STRATEJİ VE GÜVENLİK

Thomas Hobbes’a göre insanları içinde bulundukları “doğa hali”nden kurtaracak ve aralarındaki çatışmaları engelleyecek güç Leviathan’dır. Bu üst ve yetkin otorite, bireyler ve gruplar arasındaki çatışmaları çözümleyeceği gibi, toplumu da karşıtlarına karşı koruyacaktır. Bireylerin kendilerine ait yetki ve kuvvet kullanma otoritesini Leviathan’a devretmeleriyle insan doğası değişmeyecektir; fakat insan doğasında kavgaya neden olan kötü özellikler kontrol altına alınacaktır.

Günümüz modern devletinin temeli 15. yüzyılda atılmış; bir başka deyişle, 15. yüzyılda özellikle İngiltere, Fransa ve İspanya’da oluşmaya başlayan modern devlet, geçmişteki tüm rakiplerini devirmiş; kent-devletlerinin, feodal yönetimlerin ve hatta kimi zaman halklar üzerinde devlet-benzeri otorite kurabilen Kilise’nin yerini almıştır.

Edward Kolodziej (2005) “tüm güvenlik sorunlarının siyasal sorunlar olduğunu, fakat tüm siyasal tartışmaların güvenlik sorunu yaratmadığını” iddia eder. Herhangi bir siyasal sorun, tarafları arasında şiddet ve kuvvet içermeyen yollardan, örneğin uzlaşma ve anlaşmaya dayalı olarak çözülüyorsa, siyasal niteliğini korumakla birlikte, güvenlik sorunsalına dönüşmez. Buna karşılık, güvenlik sorunundan bahsetmek için siyasal bir sorunun çözümünde taraflardan biri ya da tümünün kuvvet kullanımı ya da kullanımı tehdidine başvurması gerekir.

Güvenlik tehditlerinin niteliği konusunda ortak yaklaşım benimseyen realist teori ailesi, bu tehditlerin kaynağı üzerinde genel olarak ikiye bölünmüştür. Bir taraf­ta güvenlik tehditlerinin devletlerin bilinçli iradesiyle ortaya çıktığını iddia eden iradî, diğer taraf­ta devletlerin iradesi dışında sistemin dayattığı dinamikler sonucunda güvenliğin sorun haline dönüştüğünü öngören yapısal görüş bulunmaktadır

Animus dominandi, egemen olma arzusu demektir. Klasik realizm devletleri hırs sahibi, aç gözlü birimler olarak ele alıp, tüm devletlerin hedefinin daha fazla güç elde etmek ve bu uğurda karşı tarafı boyunduruk altına alarak güçlerine güç katmak olduğunu iddia eder. Devletlerin bu amaçlarının özünde devletlerin insan doğası metaforuyla özdeşleştirilen karakteri bulunmaktadır: “Bireyler gibi devletler de doymak bilmez bir güç arzusu içindedir; özünde bencillik-kötü niyet olan devletler animus dominandi ile hareket ederler”.

Uluslararası İlişkiler disiplinine klasik realizmin kurucusu olarak damgasını vuran Hans J. Morgenthau, CUNY, Harvard, Columbia, Northwestern, California ve Yale üniversitelerinde akademik çalışmalarını sürdürmüş; ABD Dışişleri ve Savunma bakanlıklarına danışmanlık yapmış; 1974’de Amerikan Dış Politikası Ulusal Komitesini kurmuştur.

Güvenlik ikilemi kavramı, Waltz tarafından da benimsendiği şekliyle ilk kez 1950’lerde Amerikalı siyaset bilimci John Herz ve İngiliz tarihçi Herbert Butterfield tarafından kullanılmış, daha sonra başta Robert Jervis ve Charles L. Glaser olmak üzere pek çok realist yazar tarafından geliştirilmiştir. Tüm bu yazarlar için güvenlik ikilemi, genel olarak “bir devletin güvenliğindeki artışın diğerinin güvenliğini azaltması” anlamını taşımaktadır.

Güvenlik tehditleri ile karşılaşan ve güvenliğini sağlamak isteyen devletlerin gizlenme, tarafsızlık, dengeleme, güçlünün yanında yer alma, anlaşma, ateşkes, emperyal hâkimiyet ve hatta etnik temizlik gibi yöntemlere başvurabilecekleri kabul edilse de, realist yazında bu politikalar arasında en fazla yer tutan davranış biçimi dengelemedir.

Dana Zinnes (1967), tüm güç dengesi yazarlarının ortak bir paydasının bulunduğundan söz eder: Güç dengesi “bir sistemdeki devletler arasında hiçbir devletin ya da var olan ittifakın başat güce sahip olamayacağı şekilde gücün dağılımını ifade eder...Sistemdeki birimlerin devlet ya da devletler ittifakı gücü geri kalan tüm birimlerin toplam gücünden az olduğu müddetçe her türlü dağılım kabul edilebilir.”

