SUÇ ÖNLEME MODELLERİ - Deneme Sınavı - 3

Rasyonel tercih teorisi suç işleyen saldırganın bu eyleminin getiri ve götürülerini bilinçli bir şekilde hesap ettiğini ve elde edeceği yarar göze aldığı riskin üzerindeyse harekete geçtiğini ileri sürer. İnsan, davranışlarının sonuçlarını hesap edebilen ve buna göre davranışlar sergileyen bir varlıktır. Bu teori esasen ekonomi biliminin içinden doğmuş ve daha sonra Cornish ve Clarke (1987) tarafından durumsal suç önleme alanına uyarlanmıştır. Bu teori, suçluların her zaman zannedildiği gibi irrasyonel davranışlar sergileyen, toplum-dışı ve sapkın kimseler olmayabileceğini, çoğunlukla kendi rasyonaliteleri içerisinde fayda-maliyet analizi yaptıkları görüşünü benimser. İşin ardındaki motivasyondan hareketle buna neden olan unsurların ortadan kaldırılmasına yardım eder. Burada suça neden olan motivasyondan çok saldırgan kişinin para, statü, cinsellik ve heyecan gibi ihtiyaçlarının etkisi önem arz eder. Saldırganın neye göre suç işleme tercihinde bulunduğunu açıklamaya ve dolayısıyla çevrede ve içinde bulunulan durumda ne tür değişiklikler yapılarak suç işleyebilecek kişilerin tercihlerinin engellenebileceğine odaklanır. Eğer bu ihtiyaçlar dışsal olarak ortadan kaldırılırsa suç nedeninin de ortadan kalkacağı ve suçun engellenebileceğine inanılır. Dolayısıyladır ki rasyonel tercih teorisi durumsal suç önlemeyle doğrudan bağlantılıdır.

Fail gibi mağdur da ancak gerçek kişi olabilir. Bu kişi, suç teşkil eden fiilin işlendiği sırada hayatta olan kişidir. İnsan dışında, aile, devlet, tüzel kişi, kişi toplulukları, devletler topluluğu gibi kurum ve organlar, “suçtan zarar gören” olabilirse de suçun mağduru olamazlar.

Doğru cevap E seçeneğidir.

1980’lerde ortaya atılan ‘kırık pencere teorisi’ toplumdaki suçu ve suç korkusunu azaltmak için sadece suçlularla mücadele etmenin ve yasaları uygulamanın yetmediği tezine dayanır. Buna göre, gerçek anlamda suçu ve suç korkusunu azaltmanın yollarından biri insanlarda tedirginliğe neden olabilecek her türlü düzensizliğin henüz daha korkutucu bir boyuta ulaşmadan ortadan kaldırılmasıdır.

Hedefe Ulaşmanın Zorlaştırılması: Burada suç işleme potansiyeli olan kişilerin ulaşmak istedikleri hedef, gerek fiziki gerekse teknolojik ve tasarımda yapılacak değişikliklerle zorlaştırılır. Banka ya da PTT vb. benzeri yüksek miktarda para dönen yerlerde müşterilerle çalışanlar arasına gerekirse kurşungeçirmez saydam camların yapılması buna örnek olarak verilebilir. Aynı şekilde araçlara alarm sistemi takılması ya da direksiyon kilidi de hedefe ulaşmayı zorlaştırıcıdır. Direksiyon kilidinin Almanya’da ilk ortaya çıktıktan kısa süre sonra araç hırsızlıklarında önemli bir düşüş sağladığı bilinmektedir.

Doğal gözetimin temel amacı suçtan uzak tutulmak istenen bir bölge ya da alanın doğal düzeni içerisinde olabildiğince canlı ve yaşayan bir yer haline getirilmesidir. Unutulmamalıdır ki bir yer hayatın doğal akışı içerisinde ne kadar canlı ve yaşayan bir yapıya sahipse o denli korunaklı ve güvenlidir. Doğal gözetim, insanların daha karanlık olduğu ya da bakımsız, pis, çöple dolu olduğu için kullanmaktan imtina ettikleri bir yerin bütün bunlardan arındırılarak kullanıma açılmasını, caydırıcı ya da uzaklaştırıcı engellerin ortadan kaldırılmasını ifade eder. Bir yeri ya da alanı doğal süreçler içerisinde ne kadar çok insan kullanırsa bütün bu insanların her biri doğal olarak orayı gözetim ve dolayısıyla da denetim altında tutmuş olur.

Rutin Aktivite ve Hayat Tarzı Teorilerinin her ikisi de suç oranlarını ve neden bazı grupların diğerlerine nazaran yüksek mağduriyet riskine sahip olduğunu açıklamak için oluşturulmuştur. Değişik gruplar (erkek, genç, beyaz olmayan vb.) için mağduriyet risklerindeki farklar, hayat tarzları ve günlük faaliyetlerdeki farklarla ilgilidir. Bu farklar, kişilerin riskli yer ve zamanlarda potansiyel suçlularla karşılaşma ihtimalini artırır. Her iki teoride de suçluluk ve faildeki motivasyona etki eden faktörlere pek dikkat çekilmemiştir. Saldırganın motivasyonu sabit farz edilmiş, faili suç işlemeye yönelten sebepler göz ardı edilmiştir.
Her iki teori de kişilerin hayat düzenlemelerinin mağduriyet riskini etkilediğini ve güvenliksiz bölgelerde yaşayan insanların motive olmuş saldırganların merhametine kaldığını öne sürer. Bu teoriler dört temel kavrama dayanır: suça yakınlık, suça maruz kalma, hedef çekiciliği, koruma ve güvenlik. 

