STRATEJİK PERFORMANS YÖNETİMİ

Ölçek ekonomileri: 

İşletmenin üretim miktarı arttıkça birim maliyetlerinde ortaya çıkan düşüşü ifade etmektedir. Bu düşüşün altında yatan unsurlar şunlardır:

• Üretim miktarı arttıkça birim başına düşen sabit maliyetlerin (örneğin yolcu uçakları için yolcu çıkış kapısı kiraları, hangarlar, bakım tesisleri, bagaj sıralama tesisleri ve yer ulaşımı gibi maliyetler) düşmesi,

• Büyük miktarlarda ham madde ve malzeme satın alımı yapıldığından dolayı tedarikçilerin pazarlık gücünün düşmesi,

• Var olan teknolojinin daha verimli bir şekilde kullanılmaya başlanması

İşlem maliyetleri:

• Alışverişe konu olan ürünün ne ölçüde bu alışverişe özgü olduğu (örneğin işletme kendi kamyonu ile hammadde tedarik etmişse hammadde fiyatının yanı sıra harcamış olduğu yakıt, kamyonun amortismanı, yükleme/boşaltma için ödenen işçilik vb.),

• Ürünün alışveriş miktarı ve sıklığı,

• Teknolojisi,

• Performansı,

• Belirsizliklerin neden olduğu kestirilemez yönleriyle ilgilidir

Stratejik İttifaklar: Rekabet üstünlüğü sağlayacak süreçler ve/veya ürünler geliştirme amacıyla bilgi, kaynak ve yetenek paylaşımını kapsayan işletmeler arası düzenlemelerdir. Stratejik ittifaklar konusu, bu ünitenin son bölümünde ayrıntılı olarak ele alınmıştır

Kısa Dönemli Sözleşmeler: İşletmeler arasında genellikle bir yıldan daha kısa bir dönemi kapsayan bir sözleşmenin yürürlüğe konmasını ifade etmektedir. Çeşitli işletmelerden teklif istenmesi, toplanan teklierden işletme için en uygun olanın seçilmesi gibi aşamaları kapsamaktadır. En büyük üstünlüğü, işletmenin anlık satın almaya göre daha uzun dönemli planlama olanağına kavuşmasıdır. Ayrıca, işletme, rekabetçi teklif süreci sonucunda tahmin ettiğinden çok daha düşük fiyatlarla da karşılaşabilmektedir. En büyük sakıncası, sözleşmenin kısa dönemli olması nedeniyle teklif veren işletmelerin, teklif vermiş olduğu işleme özgü herhangi bir yatırım (örneğin ürün kalitesini artırmak için yeni makineler satın alınmaması veya söz konusu ürüne özgün bir değer katacak ilave bir tasarım/iyileştirme yoluna gidilmemesi) yapmayacak olmasıdır.

Dikey bütünleşmenin başlıca üstünlükleri şu şekilde sıralanabilir:

• İşletme açısından çok önemli girdilerin ve dağıtım kanallarının, rakiplere karşı güvenliğini sağlama,

• Artan eş güdüm ve denetim olanakları sayesinde maliyetleri düşürürken kaliteyi yükseltebilme,

• İşlemlerin zamanlamasının ve planlanmasının kolaylaşması,

• İşleme özgü varlıklara yatırımın kolaylaşması (işletme; ham maddeden, nihai ürüne kadar olan aşamalarda daha fazla kontrol alanına sahip olmaya başladığı için, bu aşamaların her birine özgü varlıklara yatırım yapma konusunda daha geniş bir serbestiye sahip olmaktadır),

• İşletme içerisinde, işletmeye sürdürülebilirrekabet üstünlüğü kazandırabilecek bilgiyi oluşturan, paylaşan, kullanan ve koruyan bir topluluğun ortaya çıkacak olması.

Dikey bütünleşmenin yol açabileceği başlıca sakıncalar şunlardır:

• İşletme sahipleri ile yöneticileri arasında asil-vekil sorunu yaşanma olasılığı,

• İşletme içerisinde, pazardaki kadar rekabetin olmaması ve artan örgütsel karmaşıklığın idari maliyetleri yükseltmesi sonucunda işletmenin genel maliyetlerinin yükselmesi,

• Piyasa ile kıyaslandığında rekabet yoksunluğu ve öğrenme teşviklerinin eksikliği nedeniyle kalitenin düşmesi,

• Yüksek düzeydeki dikey bütünleşmenin, talep dalgalanmaları ve teknolojik değişimler gibi çevresel değişimler karşısında gereken esnekliği ortadan kaldırması,

• Olası tekelleşme yüzünden yasal soruşturma olasılığının artması.

Tek işte yoğunlaşmayan, farklı işleri de bulunan, ancak toplam satış gelirlerinin % 70-95’i tek bir işten gelen işletmeler, esas iş ağırlıklı çeşitlendirmeyi benimsemiş olmaktadırlar. Esas iş, diğer işlerle ürünlerini, teknolojisini ve dağıtımdaki yeteneklerini paylaşmaktadır (örneğin esas işi motosiklet üretimi olan bir işletmenin, aynı markalı giyim ürünleri de üretmesi). Bu işletmelere düşük derecede çeşitlenmiş işletmeler de denilmektedir.

Yatay bütünleşmenin üstünlükleri şunlardır:

• Pazarda rekabeti düşürür ve fiyatlandırmada işletmenin elini rahatlatacağı için kârı artırır.

