STRATEJİK YÖNETİM I

Stratejik işbirlikleri, iki veya daha fazla bağımsız işletmenin belirli stratejik amaçlara ulaşabilmek ve karşılıklı fayda sağlayabilmek için sahip oldukları kaynakları ve yetenekleri paylaşmak suretiyle oluşturdukları karşılıklı değişimi kapsayan birlikteliklerdir.

İşletmeleri stratejik işbirliği yapmaya sevk eden bir çok neden vardır. Bu nedenleri genel başlıklar olarak sıralayacak olursak; mevcut pazarlarda büyümek, yeni pazarlara girmek, belirsizliği azaltmak, varlık ve yetenekleri geliştirmek ya da yeni yetenekler elde etmek ve riskleri azaltmak işletmeleri stratejik işbirliği yapmaya iten nedenlerdir. Küresel rakip bulmak veya oluşturmak işletmelerin pazarda var olmalarını olumsuz yönde etkileyebilecektir.

Know-how işletmelerin sahip oldukları işletme deneyimleri, teknik bilgi, üretim sırları, işletmenin sahip olduğu tecrübeyi kapsamaktadır. Know-how anlaşmalarında teknik bilgi ya da deneyime sahip bir işletme, aynı faaliyet konusunda olan ancak bilgi ve deneyimde yeterli olmayan işletmelere sahip olduğu bilgiyi kullanma hakkını vermesi ile gerçekleşir. Know-how alıcısı ise bu bilgiyi kendi üretiminde kullanır ve karşılığında danışman işletmeye bir ücret öder.

Bir ürün veya hizmetin imtiyaz hakkına sahip tarafın, belirli bir süre, şart ve sınırlamalar dahilinde işin yönetim ve organizasyonuna ilişkin bilgi ve destek sağlamak sureti ile imtiyaz hakkını ticari işlerini yürütmek üzere bu hakkı ikinci bir tarafa devretmesi ile sağlanır. Franchising işleminde, franchising veren franchisor ile, franchising alan franchisee olmak üzere iki taraf bulunmaktadır. Franchisor, piyasada tanınmış ve yerleşmiş bir ismin ya da markanın işletme hakkını veren taraftır. Franchisor; isim, marka, işletme hakkı yanında, girişimciye teknik, idari, mali, pazarlama ve eğitim konularında hizmetler sunmaktadır.

Sözleşmeli üretim, işletmelerin markalı ve özellikli mallarının üretimini başka işletmelere yaptırmalarına imkân veren işbirliği anlaşmalarıdır. Özellikle dış pazarlarda üretim yapmanın iç pazarlara göre daha düşük maliyetli olduğu durumlarda, işletmenin uluslararası pazarlarda rekabet gücünü artırmak için başvurulan işbirliği türüdür. Bu işbirliği türünde ürünlerin üretim izni, anlaşma ile diğer üretici firmalara verilmektedir. Sözleşmeli üretim yapmak isteyen işletme, ürünü başka bir işletmeye yaptırırken pazarlama faaliyetlerini ise kendisi üstlenmektedir.

İşletmeler arasında kurulan stratejik işbirlikleri birçok sorundan dolayı başarısızlığa uğrayabilmektedir. Bu sorunların başında kültürel farklılıklar, güven eksikliği, performans riskleri, vizyon, amaç ve hedef farklılıkları gelmektedir. Bunun yanında açık hükümlü olarak yapılmayan stratejik işbirliği sözleşmeleri işletmeler arasında sorunlara neden olmaktadır.

Das ve Rahman'ın 2002'de yapmış oldukları çalışmaya göre stratejik işbirliğinin oluşum süreci; oluşum, görüşme, operasyon ve değerlendirme olmak üzere dört aşamada ele alınmaktadır. Oluşum aşamasında işletmeler işbirliği yapmaya karar vermekte, potansiyel ortaklarını belirlemekte, potansiyel ortaklarıyla yoğun görüşmeler yapmakta ve işbirliği kurmaktadır. Bu aşamadan sonra stratejik işbirliklerinde operasyon aşaması başlamaktadır. Operasyon aşamasında, işletmeler yaptıkları anlaşmaya uygun olarak faaliyetlere başlamaktadırlar. Son aşamada ise yapılan değerlendirme doğrultusunda, gerekli değişiklikleri gerçekleştirmek suretiyle ya faaliyetlere devam edilmekte ya da ortaklık ilişkileri sona erdirilmektedir

