STRATEJİK YÖNETİM I

Strateji, işletmenin amaçlarına nasıl ulaşacağını belirleyen, rakiplerin faaliyetlerinin izlenmesini içeren, nihai sonuca odaklı, uzun dönemli bakış açısına dayalı, dinamik kararlar topluluğu olarak tanımlanabilir.

Paydaşlar, işletmenin amaçlarını gerçekleştirmeye çalışırken etkiledikleri ve etkilendikleri birey ve gruplardır. Stratejilerin oluşturulmasında ve uygulanmasında kullanılan yaklaşımlardan biri bu bireylerin veya grupların hem tespit edilmesi hem de daha iyi anlaşılması için analiz edilmesine dayanır. Paydaşların işletmenin başarısında önemli etkileri vardır. O nedenle stratejik yönetimle ilgili kavramlardan biridir. Stratejistler, kilit paydaşların sadece bilinen ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde değil, ihtiyaçlarının ötesine geçecek şekilde işletmenin genel amacını belirlerler. Bu işletmelerin misyon ve vizyon ifadelerinde netlik kazanır.

Temel yetenekler, işletmeyi rakiplerinden farklılaştıran kabiliyet ve kapasiteleridir. Bu yetenekler işletmenin temel faaliyetlerinin merkezinde yer alır. Barney (1995) üstün performansa yol açacak temel yeteneklerin saptanabilmesi için beş temel özellik açısından test edilmesini önerir. Bunlar (1) değer, (2) nadirlik, (3) taklit edilemezlik, (4) ikame edilemezlik ve (5) kullanılabilirliktir.

Temel yetenekler, işletmeyi rakiplerinden farklılaştıran kabiliyet ve kapasiteleridir. Bu yetenekler işletmenin temel faaliyetlerinin merkezinde yer alır. Barney (1995) üstün performansa yol açacak temel yeteneklerin saptanabilmesi için beş temel özellik açısından test edilmesini önerir. Bunlar (1) değer, (2) nadirlik, (3) taklit edilemezlik, (4) ikame edilemezlik ve (5) kullanılabilirliktir.

Stratejik Planlama Stratejiler ve stratejik kararlar, uzun vadede bir işletmenin geleceğini yaratmanın arayışıdır. Merkezinde ise stratejik planlama yer alır. Stratejik planlama, belirli bir dönemi kapsayan, örgütün kim olduğunu, ne yaptığını, niçin yaptığını, gelecek referanslı olarak şekillendiren ve rehberlik eden esas karar ve eylemleri üreten disiplinli bir çabadır. Örgütün işini daha iyi yapmasına yardımcı olan bir yönetim aracıdır. Örgütün enerjisinin odaklanmasını sağlar; örgüt üyelerinin aynı amaç doğrultusunda çalışmalarını temin eder; değişen çevre koşullarına doğru yanıtlar verebilmek için örgütün yönünü değerlendirir ve gerekiyorsa yeniden şekillendirir. Bu süreç stratejiktir. Çünkü gelecekteki koşullar şimdiden bilinse de bilinmese de, örgütün bu çevre koşullarına cevap vermeye en iyi şekilde hazırlanmasını içerir. Stratejik olmak, o nedenle örgütün amaçları konusunda net olması, örgütün kaynaklarının farkında olması ve dinamik bir çevreye bilinçli bir şekilde doğru tepkinin verilebilmesi için ikisinin bir arada düşünülmesi anlamına gelir.

Stratejik Plan • Örgütün faaliyetlerinin çok geniş bir bölümünü kapsar. • Çoğunluklu geniş bir coğrafi alanı ilgilendirir. • Örgüt içindeki herkesi içine alır ve etkiler. • Büyük miktarlarda yatırıma/paraya mal olur. • Uygulaması oldukça uzun bir zaman dilimini gerektirir.

