STRATEJİ VE GÜVENLİK

Dolaysız caydırıcılık, taraf­lardan en az birisi ciddi ve kesin bir saldırı planı içindeyse ve karşı taraf da misilleme tehdidiyle bu saldırıyı önlemeye çalışıyorsa ortaya çıkan caydırıcılık türüdür.

1945-1962 Dönemi caydırıcılık stratejisinin ilk gelişme dönemi olmakla birlikte, birçok yazar bu dönemi caydırıcılık değil, zorlayıcı ikna (compellence) kavramıyla ifade etmeyi tercih etmektedir.

1950’lerin sonlarında ise caydırıcılık stratejisinin nükleer silahları pazarlık amacıyla kullanma tehdidi üzerine kurgulanması gündeme geldi. Bir başka deyişle, zorlayıcı ikna bağlamında caydırıcılığın geçerliliği tartışılmaya ve bunun yerine caydırmaya dayalı bir stratejiye geçilmesi gerektiği önerilmeye başlandı. Bunun en önemli nedeni, 1957’de Sovyetler Birliği’nin Sputnik 1 uydusunu fırlatmasının ardından ABD’nin Sovyetler Birliği karşısında nükleer tekelini koruyamayacağının ortaya çıkmış olmasıydı.

Karşılıklı caydırıcılık olarak nitelendirilen dönem 1962’de ABD ve Sovyetler Birliği arasında çıkan Küba Krizi’yle başlamıştır.

Karşılıklı caydırıcılık olarak nitelendirilen dönem 1962’de ABD ve Sovyetler Birliği arasında çıkan Küba Krizi’yle başlamıştır. Bir taraf­tan ABD’nin caydırıcı etkisinin izleri ile iki tarafın doğrudan nükleer bir savaştan kaçınma arzusu göze çarparken, diğer taraf­tan, taraf­lar arasında Türkiye’deki Jüpiter füzeleri ile Küba’daki SSCB füzelerinin karşılıklı kaldırılması konusunda bir pazarlık olduğu da daha sonra ortaya çıkmıştı.

Reagan 1983’te Yıldız Savaşları (Star Wars) olarak bilinen ‘Stratejik Savunma Girişimi’ni başlattığında nükleer stratejide yeni bir aşamaya geçilmiştir. Balistik füzelerin havada vurulması ve ABD’ye ulaşmadan imha edilmesini öngören bu projeyle, ağırlıkla uzayda konuşlandırılacak silahlarla bir savunma kalkanı oluşturulması anlayışıyla yeniden savunma sistemleri öne çıktı.

Bu tarihe kadar caydırıcılık çalışmalarının odak noktası olan devletlerarası ilişkilerin dışına çıkarak, daha çok devlet dışı aktörlere, bu bağlamda da terörizme odaklanmaktadırlar. Dördüncü kuşak çalışmaların tümü asimetrik tehdide odaklanmaktadırlar.

Caydırıcılığın hala geçerli bir strateji olduğunu savunmakla birlikte, savunma ve güvenlik politikalarında Soğuk Savaştaki merkezi rolüne dönülmesini değil, gerektiğinde kullanılacak bir strateji olmasını savunurlar.

Dördüncü kuşak caydırıcılık çalışmaları, 11 Eylül sonrası Bush doktrininin ortaya koyduğu önalıcı saldırı stratejisi konusunda ikiye bölünmüştür.

Bu çalışmalarda öne çıkan bir başka kavram da “dolaylı caydırıcılık”tır. Dolaylı caydırıcılık, terörist grup ve eylemelere destek veren devletleri caydırmak yoluyla terörü caydırmak anlamına gelmektedir.

Bütün eksik yönlerine karşın oyun teorisinin yararlı yönleri de vardır. Oyun teorisinin rasyonellik varsayımı, çatışma durumlarını etik hesaplardan uzak, taraf­ların nasıl davranmaları gerektiğine göre değil, rasyonel olarak nasıl davranabileceklerine göre inceleme ve bu bağlamda da çatışmayı düşman tarafın bakış açısına göre değerlendirme olanağı sağlar.

Genel caydırıcılık, Soğuk Savaş döneminde ABD ve Sovyetler Birliği liderliğin­ deki iki kutuplu düzende en yaygın görülen caydırıcılık türüdür. Burada caydırma, kesin ve yakın bir saldırı olasılığı olmasa da, taraflar arasındaki ilişkilerin düzenlen­mesinde kullanılan bir yöntem olarak ortaya çıkmıştır.

Genişletilmiş caydırıcılık, bir devletin koruduğu müttefik devlete karşı düş­ manca davranışları caydırmasıdır. Örneğin, İngiltere ve Fransa arasında 1947’de imzalanan Dunkirk Antlaşması, İngiltere’nin Fransa’ya herhangi bir saldırı halinde yardım edeceği taahhüdünü içerdiğinden Almanya’yı Fransa’ya saldırmaktan caydırmayı hede emişti.

Caydırıcılık stratejisinin gelişini belirli dönemlere ayırmak mümkündür. Bu kapsamda, 1945­-1962 arası Zorlayıcı İkna Dönemi, 1962­-1983 Karşılıklı Caydırıcılık Dönemi, 1983­-1990 Savunmacı Caydırıcılık Dönemi ve 1990 sonrası Nükleer Stratejilerin Değişmesi Dönemi şeklin­deki ayrım Stratejik Çalışmalarda yaygın olarak kullanılmaktadır.

Söz konusu durumun en önemli nedeni, 1957’de Sovyetler Birliği’nin Sputnik 1 uydusunu fırlatmasının ardından ABD’nin Sovyetler Birliği karşısında nükleer tekelini koruyamayacağının ortaya çıkmış olmasıydı.

Karşılıklı caydırıcılık olarak nitelendirilen dönem 1962’de ABD ve Sovyetler Birliği arasında çıkan Küba Krizi’yle başlamıştır. “Ekim Füzeleri” bunalımı olarak da bilinen bu kriz, ABD’nin 1962 ilkbaharından itibaren Küba’ya yerleştirilen Sovyet füzelerinin varlığını tespit etmesi ve ardından bu füzelerin ateşleme sistemlerinin Küba’ya ulaş­masına engel olmak için Ekim 1962’de adayı abluka altına almasıyla başladı.

Esnek karşılık stratejisi, doğrudan savun­ma, hesaplı tırmanma ve genel nükleer savaş aşamalarına ayrılmıştır. Doğrudan savunma, karşı taraftan (örneğin SSCB’den) gelebilecek konvansiyonel bir saldı­rıyı, yine konvansiyonel silahlarla durdurmaya çalışmayı içerir.

18 Haziran 1979’da Viyana’da imzalanan SALT II Antlaşması, SSCB’nin 1979’da Afganistan’ı işgali üzerine önce ABD Senatosu’nca onaylamadı, ardından da ABD 1986’da antlaşmadan çekildiğini açıkladı.

Uyarlanmış caydırıcılık, her duruma uyan tek bir caydırıcılık stratejisi yerine, farklı olaylara farklı caydırıcılık stratejilerinin geliştirilmesi anlamında kullanılmaktadır.

Bu çalışmaları ken­disinden önceki çalışmalardan ayıran en önemli fark, asimetrik tehdit ve kitle imha silahlarını içeren terör gibi konulara odaklanmaları olmuştur.