STRATEJİ VE GÜVENLİK

Derinleşme, daha fazla politika alanlarının bütünleşme sürecine dâhil edilmesi ile AT kurumlarının yetkilerinin artması olarak tanımlanır

Soğuk Savaş Döneminde Batı Avrupa için birincil tehdit SSCB'dir.

ABD’nin Soğuk Savaş döneminde izlediği başlıca iki strateji Çevreleme-Caydırıcılıktır.

ABD, ingiltere, Fransa, Avustralya, Yeni Zelanda, Filipinler ve Tayland Güneydoğu Asya Antlaşması Örgütü (SEATO) üyeleridir.

Marshall Planı 1948 - 1951 tarihleri arasında uygulanmıştır

1948’de Avrupa Ekonomik işbirliği Örgütü’nü (Organization of European Economic Cooperation - OEEC) kurdurmuş; 1952’de NATO, 1954’de Balkan ittifakı ile Güneydoğu Asya’da SEATO ve 1955’de de Orta Doğu’da Bağdat Paktı’nın kuruluşunu sağlamıştır

Bölge ülkelerinin Çin’e olan özel ilgisi Orta Asya’ya yönelik izlediği politikanın nedenleri arasında yer almaz

Kominform SSCB tarafından Marshall Planı'na karşıt bir girişim olarak ortaya atılmıştır

Sağlık güvenliği Soğuk Savaş sonrası dönemde AB’nin gündemindeki başlıca tehditler arasında yer almaz

Eisenhower Doktrini (1957): Dwight D. Eisenhower taraf›ndan 5 Ocak 1957’de Kongre’ye sunulan plan çerçevesinde flekillenen bu doktrin, ABD’nin Orta Do¤u politikalar›nda önemli bir dönüm noktas› oluflturmaktad›r. Doktrin çerçevesinde ABD, SSCB’nin Ortado¤u’da kar›flaca¤› herhangi bir sald›r›ya karfl› koymak ve bölge ülkelerinin ba¤›ms›zl›¤›n› temin etmek için askerî kuvvetlerin kullan›lmas› dâhil her türlü yard›m› sa¤layaca¤›n› ifade etmifltir. Nixon Doktrini (1969): Richard Nixon taraf›ndan 25

So¤uk Savafl’›n ilk y›llar›nda Harry Truman yönetimi, George Kennan taraf›ndan ortaya koyulan “çevreleme” (containment) stratejisini benimseyerek, Sovyetler Birli¤i’nin çevrelenmesi ve izole edilmesini d›fl ve güvenlik politikas›n›n temel hedefi hâline getirmifltir. ABD’nin bu dönemde kurdu¤u siyasi, ekonomik ve askerî yap›lanmalar›n tamam›n› çevrelemenin mant›¤›na uygun olarak ifl- ledi¤ini söylemek mümkündür. Bu çerçevede, ABD ‹kinci Dünya Savafl›’ndan sonra h›zla iki kutuplu sistemde Sovyet tehdidini çevrelemek amac›yla Türkiye ve Yunanistan’›n Bat› Blokuna kazand›- r›lmas›n› hedefleyen Truman Doktrini’ni benimsemifl, Avrupa’n›n kalk›nmas›n›n yan› s›ra komünizmin yay›lmas›n›n ekonomik temellerini ortadan kald›rmak ve savafl s›ras›nda y›k›lm›fl olan Avrupa ekonomilerini canland›rarak uluslararas› ticarette al›m yapabilecek güce kavuflturmak amac›yla 1948-1951 aras›nda Marshall Plan›n› uygulamaya koymufl, Plan›n uygulanmas›n› sa¤lamak üzere 1948’de Avrupa Ekonomik ‹flbirli¤i Örgütü’nü (Organization of European Economic Cooperation - OEEC) kurdurmufl; 1952’de NATO, 1954’de Balkan ‹ttifak› ile Güneydo¤u Asya’da SEATO ve 1955’de de Orta Do¤u’da Ba¤dat Pakt›’n›n kuruluflunu sa¤lam›flt›r. Tüm bu giriflimlerde SSCB’nin küresel çapta çevrelenmesi öngörülmüfltür. Sonuç olarak 1945-1952 aras›nda ABD Baflkanl›¤› görevini yürüten Truman’›n yönetim süresi bile incelendi¤inde, Amerikan d›fl ve güvenlik politikas›n› temellerinden sarsacak flekilde de¤ifltirdi¤i görülmektedir. Nitekim Truman görevi b›rakt›¤› 1952’de, ABD komünizmle mücadeleyi her k›tada yürüten ve SSCB’yi çevreleme stratejisinin sonucu olarak dünyan›n dört yan›nda askerî mevcudiyeti olan küresel aktör konumuna yükselmifltir.

