeli olan kişi ve kurumların kolaylıkla suç önleme çalışmalarına katılabileceği düşüncesi vardır.

Durumsal suç önleme esasen kamu otoritelerinin çabalarını ‘destekleyici’ ve ‘tamamlayıcı’ tedbirler içermektedir. O nedenle, kamunun suç önleme politikalarının oluşturulmasında durumsal önleme kısmında yer alan aktörlerin de mutlaka dâhil edilmeye çalışılması önemlidir. Örneğin, toplum destekli ya da problem-odaklı polislik uygulamaları temelde böylesi bir işbirliğini ve spesifik olarak suçların analiz edilmesini içerir. Bunun yanı sıra uygulama esnasında da işbirliğini sürdürmek gerekir. Bu anlamda, yerel düzeydeki uygulayıcıların, örneğin bir bankanın özel güvenlik görevlisinin o bölgeden sorumlu polis otoritesiyle yakın bir işbirliği içerisinde hareket etmesi durumsal önlemenin başarısını arttırıcıdır.

Suç kayması, kısaca uygun şartlar olmadığı için bir yerde işlenemeyen suçların kaybolmayıp bir başka yerde işlenmesidir. Örneğin, bir süredir ülkemizde yaygın şekilde ortaya çıkan ‘güvenlikli’ sitelerin oluşması burada yaşayanlar açısından suçu azaltıcı bir etki yapsa da burada işlenemeyen suçların kendilerini o düzeyde korunaklı kılamayan kesimlerin yaşadığı bölgelere çekilmesi mümkündür. Suç kaymasının, suçun ne zaman, nerede ve nasıl işleneceğiyle ilgili yer değiştirmelere ve değişiklikler yapılmasına sebep olduğu ancak suçun işlenmesini engelleyemediği zaman zaman dillendirilse de aşağıda yer verildiği üzere bu endişeleri giderici pek çok yeni yaklaşım söz konusudur.

Rutin Aktivite Teorisi doğrudan en az bir saldırganın, en az bir kişiye veya saldırganın almak veya zarar vermek istediği bir nesneye yapılan doğrudan fiziki müdahalesini kapsayan adi suçlara odaklanır. Bu teoriye göre, rutin aktivitelerdeki yapısal değişiklikler, adi sokak suçlarının oluşması için bulunması gereken motive olmuş suçlu, uygun hedef, koruyucuların yokluğu şeklindeki asgari unsurların belirli bir yer ve bir zamanda bir araya gelmesiyle, suç oranlarına etki eder.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Fırsat suçları çevresel şartların, güvenlik açıklarının bireylere yüksek faydayı ve yakalanmama olasılığı düşündürdüğüzamanlarda ortaya çıkar.

Rutin Faaliyetler Teorisi, suça mauz kalma ihtimali olan kişi, yer veya eşyayı, başka bir ifade ile hedef olma ihtimali olanları, polis
devriyesi, özel güvenlik görevlileri, komşular, kamera sistemleri, alarm cihazları, ışıklandırma, kapı görevlileri vb. gibi faaliyetlerle
korumayı hedefler.