• İşletmenin tedarikçi ve alıcılarla pazarlık gücü yükselir ve endüstri dışı işletmelerin ya da girişimcilerin gözünü korkutarak pazara giriş tehdidini azaltır. Ancak olası tekelleşme ya da oligopolleşme durumunda yasal soruşturma riski vardır.

• Ölçek ekonomilerine ulaşma ve iki yerine tek genel merkeze sahip olma, iki yerine tek satış ekibine sahip olma gibi kaynak tasarrufları nedeniyle maliyetler düşer.

• İşletmenin ürün sunumundaki boşlukları doldurması rakiplerden farklılaştırmayı artırır.

İşletmelerin, stratejik ittifaklara girmelerinin başlıca nedenleri şunlardır:

• Yeni bir pazara, bölgesel ve/veya uluslararası pazarlara, bu pazarlarda deneyim sahibi olan işletmelerle işbirliği yaparak daha kolay bir şekilde girme.

• Ölçek ve/veya kapsam ekonomilerine ulaşarak pazardaki rekabetçi konumu sürdürme.

• Pazar liderine karşı koyabilmek için diğer işletmelerle bir araya gelme.

• Kaynak ve yetenekleri bir araya getirerek güçlenme.

• Yeni yetenekleri öğrenme.

• Dinamik pazarlarda, küçük ama yenilikçi işletmelerle işbirliğine girerek belirsizliğe karşı önlem alma.

Ortak girişim, iki ya da daha çok işletmenin bir araya gelerek ayrı bir tüzel kişiliği olan üçüncü bir işletmeyi kurmalarıdır. Ortak girişimde ortaklar eşit hisseye sahip olduklarından, uzun dönemli ilişki sağlamlaşmakta ve yürütülmekte olan mevcut işletme faaliyetlerine (halihazırda yürümekte olan faaliyetler) özgü yatırımlar hızlanmaktadır.

Ölçek ekonomileri, işletmenin üretim miktarı arttıkça birim maliyetlerinde ortaya çıkan düşüşü ifade etmektedir. Bu düşüşün altında yatan unsurlar şunlardır:

İşlem maliyetleri;

Dikey bütünleşme, işletmenin ihtiyaç duyduğu girdilerin üretimindeki ve ürünlerinin dağıtıldığı kanallardaki sahiplik derecesidir. Dikey bütünleşme düzeyi, işletmenin doğrudan katıldığı endüstri değer zincirindeki aşamaların azlığı ya da çokluğuyla ifade edilmektedir. İşletmenin, girdilerini ne ölçüde kendisinin ürettiği ile ilgilidir. Aynı zamanda, çıktıları üzerindeki kontrolünün derecesidir.

Bazı işletmeler geriye bütünleşirken; bazı tedarikçilerden de girdi sağlamaya devam edebilmekte ya da ürünlerini kendileri pazarlarken; kimi perakendecilerin de bu ürünlerin pazarlamasını sağlayabilmektedir. Dikey bütünleşme ile pazar alışverişinin karması olan bu oluşuma melez dikey bütünleşme denilmektedir. Örneğin, küresel spor giyim ve malzemeleri endüstrisinde pazar payı en büyük olan üç işletme, hem kendi mağazalarında hem de başka mağazalarda ürünlerini satmaktadır.

Tek işte yoğunlaşmayan, farklı işleri de bulunan, ancak toplam satış gelirlerinin % 70-95’i tek bir işten gelen işletmeler, esas iş ağırlıklı çeşitlendirmeyi benimsemiş olmaktadırlar. Bu işletmelere düşük derecede çeşitlenmiş işletmeler de denilmektedir.

Çeşitlendirmenin söz konusu olduğu, esas işin gelirinin, toplam gelirin % 70’inden daha düşük olduğu ve esas iş ile diğer işler arasında hiçbir yetenek ve kaynak bağının olmadığı durumdur. İlişkisiz çeşitlendirme, genellikle gelişmekte olan ülkelerdeki büyük işletmeler tarafından uygulanmaktadır. Hızlı kalkınma sürecinde ortaya çıkabilecek fırsatları değerlendirme, sermaye piyasaları ve mülkiyet haklarındaki eksikliklerinin üstesinden gelme sayesinde, sürdürülebilir rekabet üstünlüğüne kavuşma amacıyla tercih edilmektedir.

Endüstri değer zincirinin aynı aşmasında birbirleri ile rekabet halinde olan işletmelerin birleşmesine ya da rakiplerini satın almasına yatay bütünleşme denilmektedir. Yatay bütünleşme, işletmenin tek bir endüstrideki stratejik konumunu geliştirebilmektedir. Endüstrinin tamamındaki yatay bütünleşme eğilimi, tekel ya da oligopol piyasa oluşumuyla sonuçlanabilmektedir.

Başarısız birleşme ve satın almaların başlıca nedenleri şunlardır:

Yine, düşük büyüme hızına sahip bir pazarda faaliyet gösteren ancak göreceli yüksek pazar payına sahip SİB, nakit deposu olarak adlandırılır. Nakit deposunun, kârı ve nakit akışı yüksek ve istikrarlıdır. İşletme, nakit deposunun var olan durumunu korumalı ve sorunlu hale gelmesine engel olmalıdır.

Uzun dönemli sözleşmeler, işletmeler arasında bir yıldan daha uzun bir dönemi kapsayan ve en sık rastlanan stratejik ittifaklardır.