Liderlik vasfı, strateji geliştirmede önemli rol oynamaktadır. Stratejiler sadece analiz ve raporlara dayanarak yaratılamazlar ancak stratejik bir fikir mantığa dayalı bir yaklaşımla iyileştirilebilir. Bu aşamada planlamacıların kritik rolleri bulunur. Planlamacılar: • Doğru cevapları bulmaktan ziyade doğru soruların sorulmasına önem verir. • Oluşan durumlara alternatif yorumlar ve analizler geliştirir ve olayları farklı yorumlayabilmelidir. • Yöneticileri olumlu yönde güdüleyerek gelecek için yenilikçi çözümlere ulaşmalarına yardımcı olur. • Önemli konuların ve çevrede görünmeye başlayan stratejilerin farkına varılmasına, bu konuda bilgi sağlanmasına yardım eder. • Stratejilerin tüm birimler için anlaşılabilir ve uygulanabilir olmasına özen gösterir. • Stratejileri alt stratejilere ayırarak, her bir stratejinin gerçekleşmesi için programlar ve eylem planları belirler. • Stratejik değişimin örgütün bütününe iletilmesini sağlar. • Stratejilerin işletmeye ne gibi yararlar getireceğini öngörerek, işletme operasyonlarını takip eder ve stratejilerin doğru yürütülüp yürütülmediğini kontrol eder (Swayne vd.: 2008: 27).

İnsanların Kendileri İle İlgili Ön Yargıları İnsanların kendilerini nasıl algıladıkları, yargı ve kararlarını etkiler. Örneğin stratejik kararların karakterinde, belirsizlik ve karmaşıklık bulunur. Çoğu kıdemli yönetici bu koşullarda hüküm vermek konusunda kendi yeteneklerine çok güvenir. İnsanların kendileri hakkında sahip oldukları bazı ortak yanılgıları şunlardır: • Üstünlük yanılgısı; başarılı olmak konusunda kendilerine çok prim verme ve başarısızlıklar konusunda daha az sorumluluk alma eğilimi • İyimserlik yanılgısı; gelecekte olumlu sonuçlar elde etme olasılığını abartma ve olumsuz sonuç olasılığını göz ardı etme eğilimi • Kontrol yanılgısı; rasyonel analizin desteklediğinden daha fazla bir durumu kontrol edebileceğine ilişkin inanç • Yüksek bağlılık gösterme; başarısız olma yolunda ilerleyen bir eyleme ilave kaynak aktarma konusunda istekli olma eğilimi • Hakkaniyet yanılgısı; olumlu sonuçlarda verdiğinden daha fazlasını hak ettiğine inanma eğilimi (kendilerinin adaletli olduğuna inanırlar ve kendi adalet algılarına göre davranılmasını isterler. Örneğin, elde ettikleri yüksek kazancı, projeye diğerlerinden daha fazla katkıda bulundukları için hak ettikleri şeklinde rasyonelleştirirler.) • Aşırı güven yanılgısı; kendi bilgi ve yeteneklerine En üst düzeyde güvenme eğilimi