Doğru cevap C seçeneğidir.

Böyle bir olayda gencin kendisi birincil mağdur, doğrudan maruz kalan kişinin yakınları ikincil mağdur, onu kurtarmaya çalışan itfaiye ve acil yardım ekipleri üçüncül mağdur olarak değerlendirilebilir. Üretici firma ve kazaya sebep olduğu belirtilen diğer aracın sürücüsü mağdur olarak düşünülmeyecektir.

Mağduriyete götürücü risk faktörleri üç ana grupta toplanmaktadır:
Kişisel Faktörler: Kazanılan fiziki, psikolojik ve sosyal özellikler mağdur olma riskini
etkilemektedir. Yaş, cinsiyet, akıl ve beden sağlığı gibi biyolojik faktörler de bu grupta
değerlendirilmektedir. Kişisel faktörlerin etkili olduğu durumlarda mağdurlar, bir bakıma
mağduriyete teslim olmuş ve kendini savunma isteği de azalmış kişilerdir. Bu faktörler göz
önüne alınarak mağdur olmaya yatkınlık araştırılmaktadır.
Davranış Faktörleri: Mağdur olma riskini artıran hayat tarzı gibi davranış faktörleri
arasında potansiyel mağdurun bilinçli veya bilinçsiz olarak güvenlik tedbirlerini ihmal
etmesi ve kendini devamlı olarak mağduriyete neden olacak riskli durumlara sokması yer
almaktadır.
Mekân ve Sosyal Faktörler: Bu faktörler, konunun fırsat yönünü vurgulamaktadır. Bu
bağlamda, çevre-mekan ve mimarı yapı ile insan tecrübesi (mağdur olma, suç korkusu)
arasındaki etkileşim incelenmektedir. Kuşkusuz, insan davranışı ile çevre şekillenmekte;
arazi ve yapılar etkilenmekte; bunların oluşturduğu ortamdan da insan davranışı etkilenmekte ve değişmektedir.

Mağdur anketlerin ana hedefi, suç korkusunun düzeyi, polisin olaylara müdahalesi konusunda duyulan memnuniyet seviyesi, olayları polise bildirmeme nedenleri ve mağduriyetin sonuçları gibi farklı alanları keşfetmektir. Anketlerden alınan cevaplara göre yapılan ölçümler, belirli bazı saldırıların önlemesine ya da olası gelecek mağduriyetlerin azaltılmasına katkı sağlamaktadır.

Hayat Tarzı Teorisi öncülerine göre; bir suçun işlenebilmesi için önce dört koşulun bulunması gerekmektedir. Bu koşullar şunlardır:
1. Fail ve mağdurun belirli yer ve zamanda kesişen noktaları olmalıdır.
2. Mağdurun fail tarafından mağduriyet için uygun hedef olarak algılanması gerekir.
3. Bir kişinin bir diğerini mağdur etme eğilimi olmalıdır.
4. Fail hedeflediği sonuca ulaşmak için istekli ve tehdit edebilir veya güç kullanabilir olmalı ve güç ve tehdit kullanımını bir avantaj olarak görmelidir.

Suça yakınlık, sayıca çok saldırganla olası mağdur arasındaki fiziksel yakınlığı; suça maruz kalma riski, bir kişinin olası bir suça karşı bazı özellikleri nedeniyle savunmasızlığını; hedef uygunluğu, mağdurun çekiciliği ve ulaşılabilirliğini ifade eder.

Problem odaklı suç önleme anlayışının teorisyenleri, polisin işinin ne olduğuna özel
önem vermektedirler. Polisin tek işinin kanunları uygulamak ya da başka bir deyişle klasik
kolluk faaliyetleri olduğu fikrine karşıdırlar. Onlara göre, polisin işi olaylara yönelik bastırıcı tedbirler uygulamaktan ve suçluları adliyeye sevk etmekten çok daha ötedir. Scott’a
göre polisin asıl görevi şunlardır:

Doğru cevap B'dir.

Problem odaklı polisliğin temel unsurları şunlardır:

Doğru cevap D'dir.

Problem odaklı suç önleme anlayışı, 1979 yılında ABD’de Herman Goldstein tarafından ileri sürülmüş ve geliştirilmiştir.

Problem odaklı polislik anlayışında problem çeşitli yönlerden ele alınabilir. Bu; problemin türü, failler, problemin kaynaklandığı yer veya zaman bakımından ve ayrıca problemin mahiyeti bakımından bir sınıflandırma olabilir (Scott, 2011).

1993 yılından beri “Problem Çözümünde Üstün Başarı Herman Goldstein Ödülleri” verilmektedir.

Türkçe’ye TAMÜD (Tarama- Analiz-Müdahale-Değerlendirme) olarak çevrilmiştir.

Toplum destekli polislik anlayışının Türkiye’de
tanınması ve benimsenmesi 2000’li yıllardan sonraya rastlamaktadır.

Toplum Destekli Polislik çalışmalarının öncelikle Ankara, İstanbul, İzmir, Bursa, Adana, Kayseri, Trabzon, Erzurum, Diyarbakır ve Antalya illerinde pilot uygulaması yapılmıştır

Toplum Destekli Polislik çalışmalarının öncelikle Ankara, İstanbul, İzmir, Bursa, Adana, Kayseri, Trabzon, Erzurum, Diyarbakır ve Antalya illerinde pilot uygulaması yapılmıştır. Pilot uygulamanın toplumda büyük ilgi uyandırmasıyla kademeli olarak yaygınlaştırılmıştır. 1 Nisan 2009 tarihinden itibaren tüm ülke genelinde uygulanmaya başlanmıştır.