SUÇ ÖNLEME MODELLERİ - Deneme Sınavı - 11

Cesare Bonesana Marchese di Beccaria (1738-1794), 1764’te yazdığı Dei delitti e delle pene (Suçlar ve Cezalar Üzerine) adlı kitapla tanınmıştır. Jeremy Bentham’ın (1748-1832) cezalandırmaya ilişkin düşüncelerinin ana hatlarını Ahlâk ve Yasama İlkelerine Giriş (1780) isimli kitabında bulmak mümkündür. Cesare Lombroso (1835-1909), 1876 yılında yayınlanan Suçlu İnsan isimli kitabıyla, kriminoloji, yasama yoluyla suçlu kontrolünün soyut felsefesinden, olayların araştırılmasının modern bilimi biçimine dönüşmüştür.

Lombroso’ya göre, evrimi durduran, hastalıklı kalıtsal unsurların bir  sonucu olarak dejenerasyon yani bozulma oluşudur; bu da atavizmin nedenlerindendir. sonucudur; çünkü hastalıklı bireyler ilkel insanlara has gelişmemiş fiziksel ve zihinsel özellikler sergilemektedirler.

Enrico Ferri (1856-1921), mevcut ceza kanununda gizli bulunan irade özgürlüğü kavramının bir kurmaca olduğunu ve varolduğu farzedilen suçlunun ahlâkî sorumluluğunun, bu kurmacanın toplumsal yahut hukukî sorumluluk anlayışını doğuracağı düşüncesine dayandığını göstermeye çalışır.

Etiketleme teorisi, bireyin suçlu olarak tanımlanması ile suç işlemesi arasında yakın ilişki olduğunu iddia etmektedir. Diğer bir ifade ile suçlu olarak tanımlama ya da teoriye adını veren kavram ile suçlu olarak etiketleme, suç işlenmesinde kendi kendini üreten bir mekanizma ya da kehanet gibi işlemektedir

Garofolo’nun yaptığı suç tanımı, kendi deyimi ile ‘sosyolojik’tir ve suçun, salt yasa koyucunun yaptığı tanımla belirlenmesine açık bir şekilde karşı çıkar. Ona göre, yasa koyucunun yaptığı, toplumda belirmiş suç düşüncesini kelimelere dökerek yasa haline getirmekten ibarettir. Buna doğal suç adı veren Garofolo’ya göre doğal suç, iki temel ahlâkî duyguyu ihlal eden davranışları içerir. Bu duygular merhamet ve dürüstlüktür. Merhamet, başkalarının acı çekmesini istememek, doğruluk/dürüstlük ise başkalarının sahip olduklarına saygı göstermektir

Geleneksel Ahlaksallık: Yetke içselleştirilir fakat sorgulanmaz ve akıl yürütme kişinin ait olduğu grubun normları üzerine kurulur. Kişi yetkeye (otoriteye) itaat eder ve isteklerine uyar; toplumsal olarak kabul edilebilir standartlar önemlidir. Ahlaklı davranış yetkeye uyan davranıştır.

Yüceltme: Doğrudan ve doğal biçimde doyurulmasını toplumun onaylamadığı, fizyolojik ve psikolojik dürtülerin toplumca onaylanan bir sosyal alana kaydırılarak yani biçim değiştirilerek doyurulmasıdır

Suçun önlenmesi için proaktif, önleyici, tepkisel ve onarıcı stratejilerden bahsedilebilir (Geleri, 2009: 15-23). Proaktif strateji, suç işlemeye müsait olanakları ortadan kaldırmayı, suç işleme niyetinde olanların düşüncesini değiştirmeyi, onları suç işlemekten vazgeçirmeyi amaçlar. Önleyici strateji, suç işleme ihtimali olan kişilerin izlenmesini ve suç işlemeyi kolaylaştıran fiziksel durumları düzenler. Tepkisel strateji, suçun işlenmesini takiben suçluların yakalanması veya yeni suç işlemelerinin engellenmesiyle ilgilidir. Detektiflik, olay yeri inceleme, kriminalistik çalışmalar bu stratejiyle ilgilidir. Nihayet onarıcı strateji suçluların ıslahıyla ilgilidir. Islah, cezaevinde olabileceği gibi, hapis cezasına alternatif cezalar yoluyla veya cezaevi sonrasında suçluların toplumsal yaşama dahil olmasının sağlanmasıyla gerçekleştirilebilir.

Suçun önlenmesi için proaktif, önleyici, tepkisel ve onarıcı stratejilerden bahsedilebilir (Geleri, 2009: 15-23). Proaktif strateji, suç işlemeye müsait olanakları ortadan kaldırmayı, suç işleme niyetinde olanların düşüncesini değiştirmeyi, onları suç işlemekten vazgeçirmeyi amaçlar. Önleyici strateji, suç işleme ihtimali olan kişilerin izlenmesini ve suç işlemeyi kolaylaştıran fiziksel durumları düzenler. Tepkisel strateji, suçun işlenmesini takiben suçluların yakalanması veya yeni suç işlemelerinin engellenmesiyle ilgilidir. Detektiflik, olay yeri inceleme, kriminalistik çalışmalar bu stratejiyle ilgilidir. Nihayet onarıcı strateji suçluların ıslahıyla ilgilidir. Islah, cezaevinde olabileceği gibi, hapis cezasına alternatif cezalar yoluyla veya cezaevi sonrasında suçluların toplumsal yaşama dahil olmasının sağlanmasıyla gerçekleştirilebilir.