Dengelemenin amacı yükselen bir gücün hegemonya kurmasını engellemektir; bu engelleme başarılı olursa güç dengesi doğar. Bir başka deyişle, devletlerin güvenlik tehditleri karşısında dengeleme stratejileri izlemeleri sonucunda güç dengesi kurulamayabilir.

Realist gelenek kapsamında adı geçen Thomas Hobbes’a göre insanları içinde bulundukları “doğa hali”nden kurtaracak ve aralarındaki çatışmaları engelleyecek güç Leviathan’dır.

Kenneth Waltz’a göre, “bir devletin, diğer devletlerle ilişkisini şiddet gölgesi altında yürüttüğü söylenir. Bazı devletler her an kuvvet kullanabileceği için, tüm devletler de aynı şeyi yapmak üzere hazır bulunmalıdırlar... Devletler arasındaki doğa hali, savaş halidir”

Realistler güvenlik tehdidinin niteliği konusunda ortak bir paydada birleşirler: Siyasal bir sorunun taraf­larından biri ya da hepsi amaçlarına ulaşmak için kuvvet kullanımına veya bu yönde bir tehdide başvurduğunda güvenlik sorunu vardır.

Klasik realizm devletleri hırs sahibi, aç gözlü birimler olarak ele alıp, tüm devletlerin hedefinin daha fazla güç elde etmek ve bu uğurda karşı tarafı boyunduruk altına alarak güçlerine güç katmak olduğunu iddia eder.

Uluslararası İlişkiler disiplinine klasik realizmin kurucusu olarak damgasını vuran Morgenthau’dur.

Bu modelde, devletlerin tümü güç peşinde koşan egoist varlıklardır ve yayılma şeklindeki saldırgan eğilimlerini engelleyebilecek bir üst otorite yoktur. Bu şartlar altında herkes için şiddete maruz kalma ve yok olma tehlikesi mevcuttur. Bu tehlikeyi unutan ve güç artışıyla ilgilenmeyen devletler yok olur. Bu noktada devletler hem güce duydukları karşı konulmaz arzu ve saldırgan eğilimleri ile, hem de buna karşılık tüm devletlerin sahip olduğu bu eğilimin yaratacağı kendini koruma güdüsü çerçevesinde her an şiddete/savaşa dönüşme olasılığı bulunan maksimum güce erişme mücadelesine girişeceklerdir. Kısaca, bu iki güdünün iç içe geçmesiyle şiddet, uluslararası ilişkiler arenasına damgasını vuracaktır. Bireyler gibi devletler de doymak bilmez bir güç arzusu içindedir; özünde bencillik-kötü niyet olan devletler animus dominandi ile hareket ederler.

Güvenlik ikilemi, genel olarak “bir devletin güvenliğindeki artışın diğerinin güvenliğini azaltması” anlamını taşımaktadır.

Self-help sisteminde herkes başına buyruk olduğundan, yani devletleri diğerlerine karşı kuvvet kullanımından imtina ettirebilecek merkezi bir otorite bulunmadığından, bir devletin diğerine karşı kuvvet kullanması ihtimali her zaman mevcuttur. Buna bağlı olarak, self-help ilkesinin geçerli olduğu bir sistemde kendisine karşı kuvvet kullanılması ihtimali karşısında devletler bekâları konusunda kaygı duyarlar. Bir başka deyişle, self-help sistemi kimsenin kimseye güvenmediği bir güvensizlik ortamı yaratır. Böyle bir ortamda, sistemin dayatması sonucunda devletler bekâ/güvenlik endişesine kapılırlar. Bu endişe içindeki devletler varlıklarını korumak amacıyla askeri kapasitelerini, yani sistem içindeki göreli güçlerini artırma yoluna giderler. Böylece anarşik uluslararası ortam devletleri kendi güvenliklerini sadece kendi güçlerine dayanarak sağlamaya yönelik stratejiler üretmeye, önlemler almaya yönlendirir.

Napoléon Savaşlarından Kırım Savaşı’na kadar devam eden “Avrupa Uyumu” dönemi ile Birinci ve İkinci Dünya Savaşları arası dönemdeki düzen çok kutupluluğa örnek teşkil eder.

Dengelemenin amacı yükselen bir gücün hegemonya kurmasını engellemektir; bu engelleme başarılı olursa güç dengesi doğar. Realist teorilerin tümü dengelemenin amacının potansiyel hegemon olarak görülen devleti etkisiz hale getirmek olduğu konusunda hemfikirdir.