STRATEJİ VE GÜVENLİK

Ulusal güvenlik politikası Milli Güvenlik Siyaseti Belgesi (MGSB) olarak anılan bir belge çerçevesinde çizilmektedir. Kamuoyunda ‘Kırmızı Kitap’ olarak da bilinen MGSB, MGK’nın Temmuz 2018’de gerçekleştirilen yapısal de­ğişime kadar Bakanlar Kurulu adına, bu tarihten itibaren ise Cumhurbaşkanı adına hazırladığı ulusal güvenlik konusundaki en temel politika belgesidir.

Soğuk Savaş sonrası dönemde Türkiye’de güvenlik alanında en fazla çalışılan yeni konular enerji güvenliği ve çevre güvenliği olmuştur.

Milli Güvenlik Akademisi: 1952 yılında Harp Akademileri Komutanlığına bağlı bir kurum olarak İstanbul’da Milli Savunma Akademisi adıyla kurulmuştur. 1997’de İstanbul’dan Ankara’ya taşınan MGA çalışmalarını, 2012 yılında kapatılana kadar MGK Genel Sekreterliği binasında sürdürmüştür. Son olarak 14 Kasım 2016 tarihinde İstanbul’da eski Harp Akademileri Komutanlığı tesislerinde kurulan Milli Savunma Üniversitesi bünyesinde Milli Savunma ve Güvenlik Enstitüsü adıyla yeniden tesis edilmiştir. MGA, açık olduğu dönemlerde, ulusal güvenlik ve ulusal güvenlik politikası kavramları ile devletin ulusal güvenlik politikası hakkında üst düzey Silahlı Kuvvetler mensupları ile kamu kurum ve kuruluşlarında ve zaman zaman da özel sektörde çalışan üst düzey görevliler ile aday yöneticilere eğitim vermiştir.

Türkiye’nin güvenlik kültüründe Osmanlı İmparatorluğu’nun etkisini ortaya koyan öğelerden ilki, “yalnız kalma ve toprak kaybı” korkularıdır.

Türkiye’nin güvenlik kültüründe Osmanlı İmparatorluğu’nun etkisini ortaya koyan öğelerden ikincisi, güç dengesi sistemidir.

Osmanlı İmparatorluğu’nun Türkiye’nin güven­lik kültürüne bir diğer mirası da, İmparatorluğun özellikle yakın çevresinde yarattığı olumsuz algılamalardır.

Türkiye’nin güvenlik kültürünü etkileyen ve Osmanlı İmparatorluğu’ndan miras edindiği bir başka tarihsel unsur da Batılılaşmadır.

Coğrafi açıdan bakıldığında ise, jeostratejik konumu Türkiye’nin resmi güven­lik söylemini şekillendiren diğer bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Anadolu yarımadası stratejik bir bölgedir; üç tarafında yer alan denizler ve doğudaki dağlık arazi geçilmesi zor doğal sınırlar konumundadır. Jeostratejik konumunun ortaya çıkardığı güvensizliğe bir diğer örnek de, Türkiye’nin fazla sayıda ve çok farklı nitelik, rejim, ideoloji ve hedeflere sahip kom­şuları olmasıyla ilgilidir.

Soğuk Savaş’ın sona ermesiyle yeni tehdit odaklarının tanımlanması, Türkiye için yeni bir strateji ihtiyacını doğurmuştur. 1990’lı yılların ilk yarısında askeri stratejinin temel motivasyonu Soğuk Savaş sonrası dönemde yalnızca NATO’ya dayanılarak güvenliğin sağlanamayacağı, dolayısıyla Türkiye’nin kendi stratejisi­ni belirlemesi gerektiği düşüncesi olmuştur. Bu düşüncede Türkiye’nin Sovyetler Birliği’ni çevreleme kapsamında NATO için önemini yitirmesi, ayrıca Avrupa’da NATO’yu dışarıda bırakacak bir güvenlik yapılanmasına dair girişimler nedeniyle Avrupa güvenlik şemsiyesinden dışlanma endişesi etkili olmuştur. Bu çerçevede, ülkenin aynı anda iki bölgede savaşırken, içten gelecek saldırılara karşı da ha­zırlıklı olmak üzerine kurulu yeni bir strateji gündeme gelmiştir. İkibuçuk Savaş Stratejisi olarak da adlandırılan bu stratejide Yunanistan’la birlikte güneyde Suri­ye, içerde de PKK önemli tehdit odağı olarak hesaba katılmıştır.

Türkiye, 1995’den bu yana Balkanlardaki NATO harekâtlarına aktif olarak katılmaktadır. Türkiye, Bosna-Hersek’te IFOR (Operation Joint En­deavour) ve SFOR (Stabilization Force), Kosova’da KFOR (Kosovo Force) ve Makedonya’da “Essential Harvest”, “Amber Fox” ve “Allied Harmony” harekatla­rının tümüne destek vermiştir.

Körfez Sa­vaşı Irak’ın uluslararası koalisyon güçlerince yenilmesiyle sona ermiş, fakat Türkiye açısından geride önemli güvenlik sorunları bırakmıştır. Kuzey Irak’ta “güvenlikli bölge” oluşturulmasıyla Bağdat, Kuzey Irak’ta egemenliğini kaybetmiş ve bu du­rum bölgenin PKK için üs haline gelmesine neden olmuştur. Bu tarihten itibaren (1992) Türkiye’nin ulusal güvenlik belgelerinde “ayrılıkçı faaliyetler” ulusal güven­lik sorunu olarak yer almaya başlamıştır.