Maslow’un ihtiyaçlar listesi en alttan üstte doğru şu şekildedir (Morris, 1996: 431).
1. Fiziksel ihtiyaçlar;
2. Güvenlik ihtiyacı;
3. Aidiyet ihtiyacı;
4. Saygı ihtiyacı;
5. Kendini gerçekleştirebilme ihtiyacı.

Demokratik toplumlarda kolluğun temel görevleri: “yasaları yürütmek ve desteklemek”, “suçları araştırmak ve suçluları yakalamak”, “suçları önlemek”, ”toplumun huzur ve güvenliğini sağlamak” ve “içinde bulunulan topluma ihtiyaç duyulan yasaların yürütülmesiyle ilgili hizmetleri sağlamak” olarak sayılabilir.

Devlet ülke içerisinde güvenliği kolluk kuvvetleri aracılığı ile sağlar. Resmi kolluk, genel ve özel kolluk olmak üzere ikiye ayrılır. Genel kolluğu, polis ve polis teşkilatı olmayan yerlerde görev yapan jandarma oluşturur.

Kolluğun idari nitelikteki önleme göreviyle adli nitelikteki görevinin birbirinden ayrılması gerekir. Çünkü kolluğun, idari görevi esnasında bağlı olacağı amirle (vali ya da kaymakam), adli görevi esnasında bağlı olacağı amir (Cumhuriyet savcısı) birbirinden farklıdır.

KGYS ile amaçlanan hususlar temel olarak şu şekilde başlıklandırılabilir (KGYS):
• Güvenlik hizmetlerinin verimliliğini arttırmak,
• Algılanması zor güvenlik tehditlerini algılamak,
• Adli soruşturmada ihtiyaç duyulabilecek kanuni deliller üretmek,
• Kişilik hak ve hürriyetlerine dokunulmadan genel asayiş ve huzuru temin edebilmek.
• Elektronik olarak trafiği denetlemek ve düzenlemek.

Polis Vazife ve Salahiyeti Kanununun (PVSK’nın) 4/A maddesinde polisin bu yetkisi düzenleme altına alınmıştır. Buna göre; “polis, kişileri ve araçları; a) Bir suç veya kabahatin işlenmesini önlemek, b) Suç işlendikten sonra kaçan faillerin yakalanmasını sağlamak, işlenen suç veya kabahatlerin faillerinin kimliklerini tespit etmek, c) Hakkında yakalama emri ya da zorla getirme kararı verilmiş olan kişileri tespit etmek, ç) Kişilerin hayatı, vücut bütünlüğü veya malvarlığı bakımından ya da topluma yönelik mevcut veya muhtemel bir tehlikeyi önlemek amacıyla durdurabilir.

Özel güvenlik görevlilerinin önleme amaçlı yetkileri şunlardır (Özel G. K. m.7):
1. Koruma ve güvenliğini sağladıkları alanlara girmek isteyenleri duyarlı kapıdan geçirme, bu kişilerin üstlerini dedektörle arama, eşyaları X-ray cihazından veya benzeri güvenlik sistemlerinden geçirme.
2. Toplantı, konser, spor müsabakası, sahne gösterileri ve benzeri etkinlikler ile cenaze ve düğün törenlerinde kimlik sorma, duyarlı kapıdan geçirme, bu kişilerin üstlerini dedektörle arama, eşyaları X-ray cihazından veya benzeri güvenlik sistemlerinden geçirme.
3. Yangın, deprem gibi tabii afet durumlarında ve imdat istenmesi halinde görev alanındaki işyeri ve konutlara girme.
4. Havameydanı, liman, gar, istasyon ve terminal gibi toplu ulaşım tesislerinde kimlik sorma, duyarlı kapıdan geçirme, bu kişilerin üstlerini dedektörle arama, eşyaları X-ray cihazından veya benzeri güvenlik sistemlerinden geçirme.
5. Terk edilmiş ve bulunmuş eşyayı emanete alma.
6. Kişinin vücudu veya sağlığı bakımından mevcut bir tehlikeden korunması amacıyla yakalama.
7. Olay yerini ve delilleri koruma, bu amaçla Ceza Muhakemesi Kanununun 168 inci maddesine göre yakalama.

Konutta, yerleşim yerinde ve kamuya açık olmayan işyerlerinde ve eklentilerinde önleme araması yapılamaz (PVSK m.9)

Bu tedbire başvurma yetkisi üç kurum bakımından söz konusudur. Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu’nun ek 7. maddesiyle polise; Jandarma Teşkilatı, Görev ve Yetkileri Yasasının ek 5. maddesiyle jandarmaya; Devlet İstihbarat Hizmetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Yasasının 6. maddesiyle de Milli İstihbarat Teşkilatına (MİT’e) telekomünikasyon yoluyla iletişimi önleme amaçlı olarak denetleme yetkisi verilmiştir.

Devriye hizmetlerinin gerekliliği, son dönemde her ne kadar sorgulanıyor olsa da, gelişmiş devletlerde polisin en fazla istihdam edildiği alan olarak karşımıza çıkmaktadır. Amerikan polisinin %65’i devriye ile görevlendirilmektedir. Bunu sırasıyla %64 ile Kanada, %56 ile İngiltere, %54 ile Avustralya ve %40 ile Japonya takip etmektedir Türkiye’de ise bu oran yaklaşık %30’dur.

Suç, hukuki olmadığı durumlarda, toplumun şiddetli tepki gösterdiği ve bir tür cezanın uygulandığı eylemlere karşılık gelir.