SUÇ ÖNLEME MODELLERİ - Deneme Sınavı - 10

Rasyonel tercih teorisi, suç işleyen saldırganın bu eyleminin getiri ve götürülerini bilinçli bir şekilde hesap ettiğini ve elde edeceği yarar göze aldığı riskin üzerindeyse harekete geçtiğini ileri sürer.Rasyonel tercih teorisi, suç işleyebilecek kişilerin tercihlerini engellemeye ya da değiştirmeye odaklanır.

Bu teoriye göre, suç rasgele, planlı ya da fırsata bağlı gerçekleşen bir şey değildir. Buna göre suç, mağdurun veya hedefteki kişinin faaliyet alanıyla saldırganın hareket alanının kesişmesi halinde gerçekleşir. Teori suçun neden belirli bir bölgede işlendiğini anlamaya ve açıklamaya çalışır.

Burada işlenecek olası bir suçla elde edilecek kazanımların asgari seviyede tutulmaya çalışması temel amaçtır. Kişilerin gündelik yaşamlarını sürdürürken üzerlerinde çok fazla nakit para taşımamaları, hatlı telefonlar yerine kontörlü cep telefonlarının kullanılması, çocukların yanlarında pahalı eşyalar taşımamaları da bu kapsamdadır.

Pek çok durumda işlenen bir suçla ilgili kişiler pek çok mazeret ileri sürmeye yatkındırlar. Bu nedenle mazeret kapılarını olabildiğince kapatmak gerekir. Tehlike, güvenlik, trafik ile ilgili önceden konulan 'Park yapılmaz’, ‘Özel mülk’, ‘Ateş yakmayınız’, ‘Mangal yakılması yasaktır’ gibi uyarı levhaları sonradan üretilecek mazeretlerin önüne geçmeye yardım eder.

Doğal gözetimin temel amacı suçtan uzak tutulmak istenen bir bölge ya da alanın doğal düzeni içerisinde olabildiğince canlı ve yaşayan bir yer haline getirilmesidir. Doğal gözetim, insanların daha karanlık olduğu ya da bakımsız, pis, çöple dolu olduğu için kullanmaktan imtina ettikleri bir yerin bütün bunlardan arındırılarak kullanıma açılmasını ifade eder.

Oscar Newman  ‘savunulabilir mekân teorisi’ni ortaya koymuştur. Ortamın ve çevrenin suça neden olan şartlar ortadan kaldırılarak nasıl güvenli kılınabileceğini ve mekânların nasıl daha savunulabilir kılınacağını göstermiştir. Bir mekânı küçük bölümler halinde düşünerek kullanan kişilerin olan biteni kontrol edebilmelerini ve sorumluluk almalarını sağlayıcı düzenlemelerin mümkün olduğunu vurgulamıştır.

Suç söz konusu olduğunda üç şey vardır. Bunlar, suçu işleyen kişi/kişiler, suç mağduru olmaya elverişli kişi/kişiler ve suçun işlenmesini engelleyici bir korumanın bulunmayışı olarak sıralanabilir. Bir diğer nokta da durumsal suç önlemede sıradan gündelik faaliyetler ve ortaya çıkan fırsatlardan dolayı bir anda kişilerin aslında tam olarak planlamamışken suç işleyebilecekleri düşüncesidir. Doğru cevap C'dir.

Durumsal suç önleme, özünde suça neden olan durumların yaratılmaması ya da ortadan kaldırılması meselesidir. Durumsal suç önleme hedef/mağdur, durum /fırsat ve suçu işleyemeye motive olmuş bireyin bir araya gelmemesini hedefler. Doğru cevap B'dir.

Suç kayması, fiziksel şartların uygun olmaması nedeniyle, bir bölgede, bir saat aralığında işlenemeyen bir suçun bölgesinin, saatinin değişmesi ya da hedefin kendisinin, suçun çeşidinin, tipinin değişmesine denir. Doğru cevap C'dir.

Bir suçun işlenmesinin arkasındaki motivasyon ya da yarar ne olursa olsun ortada buna neden olabilecek bir fırsat olmadıkça gerçekleşemeyeceğini savunan teoriye Fırsat Teorisi denir. Doğru cevap E'dir.