Nixon Doktrini (1969): Richard Nixon taraf›ndan 25 Temmuz 1969’da aç›klanan doktrin uyar›nca, ABD ilk yenilgisini yaflad›¤› “Vietnam örne¤i savafllara girmeyip, müttefiklerine Amerikan askerini kullanarak de¤il ekonomik ve askerî yard›m” eliyle destek olacakt›r

( Yana Çıkma ) Süper Güç: Süper güçler birinci s›n›f askerî/siyasi kabiliyetler ile bunlar› destekleyecek nitelikte ekonomik kabiliyetlere ve tüm bu kabiliyetlerini küresel düzlemde uygulayabilme yetene¤ine sahip olan ve bu statüleri di¤er güçlerce tan›nan güçlerdir. Bu kriterler dikkate al›nd›¤›nda, 19. yüzy›lda ‹ngiltere, Fransa ve Rusya, Birinci Dünya Savafl› sonras›nda ‹ngiltere, ABD ve SSCB, ‹kinci Dünya Savafl› sonras›nda ABD ve SSCB ile So¤uk Savafl sonras›nda ABD bu statüye sahiptir.

Bu kapsamda, ilk kez Baflkan Reagan döneminde gündeme gelen Stratejik Savunma Girifliminin (Bkz. Ünite 2) devam› niteli¤indeki “Ulusal Füze Savunma Sistemi”nin ‹ran ve Kuzey Kore’den gelecek nükleer tehditlere önlem olarak uygulamaya geçmesi savunulmufltur. Bunun altyap›s› da ABD Baflkan› George W. Bush’un 29 Ocak 2002 tarihli “Birli¤in Durumu” konuflmas›nda “fier Ekseni” olarak tan›mlad›¤› ‹ran, Irak ve Kuzey Kore’nin kitle imha silahlar› gelifltirip, terörizme destek vererek ABD’yi ve dünyay› tehdit etti¤i söylemi ile haz›rlanm›flt›r.