Stratejik yönetim, örgüt içindeki herkese sadece işletme içi operasyonları ve kendi operasyonel sorumluluklarını düşünmelerinin yetmeyeceği konusunda benzersiz bir bakış açısı sunar. İşletme içindeki herkesten dışarıdaki olan biteni gözleme ve büyük resimle ilgilenmeyi içeren yeni bir tutumu benimsemelerini talep eder. Çalışanlardan iyimser bir bakış açısıyla “nedir” ile “ne olabilir”i bütünleştirmeleri beklenir. Stratejik yönetim, örgütleri yönetme şekli veya felsefesi olduğundan faydaları her zaman sayılarla ifade edilemez. Aşağıda stratejik yönetimin örgütlere sağlayabileceği temel faydalar sıralanmaktadır (Dawid, 2011: 50). • Fırsatların tanımlanabilmesini ve değerlendirilebilmesini sağlar. • Örgütsel sorunlara ilişkin nesnel bir bakış açısı getirir. • Örgütsel koordinasyon ve denetim faaliyetlerinin daha kolay bir şekilde yürütülebilmesini olanaklı kılar. • Örgütsel değişimin olumsuz etkilerinin azaltılmasına destek olur. • Karar süreçleri ile örgütsel hedeşer arasında bağlantı kurulmasını sağlar. • Zamanın ve diğer kaynakların daha verimli ve etkili bir şekilde kullanılmasını sağlar. • Sorunların ve çatışmalarının daha kısa sürede çözülebilmesine destek olur. • Örgüt içi iletişimin etkili bir şekilde yürütülmesine yardımcı olur. • Bireysel çabaların örgütsel çabalar etrafında bütünleştirilmesini sağlar. • Bireysel sorumlulukların açık bir şekilde ifade edilmesini gerekli kılar. • Gelecek odaklı düşünme konusunda bireyleri motive eder. • Sorun çözme çabalarına işbirlikçi bir yaklaşım getirir. • Değişime ilişkin olumlu bir yaklaşım geliştirilmesine destek olur. • Örgütsel yönetime biçimsel bir disiplin sağlar.

Stratejiler genellikle belirli bir zaman dilimi göz önünde bulundurularak oluşturulsa da stratejik planlamanın birincil odağı süre değildir. Stratejik planlamada önemli olan stratejik üstünlük kazanabilmektir. Bu nedenle "uzun dönem" ya da "kısa dönem", bir planlama türünden ziyade stratejiyi başarmak için gerekli zamanı açıklamada değerlidir.

Stratejik planlamanın altında yatan temel varsayım çevrede büyük ölçekte ekonomik, sosyal, politik, teknolojik ve rekabetçi değişimler olduğudur.

Stratejiler ve stratejik kararlar, uzun vadede bir işletmenin geleceğini yaratmanın arayışıdır. Merkezinde ise stratejik planlama yer alır. Stratejik planlama, belirli bir dönemi kapsayan, örgütü gelecek referanslı olarak şekillendiren ve rehberlik eden esas karar ve eylemleri üreten disiplinli bir çabadır.

Stratejik düşünme yeteneği çevredeki değişimlere odaklanma, verileri analiz etme, varsayımları sorgulama ve yeni fikirler geliştirme yeteneğidir.

İşletme liderlerinin varlıkları ya da var olduklarının sinyalleri stratejik düşünme, stratejik planlama ve stratejik hamlelerin yönetiminden anlaşılır.

Stratejik planlar, örgütün bütününü ilgilendiren, herkesi içine alan, büyük miktarlarda yatırıma mal olan, uygulanması oldukça uzun bir zaman dilimi gerektiren planlardır.

Stratejik yönetimin örgütlere sağlayabileceği temel faydalar arasında çalışan mutluluğunun artması yer almaz. Stratejik yönetim sorunların ve çatışmaların daha kısa sürede çözülmesinde destek olur. Ancak çalışan mutluluğu çok farklı faktörlerin etkileşimine bağlıdır. Stratejik yönetimin doğrudan çalışan mutluluğunu artırdığını iddia edemeyiz.

Stratejik yönetim işletme içindeki herkesten dışarıda olan biteni gözlemleme ve büyük resimle ilgilenmeyi içeren teni bir tutumu benimsemelerini talep eder. Çalışanlardan "nedir" ile "ne olabilir"i bütünleştirmeleri beklenir.

Seçeneklerin tümü stratejik yönetimin başarısız olmasına neden olacak durumları tanımlamaktadır. Bunların bir kısmı bakış açıları, ön yargılar ve hislerle ilgilidir. Davranışsal neden çalışanların stratejik yönetim süreçlerinde yer alma konusundaki isteksiz davranışlarıdır.

Karar süreçleri ile örgütsel hedefler arasında bağlantı kurulmasının sağlanması, stratejik yönetimin faydalarından biridir. Başarısızlık nedenleri arasında yer almaz.