SUÇ ÖNLEME MODELLERİ - Deneme Sınavı - 9

Caydırıcılık, bireyin gönüllülüğü aranmaksızın, korkutmak ve zorlamak suretiyle onun suçtan uzaklaştırılmasını ifade eder.

Caydırıcılık ve ıslah kavramları arasındaki temel farklar şu şekilde sıralanabilir:
• Öncelikle suçtan caydırma gerek suç failleri gerekse henüz suç işlememiş ama gelecekte işleme potansiyeli olan toplumdaki bireyler bakımından söz konusu olabilirken; ıslah sadece suç işlemiş kimseler bakımından söz konusu olur.
• İkincisi ve bundan daha önemlisi caydırıcılıkta bir zorlama varken ve gönüllülük olmaksızın suçtan uzaklaştırma söz konusuyken; ıslahda gönüllülük ve kişide toplumsal düzene uyum sağlama isteğinin uyandırılması durumu ortaya çıkar.
• Son olarak caydırıcılık gerek salt ceza normunun varlığı gerekse de cezanın infaz edilmesi ile gerçekleştirilirken; ıslah sadece cezanın infazı ile sağlanabilmektedir.

Aydınlanma süreci, aşağıda daha ayrıntılı sıralayacağımız olumsuz bazı sonuçları nedeniyle eleştirilebilir olmasına karşın; genel olarak sosyal ve kültürel alanda insana bakışı değiştirmiş ve kamusal faaliyetlerin merkezine insanı koymuştur. Bu dönemle birlikte artık her insanın, nasıl bir suç işlerse işlesin, nasıl bir kişiliğe sahip olursa olsun, sırf insan olma vasfı nedeniyle saygıdeğer olduğu düşüncesi hakim olmaya başlamıştır.

Pozitivist okulun cezaların bireyselleştirilmesi, cezalar belirlenirken failin kişisel özelliklerinin de göz önünde bulundurulması, bilimsel araştırma konularının sadece suçla sınırlı kalmayıp; aynı zamanda suçlunun da inceleme kapsamına alınması gibi sosyal ve hukuksal alanda olumlu katkıları olmuştur.

ABD’de zencilerin, Avustralya’da ise Aborjinlerin potansiyel suçlu olarak görülmeleri, bu biyolojik açıklamalarla desteklenmiştir. Ayrıca Nazi Almanya’sında bazı hastalar ve Yahudiler öldürülürken gösterilen gerekçeler, pozitivistlerinkilere son derece benzemektedir.

Foucault, modern cezalandırma sistemlerinde sadece suçların değil; aynı zamanda suçluların ruhlarının da yargılandığını ileri sürmektedir.

Modern süreçte kamusal cezalandırmaya ve dolayısıyla caydırıcılığa ilişkin yaşanan bir diğer önemli gelişme, cezaların infazı sırasındaki gözetime ilişkin olarak ortaya çıkmıştır.
Bu bağlamda modern süreçte giderek yaygınlaşan görüşe göre; “suçluların suçtan caydırılması ve ıslahı, ancak hükümlülerin kapalı mekanlarda tutulması ve etkin şekilde gözetlenmesi halinde mümkün olabilir” şeklindedir. Bu düşüncenin oluşmasında Avrupa’da yaşanan veba salgınlarının önemli bir etkisi olmuştur.

Cezai takibat suç işlediği sanılan bir kimsenin, üstüne atılan o suçu işleyip işlemediğini ortaya çıkarmak için yapılan soruşturma, sorgu, tutuklama, salıverme ve benzeri işlemlerin tümüne verilen isimdir.

Eylemci görüşte bireylerin tercihlerini ve davranışlarını belirleyen en önemli etmen bireyler ve onların iradeleridir. Dolayısıyla sosyal hayatta yapıların anlamlı bir etkileri bulunmamaktadır. Bireyler her gün yeniden birbiriyle yaşadıkları etkileşim sonucunda sosyal hayatı yeniden inşa ederler. Bu bağlamda bireylerin kendi iradeleri ile davranışlarını gerçekleştirdikleri kabul edilir. Bu görüşün en önemli fikir babası ise Weber’dir.

Hükümlülerin işledikleri suç türüne göre, ıslahları için rehabilitasyon altında geçirmeleri gereken süreler bilimsel olarak araştırılıp cezalar ona göre mi belirlenmektedir; yoksa afaki olarak işlenen suçun ağırlığına göre özgürlükten mahrum kalma şeklinde çekilmesi uygun görülen bir ıstırap süresi mi tespit edilmektedir. Bu bağlamda neden hırsızlığa 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezası verilirken; yağmaya 6 yıldan 10 yıla kadar hapis cezası verilmektedir? Her ne
kadar teorik olarak sürekli cezanın ıslah ediciliği üzerinde durulsa da; suç karşılığı olarak öngörülen cezaların tespitinde ıslah pek göz önünde bulundurulmamakta; sadece suçun ağırlığına göre, çekilmesi gereken bir ıstırap süresi tayin edilmektedir.