Tek Ülkede Sosyalizm: Stalin döneminde ortaya at›lan fikir, sosyalizmin önce SSCB’de kurulmas› gerekti¤ini ifade etmektedir. Tek ülkede sosyalizmin kurulabilmesi için, SSCB’nin geliflmek için sarf etti¤i çaban›n di¤er ülkelere tehdit olmad›¤›n›n gösterilmesi, hatta onlarla bar›fl içinde bir arada yaflanabilece¤ini göstermek gerekmekteydi. Bu çerçevede, öncelikle SSCB’de sosyalizm sa¤lam temellere oturtularak, ekonomik ve siyasi yap› bu do¤rultuda flekillendirilmifltir. Ülke içi sosyalist devrimin ard›ndan ekonomik, s›nai ve askerî at›l›mlar yap›larak, SSCB dünyan›n önemli güçlerinden biri hâline getirilmifltir. Bu suretle, SSCB sosyalist bir devlet olarak varl›¤›n› kan›tlam›fl, buna karfl›l›k sosyalist bir global devrim ile dünyaya tehdit oluflturmaya çal›flmam›flt›r. Bar›fl ‹çinde Bir Arada Yaflama: Kruflçev döneminde, 1956’da gerçekleflen Sovyetler Birli¤i Komünist Partisi 20. Kongresi’nde kabul edilen “bar›fl içinde bir arada yaflama” ilkesi, SSCB’nin Do¤u-Bat› bloklar› aras›nda savafl›n kaç›n›lmaz olmad›¤›n› kabul etmesi, kapitalist ülkelerle savafla varmayacak ›l›ml› iliflkiler kurulmas› anlam›na gelmektedir. Bu politika, nükleer bir savaflta her iki taraf›ndan da yok olaca¤›ndan hareketle, kapitalist ülkelerle SSCB’nin esas mücadelesinin ekonomik ve teknolojik alanlara kaymas›na vesile olmufltur. Brejnev Doktrini: SSCB lideri Brejnev taraf›ndan 12 Kas›m 1968’de aç›klanan politika uyar›nca, komünist ülkeler s›n›rl› bir egemenlik hakk›na sahiptirler ve sosyalizm tehlikedeyse SSCB müdahale etmekle yükümlüdür (Tellal, 2008). Doktrinin oluflumunda, 1968’de Çekoslovakya’da yaflanan ve “Prag Bahar›” olarak adland›r›lan geliflmeler etkili olmufltur. Nitekim Çekoslovakya lideri Alexander Dubcek’in siyasi demokratikleflme yönündeki giriflimlerinin, 21 A¤ustos 1968’de SSCB’nin iflgaliyle bast›r›lmas›n›n ard›ndan SSCB’nin Do¤u Bloku içerisinde yaflanacak ayk›r›l›klara izin vermeyece¤i görülmüfltür. Perestroyka (yeniden yap›lanma) ve Glasnost (aç›kl›k): Gorbaçov döneminde ortaya at›lan perestroyka ve glasnost ilkeleri, 1 Mart 1986’da Sovyetler Birli¤i Komünist Partisi’nin 27. Kongresi’nde resmiyet kazanm›flt›r. Gorbaçov’a göre yeniden yap›lanma SSCB’deki üretim iliflkilerinin 1930’lardaki koflullar üzerine infla edildi¤i ve günün koflullar›na yan›t veremedi¤i teflhisine dayanmaktayd›. Bu çerçevede ekonominin yeniden yap›lanmas›na 1988’den itibaren bafllanmas› öngörülmekteydi. Bunun sa¤lanmas› için devlet yönetiminde glasnost (aç›kl›k) gerekliydi. ‹lke bürokratik hegemonyay› zay›flatarak ekonomideki yeniden yap›lanman›n önünü açmay› ifade etmektedir (Tellal, 2008).

2001 sonras›nda ABD’nin Afganistan ve Irak’ta yürüttü¤ü operasyonlarla Orta Do¤u’ya yerleflmesinin yan› s›ra Gürcistan ve Ukrayna gibi ülkelerde ABD’nin de deste¤iyle yaflanan renkli devrimler Rusya’n›n güvenlik kayg›lar›n› art›rm›flt›r. Tüm bu tehditlere karfl›l›k Rusya’n›n güvenli¤ini sa¤lamak için izledi¤i politikalar› flu flekilde s›ralamak mümkündür: • Arka bahçesi olarak nitelendirdi¤i Ba¤›ms›z Devletler Toplulu¤u (BDT) co¤- rafyas›na yönelik ABD ilgisine karfl›l›k, Latin Amerika (bölgede ABD karfl›t› politika yürüten Küba, Venezüella ve Bolivya gibi ülkelerle) ülkeleriyle ifl- birli¤i içine girmek; • ABD’nin Orta Do¤u’da artan etkisine karfl›l›k, ABD’nin haydut devletler olarak tan›mlad›¤› (Suriye, ‹ran ve Kuzey Kore) ülkelere destek sa¤lamak; • ABD’nin Orta Asya ve Kafkasya’da Rusya’y› d›flar›da b›rakacak flekilde yü- rüttü¤ü enerji projelerine karfl›l›k, sahip oldu¤u enerji kaynaklar›n› d›fl politikas›nda aktif flekilde koz olarak kullanmak; • Orta Asya’daki ABD etkisine karfl›l›k, Çin ile kurulufluna öncülük etti¤i fianghay ‹flbirli¤i Örgütü’nün uluslararas› arenada aktif hâle gelmesini sa¤lamak.