Ortakların stratejik amaçlarını, operasyonel sorumluluklarını, teknoloji sahipliğini ve kısa dönemli hedefler ile önemli olaylara ilişkin formel prosedürleri tanımlayan, stratejik işbirliğinde yer alan işletmeler tarafından düzenlenen, yönetime ilişkin açıkça belirtilmiş maddelerden oluşan dokümanlara kontrat adı verilmektedir.

iki işletme arasında oluşturulan işbirliğinin başarıya oluşması için; Ortaklar arasında iyi bir iletişimin ve yüksek düzeyde güvenin oluşturulması, İşbirliği konusundaki deneyim ve uzmanlıklardan yararlanılması, Staratejilerin bütünleştirilmesi, Faaliyet gösterilen pazarda direkt rekabetten kaçınılması gibi koşulların sağlanması gerekmektedir. Kültürel farklılıklar ise işbirliklerinin başarısızlığına neden olmaktadır. Bundan dolayı stratejik işbirliğinin başarıya ulaşması için kültürel uyumun sağlanması gerekmektedir.

İki ya da daha fazla işletmenin amaçlarını gerçekleştirmek üzere kaynaklarını ve yeteneklerini bir araya getirerek oluşturdukları mülkiyeti, faaliyetleri, sorumlulukları, finansal riskleri ana şirketlerden ayrı olan üçüncü bir şirkete ortak girişim adı verilmektedir.

İki veya daha fazla kişinin veya organizasyonun yeteneklerini ve kaynaklarını ortak bir hedefe ulaşmak için birleştirmesi "Sinerji" kavramını tanımlar.

Ortak Girişimler (Joint Ventures) hisse temelli bir stratejik işbirliği türüdür.

Ürünlerin sahibi olan ana işletme adına üretim veya diğer faaliyetlerin bir anlaşmaya bağlı olarak başka bir işletme tarafından yürütüldüğü işbirliklerine "Taşeronluk anlaşmaları" denir.

Stratejik işbirliği oluşum süreçlerinden en önce gerçekleşen aşama stratejik işbirliği ihtiyacının duyulmasıdır.

Vizyon, amaç ve hedeflerin aynı olması stratejik işbirliklerinde yaşanan sorunlardan biri değildir tam tersine istenen ve beklenen bir durumdur.

Patent hakkı sebebiyle korunan belirli bir mamulün üretilmesine veya pazarlanmasına izin veren işbirliği modeli Lisans Anlaşmalarıdır.

Sanayiden elde edilen işletme deneyimlerinin, üretim sırlarının veya bir işletmenin faaliyetinden kaynaklanan bilgi ve tecrübelerin belirli bir bedel karşılığında paylaşılmasına dayanan işbirliği modeli "Know-how anlaşmaları" dır.

İşbirliği yapan işletmelerin pazarda direkt olarak rekabet halinde olması stratejik işbirliklerinin başarı koşullarından biri değildir. Tam aksine işbirliği yapan şirketlerin pazarda direkt rakabet etmekten kaçınması ve bu yolla çatışmaların azaltılması gerekmektedir.

Stratejik işbirlikleri, iki veya daha fazla bağımsız işletmenin belirli stratejik amaçlara ulaşabilmek ve karşılıklı fayda sağlayabilmek için sahip oldukları kaynakları ve yetenekleri paylaşmak suretiyle oluşturdukları karşılıklı değişimi kapsayan birlikteliklerdir. Stratejik işbirliği, işletmeler arasında karşılıklı değişimi ve paylaşımı kapsayan işbirliği faaliyetidir. Bu nedenle stratejik işbirliği kapsamına şirket birleşmeleri ve satın almalar girmemektedir.

Bölgedeki yabancı sermayenin artışı stratejik işbirliğini doğrudan tetiklemez. Bu kararı verebilmek için daha fazla değişkene ihtiyaç vardır. Yabancı sermayenin artışı stratejik iş birliğini arttırabileceği gibi, yabancı sermayenin azalması da diğer değişkenlere göre bu işbirliğini tetikleyebilir.