Aydınlanma süreci, aşağıda daha ayrıntılı sıralayacağımız olumsuz bazı sonuçları nedeniyle eleştirilebilir olmasına karşın; genel olarak sosyal ve kültürel alanda insana bakışı değiştirmiş ve kamusal faaliyetlerin merkezine insanı koymuştur. Bu dönemle birlikte artık her insanın, nasıl bir suç işlerse işlesin, nasıl bir kişiliğe sahip olursa olsun, sırf insan olma vasfı nedeniyle saygıdeğer olduğu düşüncesi hâkim olmaya başlamıştır. Sosyal ve kültürel alandaki bu gelişmelerin, cezanın belirlenmesi ve cezalandırma sürecine ilişkin bakış açısını ve uygulamaları etkilememesi de düşünülemezdi....

Kilise sosyal hayatın her alanında tartışılmaz, tabusal, dinsel bilgiyi hâkim kılmaya çalışması, ortaçağın özellikleri arasında yer almaktadır.

Kalabalıklar önünde işkence suretiyle gerçekleştirilen infazlar giderek azalmış; doğrudan bedene yönelik ıstırap verici cezalar yerini yavaştan hürriyeti bağlayıcı cezalara bırakmışlardır... caydırıcılığı sağlamakta araç olarak kullanılan cezanın korkutma öğesinin biraz daha yumuşatıldığı söylenebilir. ...  yeni cezalandırma sistemine yöneltilen en büyük eleştiriler ise, cezaların ağır olmayışına ilişkin olmuştur. Bu düşünceler ışığında, modern dönemde cezalandırmanın etkinliği, onun ağırlığında değil; kaçılmaz olmasından beklenir hale gelmiştir.

Sapma sosyolojik bir kavramdır ve toplumsal normlardan kabul edilebilirlik sınırlarının ötesindeki ayrılmayı ifade eder. doğru yanıt B seçeneğidir.

Cezai yaptırımın türü ve içeriği: Ceza hukuku düzeninde öngörülen yaptırımların türü, kuralın ihlalinin kamusal düzene verdiği zarara ve yaptırımın amacına bağlı olarak değişmektedir. Bu bağlamda kural olarak, kamusal düzenin ağır ihlalleri için daha çok hürriyeti bağlayıcı ceza verildiği, hafif ihlalleri için ise daha hafif nitelikteki adli para cezasının kabul edildiği görülmektedir. Örneğin toplumsal düzeni daha hafif nitelikte ihlal eden çevrenin taksirle kirletilmesi (TCK m.182) fiili için adli para cezası öngörülürken; toplumsal düzeni ağır derecede ihlal eden kasten öldürme fiili için hapis cezası öngörülmüştür  (TCK m.81). Eğer kasten öldürme suçu da adli para cezasına tabi kılınırsa, söz konusu yaptırımın kasten öldürme suçunu önlemek bakımından pek fazla bir etkinliği olmayacaktır.

Cezai takibat suç işlediği sanılan bir kimsenin, üstüne atılan o suçu işleyip işlemediğini ortaya çıkarmak için yapılan soruşturma, sorgu, tutuklama, salıverme ve benzeri işlemlerin tümüne verilen isimdir.

İhlalde bulunan kimseye uygulanan yaptırım, toplumdaki diğer bireyler üzerinde de norma uymak yönünde bir etki gösterir. Nitekim normu ihlal edip suç işleyen kişiye uygulanan yaptırımın içerdiği zorlamanın, bu kişi üzerindeki olumsuz yansımaları, toplumdaki bireylerde “bu ihlali gerçekleştirirsem aynı şey benim de başıma gelecek” düşüncesini oluşturur. Böylelikle genel olarak toplumdaki diğer bireyler de her hangi bir cezai yaptırımla ve onun olumsuz sonuçlarıyla karşılaşmamak için genel olarak ceza normuna uygun davranmak yönünde hareket ederler.

Birinci anlamıyla gözetim, hakkında toplandığı bireylerin, grupların veya genel olarak toplumun davranışlarını yönetmek üzere kullanılabilen bilgi depolanmasını ifade ederken; ikinci anlamıyla, bireylerin veya grupların davranışlarıyla genel olarak toplumsal davranışların doğrudan izlenmesini içerir (Giddens, 2008: 24 vd.). Bunlardan ilki depolayarak gözetim, ikincisi ise izleyerek gözetim şeklinde isimlendirilebilir.

Yaptırım: (müeyyide): Hukuk, töre, ahlak gibi kurumların buyruklarının ihlal edildiği durumlarda, devletin veya toplumun verdiği tepki. Hukuk söz konusu olduğunda ceza, işlemin iptali gibi yaptırımlar devreye girer. Töre veya ahlak kurallarının ihlali kınamadan başlayarak dışlama veya öldürmeye kadar giden farklı yaptırımlarla sonuçlanabilir

Pozitivist okul, insan davranışının, bireylerin kontrollerinin dışındaki kuvvetler tarafından belirlendiğini ve bu kuvvetleri ölçmenin mümkün olduğunu savunur. Klasiklerin tersine –ki onlar bilimsel sınamaya tabi tutmadan insanların suç işlerken rasyonel olarak tercihte bulunduklarını söylüyorlardı- pozitivistler suçlu davranışının biyolojik, psikolojik ve toplumsal etkenlerden kaynaklandığını düşünmüşlerdir.

Klasik Okul, 1789 Fransız Devrimi öncesindeki insanlık dışı bir hukuk, cezalandırma ve adalet sistemine tepki olarak doğmuştur.