Geniflleme 1995’te Avusturya, ‹sveç ve Finlandiya’y› kapsayan beflinci geniflleme dalgas›n›n ard›ndan AB, en kapsaml› genifllemesini 2004’te Polonya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Slovenya, Slovakya, Estonya, Litvanya, Letonya, K›br›s ve Malta ile 2007’de Romanya ve Bulgaristan’›n kat›l›mlar›yla gerçeklefltirmifltir. Geniflleme politikas› güvenlik sorunu yaratabilecek nitelikteki Avrupa ülkelerini geniflleme kriterlerini yerine getirdikleri takdirde AB üyesi yaparak güvenlik sa¤lamay› hedefler. ODGP Maastricht Antlaflmas› ile üye devletlerin d›fl politika ve güvenlik konular›nda ifl birli¤i yapmalar› ve bu do¤rultuda ortak tutum-ortak eylem benimsemelerini öngören bir politika do¤mufltur. Antlaflmada, ODGP kapsam›nda nihai olarak ortak savunma politikas›n›n oluflumu da dahil olmak üzere güvenli¤e iliflkin tüm sorunlar›n ele alaca¤›n›n belirtilmesi ile AB’nin söz konusu dönemde bir savunma aktörü olmad›¤› ancak bu çizgide gelece¤e dönük bir perspektifin varl›¤› vurgulanm›flt›r. Maastricht Antlaflmas› ile ayr›ca, AB’nin kendi savunma politikas›n› oluflturana kadar savunmaya iliflkin konularda Bat› Avrupa Birli¤i’nden (BAB) yararlanmas› öngörülmüfltür. Bu suretle, BAB Maastricht Antlaflmas› sonucunda AB’nin savunma aya¤› hâline getirilmifltir. AGSP AB’nin askerî kuvvet kullan›m› konusunda ortak politika izlemesi anlam›n› tafl›yan ve ODGP’nin parças› olarak faaliyet göstermesi hedeflenen Avrupa Güvenlik ve Savunma Politikas›n›n (AGSP) temelleri 1998’de ‹ngiltere ve Fransa aras›ndaki St. Malo Zirvesi ile 1999’da AB’nin Köln Zirvesi’nde at›lm›flt›r. Köln Zirvesi’nde AB’nin uluslararas› krizlerle mücadele edebilecek özerk bir eylem kapasitesi ile donat›lmas› ve bu hedef do¤rultusunda askerî güç ile desteklenmesi konusunda görüfl birli¤ine varan üye devletler, Aral›k 1999 Helsinki Zirvesi’nde askerî kuvvet konusunu kapsaml› biçimde ele alm›fllard›r. Bu çerçevede, yaklafl›k 50-60.000 personelden oluflan, 60 gün içinde harekâta haz›r hâle gelip kriz mahallinde bir y›l boyunca faaliyet gösterebilen gerekli komuta, kontrol, istihbarat ve lojistik birimleri ile hava ve deniz kuvvetlerini kapsayan ve amac› Petersberg görevlerinin yerine getirilmesi olan askerî bir kuvvetin 2003 y›l›na kadar kurulmas›na karar verdiler. Helsinki’de ayr›ca, AB Genelkurmay›, AB Askerî Komitesi ile Güvenlik ve Siyasi Komitenin kurulmas› öngörülmüfltür. Helsinki’de oluflumu öngörülen ve Acil Müdahale Gücü olarak adland›r›lan bu kuvvete çeflitli vesilelerle üye devletlerin yapacaklar› tahsisler 2000 y›l›ndan bu yana her y›l düzenlenmektedir. 2003’ten beri AB’nin üstlendi¤i operasyonlarla birlikte AB’nin askerî gücü Helsinki’de öngörülen gücün hantall›¤› nedeniyle 1500 askerden oluflan AB taburlar› gibi birimlerle yenilenme sürecine girmifltir. AGSP kapsam›nda yaln›zca askerî operasyonlar de¤il, sivil nitelik tafl›yan operasyonlar (hukukun üstünlü¤ünün korunmas› gibi) da yürütülmektedir. 2009’da onaylanan Lizbon Antlaflmas›’nda bu politikan›n ad› Ortak Güvenlik ve Savunma Politikas› (OGSP) olarak de¤ifltirilmifltir. Adalet ve ‹ç ifllerinde ‹fl birli¤i ‹ltica, üye ülkeler d›fl s›n›rlar›n›n aç›lmas›na iliflkin kurallar, göç politikas›, kaçakç›l›k gibi ulusötesi suçlar ile polisiye alanlarda ifl birli¤i konular› adalet ve içiflleri politikas› kapsam›nda de¤erlendirilmektedir. Maastricht Antlaflmas›’nda üçüncü sütunda ele al›nan bu konulardan vizeler, iltica, göç ve kiflilerin serbest dolafl›m› ile ilgili olanlar› May›s 1999’da yürürlü¤e giren Amsterdam Antlaflmas›’nda birinci sütuna aktar›lm›flt›r.