Durumsal suç önlemeye getirilen eleştiriler ‘etik’ ve ‘ideolojik’ olmak üzere iki temeldedir. Etik açıdan, insanların gündelik hayatlarını sürdürürken farkında olmadan kayıt altına alınmalarının, izlenmelerinin ve görüntülerinin çekilmesinin sorunlu olduğu tartışılmaktadır. İdeolojik açıdan ise insanları korkutup tedirginleştirerek kendi ideolojisinin hayatın her alanına nüfuz etmesini sağlayan devletin bir tür ‘güvenlik’ ideolojisinden söz edilmektedir. Durumsal suç önlemenin suçun ardındaki esas nedenler olan sosyal, ekonomik ve siyasal faktörleri perdelediği, suça günübirlik, palyatif çözümler getirdiği ama bunun suçu yok etmeyerek sadece örttüğü de yine ileri sürülen eleştirilerdendir. Bütün bunlar daha güvensiz ve tedirgin bir toplum yapısı oluşmasına neden olmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Suç işleyebilecek kişilerin tercihlerini engellemeye ya da değiştirmeye odaklanan teori, Rasyonel Tercih Teorisi olarak adlandırılır. Bu teori, suç işleyen saldırganın bu eyleminin getiri ve götürülerini bilinçli bir şekilde hesap ettiğini ve elde edeceği yarar göze aldığı riskin üzerindeyse harekete geçtiğini ileri sürer. Doğru cevap D'dir.

Durumsal suç önleme teknikleri, hedefe ulaşmanın zorlaştırılması, riskin arttırılması, kazanımların azaltılması, provokasyonların azaltılması, mazeretlerin ortadan kaldırılması, doğal gözetim, resmi gözetim, çalışanların yaptığı gözetim, ortamın düzenlenmesi ve olası saldırganların uzak tutulmasından oluşmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Durumsal suç önlemede kazanımların azaltılması, işlenecek olası bir suçla elde edilecek kazanımların asgari seviyede tutulmaya çalışması demektir. Örneğin, kişilerin gündelik yaşamlarını sürdürürken üzerlerinde çok fazla nakit para taşımamaları, hatlı telefonlar yerine kontörlû cep telefonlarının kullanılması, çocukların yanlarında pahalı eşyalar taşımamaları da bu kapsamdadır. Doğru cevap B'dir.

Suçtan uzak tutulmak istenen bir bölge ya da alanın doğal düzeni içerisinde olabildiğince canlı ve yaşayan bir yer haline getirilmesini amaçlayan suç önleme tekniğine doğal gözetim denir. Öyle ki bir yer hayatın doğal akışı içerisinde ne kadar canlı ve yaşayan bir yapıya sahipse o denli korunaklı ve güvenlidir. Doğru cevap C'dir.

Suçun doğurduğu riskin arttırılması önemli bir caydırıcılık sağlar. Kuytu köşelerin iyi aydınlatılması, okul çocuklarının forma giymesi ya da okullarına dair bir işaret taşımaları, özel güvenlik görevlileri ya da kullanılacak her türlü alarm sistemlerinin özellikle görünür bir yerde durması algılanan riski arttırır. Doğru cevap A'dır.

Viktimoloji, öğretide genellikle kriminolojinin alt disiplini olarak kabul edilmekle birlikte aslında değişik disiplinlerde çalışan profesyonellerin katkıları ile disiplinler arası bir alan olarak da değerlendirilmektedir. Viktimoloji, mağduriyeti ortaya çıkaran dinamiklerle ilgilenmektedir. Viktimoloji mağdurların demografik özellikleriyle ilgilenerek, bazı insanların diğerlerine nazaran neden daha çok mağdur olduklarını ve neden mağdur olmaktan korktuklarını da araştırmaktadır.

Suç mağdurlarını üç ayrı kategoriye ayıran görüşe göre: Birincil mağdur, suçun maddî unsurunun doğrudan etkilediği kişi, ikincil mağdur ise suçtan dolaylı olarak etkilenen kişidir. Suça dair fiile doğrudan maruz kalan kişinin yakınları ikincil mağdurdur. İkincil mağdur, dolaylı mağdur olarak da tanımlanabilmektedir. Üçüncül mağdur kavramı ise daha kapsamlı bir tanımlama olup, özellikle bombalama, büyük kazalar gibi kişiler üzerinde önemli etkiler bırakabilecek türden travmatik olaylara müdahale eden kurtarma ve ilkyardım ekiplerinin bu tür olaylardan etkilenmeleri durumunda üçüncül mağdur olacakları ifade edilmektedir.

Kişisel Faktörler: Kazanılan fiziki, psikolojik ve sosyal özellikler mağdur olma riskini etkilemektedir. Yaş, cinsiyet, akıl ve beden sağlığı gibi biyolojik faktörler de bu grupta değerlendirilmektedir. Kişisel faktörlerin etkili olduğu durumlarda mağdurlar, bir bakıma mağduriyete teslim olmuş ve kendini savunma isteği de azalmış kişilerdir. Bu faktörler göz önüne alınarak mağdur olmaya yatkınlık araştırılmaktadır.

Suç korkusu; bireyin olası bir şiddet suçuna, fiziksel zarara ve suç mağduriyetlerine karşı gösterdiği duygusal tepki olarak da tanımlanabilir.