Aralık 2010’da başlayan, Tunus, Mısır, Libya ve Yemen’de otoriter iktidarların de­ğişmesine yol açan Arap Baharı 2011’de Suriye’de iç savaşa dönüşerek Ortadoğu bölgesinde genel bir istikrarsızlık ve değişim süreci başlatmıştır.

Hâlihazırdaki geçerli mevzuat çerçevesinde Türkiye’nin ulusal güvenlik politikalarının belirlenmesinde temel aktörler, Cumhurbaşkanlığı, Türk Silahlı Kuvvetleri, MGK ve diğer yürüt­me organları olarak sıralanabilir. Bu aktörlerin ulusal güvenlik sisteminin belir­leyicileri olmaları, 1982 Anayasasının 117. ve 118. maddeleri ile bu maddelere ilişkin değişiklikler (2003, 2010 ve 2017) ve buna uygun çıkarılan kanunlar ile Haziran 2018’den itibaren Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerine dayanmaktadır.

Anayasaya (117. ve 118. maddeler) göre Cumhurbaşkanı, ulusal güvenliğin sağlanması ile Silahlı Kuvvetlerin yurt savunmasına hazırlanmasından TBMM’ye karşı sorumludur.

Türkiye’de güvenlik kavramı, ilk olarak İkinci Dünya Savaşı’nın ardından askeri çevrelerce kullanılmıştır.

Türk Silahlı Kuvvetleri'ne göre Türkiye'nin savunma politikasının unsurları arasında şunlar yer almaktadır:

Soğuk Savaş sonrası dönemde Türkiye için genel strateji üretmeye yönelik düşünce kuruluşlarının sayısı da hızla artmıştır. İlk örnekler kamu kurumları bünyesinde kurulan veya bu kurumlarca desteklenen Dış Politika Enstitüsü, Ortadoğu ve Balkan İncelemeleri Vakfı (OBİV), Stratejik Araştırmalar Merkezi (SAM) gibi kuruluşlar olmuştur.

Türkiye'nin güvenlik kültüründe Osmanlı İmparatorluğu'nun etkisini ortaya koyan öğeler şunlardır:

Soğuk Savaş’ın sona ermesiyle yeni tehdit odaklarının tanımlanması, Türkiye için yeni bir strateji ihtiyacını doğurmuştur. Bu çerçevede, ülkenin aynı anda iki bölgede savaşırken, içten gelecek saldırılara karşı da hazırlıklı olmak üzerine kurulu yeni bir strateji gündeme gelmiştir. İkibuçuk Savaş Stratejisi olarak da adlandırılan bu stratejide Yunanistan’la birlikte güneyde Suriye, içerde de PKK önemli tehdit odağı olarak hesaba katılmıştır.

Kriz yönetimi Türkiye’nin güvenliğini ilgilendiren uluslararası krizlerde anlaşmazlıkların barışçı yollarla çözümüne ve ayrıca BM ve bağlı olunan ittifaklar çerçevesinde uluslararası krizlerin çözümüne katkı sağlamasını ifade etmektedir.

Türkiye’de güvenlik kavramı, ilk olarak İkinci Dünya Savaşı’nın ardından askeri çevrelerce kullanılmış; 1961 Anayasası’nda Milli Güvenlik Kurulu’nun oluşturulmasıyla birlikte siyasal söyleme yerleşmeye başlamıştır.

Ulusal güvenlik politikası, Milli Güvenlik Siyaseti Belgesi (MGSB) olarak anılan bir belge çerçevesinde çizilmektedir. Kamuoyunda ‘Kırmızı Kitap’ olarak da bilinen MGSB, MGK’nın Temmuz 2018’de gerçekleştirilen yapısal değişime kadar Bakanlar Kurulu adına, bu tarihten itibaren ise Cumhurbaşkanı adına hazırladığı ulusal güvenlik konusundaki en temel politika belgesidir.

Osmanlı devleti, 1798 yılında Napolyon’un Mısır seferinden başlamak ve tüm 19. Yüzyıl boyunca sürdürülmek üzere, dış politikada bir ‘denge politikası’ izledi.Gerçekten, Osmanlı devleti 1798’den başlayarak çeşitli dönemlerde, Rusya’ya karşı İngiltere’ye, Fransa’ya karşı Rusya ve İngiltere’ye, İngiltere, Fransa ve Rusya üçlüsüne karşı Almanya’ya dayanmak yolunu tutmuştur. Çok kaba biçimde özetlemek gerekirse, 1798’den 1878 yılına kadar İngiltere’ye ve bu tarihten sonra Almanya’ya dayanılmıştır.

NATO’nun Bosna-Hersek’teki SFOR harekâtının 2004 yılı sonunda tamamlanmasının ardından, AB tarafından NATO imkân ve yeteneklerinden yararlanılmak suretiyle EUFOR-ALTHEA isimli yeni ve ayrı bir harekat başlatılmıştır.