Solana belgesinde ortaya koyulan tehditlerin en fazla AB’nin komflular›ndan kaynakland›¤› ifade edilmifl ve AB’nin etraf›nda bir güvenlik çemberi yaratmas› öngörülmüfltür. Bu do¤rultuda, AB 2003’ten itibaren Avrupa Komfluluk Politikas› ad›yla bir strateji gelifltirerek, Birli¤in do¤usunda ve Akdeniz s›n›rlar›nda yak›n ve ifl birli¤i içinde iliflki kurabilece¤i iyi yönetilen ülkeler zinciri oluflturma hedefi do¤rultusunda hareket etmeye bafllam›flt›r. Bu politika do¤udaki komflular için “Do¤u Ortakl›¤›”, güneydeki komflular için de “Akdeniz için Birlik” ad› alt›nda iki farkl› patikada geliflme göstermektedir. 2008’de “De¤iflen Dünyada Güvenli¤in Sa¤lanmas›” bafll›¤›yla ilan edilen güncellenmifl Avrupa Güvenlik Strateji belgesinde tehdit olarak alg›lanan unsurlar artarak, siber güvenlik, enerji güvenli¤i, iklim de¤iflikli¤i, korsanl›k faaliyetleri, hafif silahlar ve kara may›nlar› gibi farkl› güvenlik sorunlar› da eklenmifltir.

SSCB’nin da¤›lmas›n›n ard›ndan Çin’in Orta Asya’ya yönelik izledi¤i politika temelde ülkenin güvenlik kayg›lar›yla birebir örtüflmektedir. Hem Bat› s›n›rlar›n›n hem de Sincan-Uygur Özerk Bölgesi (Do¤u Türkistan)’nin güvenli¤i aç›s›ndan Çin’in Orta Asya ülkeleriyle iyi iliflkiler kurmas› büyük önem tafl›maktad›r. Çin’in daima endifle etti¤i az›nl›klar›n yaklafl›k %90’› Do¤u Türkistan, Tibet ve ‹ç Mo¤olistan gibi s›n›r bölgelerinde yaflamaktad›r. Az›nl›k gruplar›n›n s›n›r bölgelerinde yaflamas› ve ellerinde Çin’in kalk›nmas› aç›s›ndan büyük öneme haiz do¤al kaynaklara (Çin, petrol, do¤al gaz ve di¤er önemli madenlerin yaklafl›k %40’›ndan fazlas›n› bu bölgelerden temin etmektedir) sahip olmas›, Çin aç›s›ndan etnik sorunlar› daha da hassas hâle getirmektedir (Çolako¤lu, 2006). S›n›rlar›nda istikrar›n sa¤- lanmas› ve enerji kaynaklar›na ulafl›m hedeflerinin yan› s›ra bölgede So¤uk Savafl sonras›nda artan ABD ve Türkiye etkisi de Çin’in bölgeyle yak›ndan ilgilenmesini gerektirmektedir. Bir baflka deyiflle, Çin’in Orta Asya politikas›, So¤uk Savafl sonras› dönemde Çin’in güvenlik sa¤lama yöntemleri aras›nda ön plana ç›km›flt›r.

Çin’in Mart 2011’de yay›mlad›¤› “Ulusal Güvenlik Strateji Belgesi”nde savunmaya dayal› bir güvenlik politikas› takip edilece¤i öngörülmektedir. Bu durum, Çin’in uzun süredir devam etmekte olan ekonomik geliflimiyle yak›ndan ilgilidir. Nitekim, belgede ekonomik geliflmeye yap›lan vurgu dikkat çekmektedir. Belgede, ulusal savunmayla ilgili olarak Çin’in belirledi¤i amaç ve görevler flu flekilde s›ralanm›flt›r: 1. Ulusal egemenli¤in, ulusal ç›karlar›n ve güvenli¤in korunmas›; 2. Sosyal uyum ve düzenin sa¤lanmas›; 3. Ulusal savunma ve silahl› kuvvetlerin modernizasyonunun h›zland›r›lmas›; 4. Dünya bar›fl› ve düzenin sa¤lanmas›.